Μια συζήτηση με τον δισέγγονο του διάσημου συγγραφέα, με αφορμή τη συμπλήρωση 125 χρόνων από την έκδοση του δημοφιλέστερου βαμπιρικού μυθιστορήματος
Φέτος ο Δράκουλας γίνεται 125 χρόνων – σχεδόν αγέννητος σε σχέση με την αιωνιότητα στην οποία είναι καταδικασμένος να ζει. Το βιβλίο του Μπραμ Στόκερ εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1897. Το πρώτο αντίτυπο, στην πραγματικότητα το δοκίμιο, το χάρισε στη μητέρα του με αφιέρωση. Εκείνη το διάβασε και του είπε ότι νιώθει περήφανη για εκείνον και ότι το έργο αυτό θα τον έκανε πλούσιο.
Στο μυθιστόρημα, το οποίο είναι γραμμένο σε επιστολική μορφή, αξιοποιούνται στοιχεία από τον θρύλο του ηγεμόνα της Βλαχίας Βλαντ Τσέπες (τον 15ο αιώνα, επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χρησιμοποιούσε ως μέσο εκτέλεσης τον ανασκολοπισμό, εξού και έμεινε στην ιστορία ως Βλαντ ο Ανασκολοπιστής ή Παλουκωτής), μπολιασμένα με βαμπιρικές δοξασίες του Μεσαίωνα και της σλαβικής παράδοσης. Η ιστορία ξεκινά με το ταξίδι του Βρετανού δικηγόρου Τζόναθαν Χάρκερ στα Καρπάθια Ορη και συγκεκριμένα στον πύργο του Κόμη Δράκουλα, προκειμένου να τον βοηθήσει να αγοράσει ένα σπίτι στο Λονδίνο. Σύντομα θα αντιληφθεί ότι ο οικοδεσπότης είναι βρικόλακας, ο οποίος θα ταξιδέψει στη βρετανική πρωτεύουσα για να ικανοποιήσει την ακόρεστη δίψα του για αίμα.
Πριν από λίγες μέρες συνομιλήσαμε μέσω Ζoom με τον Ντέικρ Στόκερ, τον συγγενή του Μπραμ Στόκερ (δισέγγονος του αδερφού του) ο οποίος εκπροσωπεί την οικογένεια σε ό,τι αφορά την πνευματική κληρονομιά του συγγραφέα. Εδώ και δώδεκα χρόνια μελετάει το έργο και τη ζωή του Μπραμ Στόκερ και προσπαθεί να συνδέσει τα κομμάτια που συνθέτουν το παζλ αυτής της τόσο γοητευτικής και αινιγματικής προσωπικότητας. Ο Ντέικρ Στόκερ έχει χρησιμοποιήσει στοιχεία από την προσωπική αλληλογραφία και τις σημειώσεις του Μπραμ Στόκερ για να γράψει δύο μυθιστορήματα, το «Δράκουλας ο Απέθαντος» (κυκλοφόρησε πριν από λίγα χρόνια στα ελληνικά από τις εκδόσεις Bell αλλά έχει εξαντληθεί) μαζί με τον Ιαν Χολτ και το «Dracul» με τον Τζ. Ντ. Μπάρκερ.
Πώς ήταν λοιπόν η ζωή στην οικογένεια Στόκερ;
Λυπάμαι αν σας απογοητεύω, αλλά ήταν πολύ φυσιολογική. Δεν υπήρχε κάτι ιδιαίτερο στην καθημερινότητά μας. Και νομίζω ότι αυτό μας συμβαίνει λόγω κουλτούρας – ως Καναδοί είμαστε αρκετά χαμηλών τόνων. Δεν έχουμε καμιά προσδοκία για ειδική μεταχείριση επειδή κάποιος από την οικογένειά μας πριν από έναν αιώνα έγραψε αυτό το βιβλίο, παρότι νιώθουμε περήφανοι που συνδεόμαστε μαζί του.
Πότε αρχίσατε να ασχολείστε με το έργο του;
Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι ακόμη και οι θαυμαστές του ήξεραν περισσότερα για εκείνον από ό,τι εμείς, οι συγγενείς του. Τότε ένιωσα την ανάγκη να γίνω η επίσημη φωνή της οικογένειας ώστε να διοχετεύσουμε τις σωστές πληροφορίες για τη ζωή του και να μη διαδίδονται εικασίες οι οποίες μπορεί να φαντάζουν συναρπαστικές αλλά δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα.
Πώς ήρθαν στα χέρια σας οι επιστολές και τα γραπτά του;
Oλα ξεκίνησαν με τα έγγραφα που άφησε στην οικογένεια ο προπάππους μας Τζορτζ – ο μικρότερος αδερφός του Μπραμ. Το 2003 άρχισα την έρευνα για το πρώτο βιβλίο που συνέγραψα με τον Ιαν Χολτ, το «Δράκουλας ο Απέθαντος». Ακολούθησε το βιβλίο «Dracul» με ήρωα τον Μπραμ Στόκερ, επομένως έπρεπε να ξέρω τα πάντα για εκείνον.
Τι είναι για σας ο Δράκουλας;
Eνα αίνιγμα -και νομίζω ότι αυτό ήταν εσκεμμένο. Ο Μπραμ Στόκερ δεν μας έδωσε πλήρη εξήγηση για τα κίνητρα του ήρωά του. Ποτέ δεν μας είπε τι κατά βάθος αναζητούσε ο Δράκουλας. Aφησε τους χαρακτήρες του να το ανακαλύψουν. Στο επιστολικό αυτό μυθιστόρημα καθένας προσέγγισε τον Δράκουλα με τον δικό του τρόπο. Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι υπάρχουν πέντε διαφορετικές οπτικές γωνίες έτσι ώστε ο αναγνώστης να μην καταλάβει πλήρως ότι η έκτη είναι η δική του. Στο τέλος της ιστορίας δεν έχουμε παρά μια εισαγωγή σχετικά με αυτό το πλάσμα, οπότε το ενδιαφέρον παραμένει ακόμη ζωντανό. Τριβελίζει το μυαλό μας σαν συνεχής υπενθύμιση πάνω στο αιώνιο ερώτημα «τι συμβαίνει στην ψυχή μετά θάνατον;».
Διαβάζω το έργο από τότε που ήμουν 12 ετών και σε κάθε ανάγνωση αναδύονται νέα στοιχεία. Την τελευταία φορά αναγνώρισα στον Δράκουλα στοιχεία τα οποία οι ψυχολόγοι περιγράφουν ως ναρκισσιστική συμπεριφορά.
Ναι, ισχύει αυτό που λέτε. Και ξέρετε γιατί; Ο Μπραμ Στόκερ τότε εργαζόταν στο θέατρο με τον απολύτως εγωκεντρικό Χένρι Iρβινγκ, ο οποίος έχει αρκετά ναρκισσιστικά στοιχεία – ήταν μια προσωπικότητα προς μελέτη. Πήρε λοιπόν αυτά τα στοιχεία και τα συνδύασε με όλα τα υπόλοιπα.
Oπως έκανε με την ασθένειά του που τον καθήλωσε στο κρεβάτι και τον υποχρέωσε σε συχνές αφαιμάξεις;
Ναι, σίγουρα ήταν κι αυτό ένα από τα πράγματα που συνέβαλαν. Πιστεύω ότι πολλά στοιχεία έδεσαν μεταξύ τους και τελικά ήρθε η τέλεια έκρηξη: η ασθένεια στην παιδική ηλικία, οι ιστορίες που άκουγε, η δημοφιλία που είχαν στο τέλος του 19ου αιώνα ο αποκρυφισμός και ο πνευματισμός.
Ερευνούσε για χρόνια τους βαμπιρικούς θρύλους. Τι πιστεύετε ότι έψαχνε;
Νομίζω ότι ζητούσε να κατανοήσει την ουσία του διαβόλου, του άρχοντα του σκότους, αυτού που οι άνθρωποι πιστεύουν ως ενσάρκωση του Κακού στις θρησκείες και στον αποκρυφισμό. Eψαχνε μια αντιπροσωπευτική εικόνα του Κακού, δηλαδή αυτού γύρω από το οποίο θα μπορούσαμε να τυλίξουμε τα χέρια και τη σκέψη μας. Το βρίσκει στην ιστορία του Βλαντ στην Τρανσυλβανία και το μεταφέρει στο Λονδίνο την εποχή που η Αγγλία είναι το κέντρο του κόσμου. Στόχος του είναι να φέρει τον Δράκουλα στο κατώφλι των ανθρώπων της εποχής του για να τους ξεβολέψει, να τους υπενθυμίσει ότι δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος. Ακόμη κι αν εφηύραν τον ηλεκτρισμό, πάντα θα κατοικεί μέσα τους το βαθύ σκοτάδι.
Γνωρίζω ότι έχετε στα χέρια σας το πρώτο αντίτυπο του βιβλίου.
Ναι, και είναι πολύ ιδιαίτερο. Μου το έδειξε για πρώτη φορά ο πατέρας μου όταν ήμουν παιδί. Στο βιβλίο υπάρχει αφιέρωση του Μπραμ Στόκερ στη μητέρα του και σύμφωνα με την ημερομηνία που αναγράφεται πρόκειται για το δοκίμιο. Πέρασε από χέρι σε χέρι στην οικογένεια και τώρα είμαι εγώ ο θεματοφύλακάς του. Οταν έρθει η στιγμή θα το δώσω στον γιο μου.
Ισχύει ότι πρόκειται να το κυκλοφορήσετε σε αναστατική έκδοση;
Εχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία αναζήτησης χρηματοδότησης μέσω της πλατφόρμας Kickstarter. Ο άνθρωπος με τον οποίο συνεργάζομαι γι’ αυτή την αναδημιουργία είναι ο Βικ Ναντάτα. Αυτός είναι υπεύθυνος για το αποτέλεσμα. Είχαμε ένα θέμα με την προμήθεια χαρτιού λόγω της πανδημίας, αλλά πλέον το έχουμε λύσει και προχωράμε. Επομένως, είναι πολύ ωραίο να ξέρεις ότι κάποιοι ενδιαφέρονται για πράγματα τόσο ιδιαίτερα, όπως είναι μια ακριβής αναπαραγωγή της πρώτης έκδοσης του «Δράκουλα» και μάλιστα σε προσιτή τιμή.
Πριν από λίγα χρόνια κυκλοφόρησε στα αγγλικά η ισλανδική εκδοχή με τίτλο «Powers of darkness», ένα βιβλίο που χρονολογείται το 1901 και θεωρείται μια πιο άγρια εκδοχή του αρχικού έργου. Είναι όντως γραμμένο από τον Μπραμ Στόκερ;
Δύσκολη η ερώτηση, αν και έπειτα από τόσα χρόνια που μελετάω το έργο του έχω μια εξήγηση. Πιστεύω πως ένα χειρόγραφο του έργου στάλθηκε πρώτα στη Σουηδία και εκεί μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά σε εφημερίδα, όπως συνέβη στην Ισλανδία και στις ΗΠΑ. Ο διευθυντής και ο μεταφραστής έκαναν κάποιες αλλαγές για να γίνει το κείμενο πιο σκληρό και να πουλήσουν περισσότερα φύλλα. Σε αυτή την εκδοχή βασίστηκε η ισλανδική, η οποία κυκλοφόρησε το 1901.
Ποια είναι η αγαπημένη σας κινηματογραφική μεταφορά;
Καμιά δεν είναι απόλυτα πιστή στο μυθιστόρημα. Μου αρέσει η εκδοχή του Φράνσις Φορντ Κόπολα με τον Γκάρι Ολντμαν, η οποία γυρίστηκε το 1992, όταν ακόμη δεν υπήρχαν ψηφιακά εφέ αλλά τεχνικά μέσα, δηλαδή φτιάχνονταν αληθινά σκηνικά και κοστούμια. Μου αρέσει και η κλασική μεταφορά του 1931, όταν ο Μπέλα Λουγκόζι δίνει για πρώτη φορά φωνή στον Δράκουλα. Ο αγαπημένος μου πάντως είναι ο Κρίστοφερ Λι στην εκδοχή του 1958.
Μου κάνει εντύπωση ότι δεν αναφέρετε το «Νοσφεράτου» του Μουρνάου.
Εξακολουθεί να με ενοχλεί ότι η ταινία έγινε χωρίς να πάρει επισήμως τα πνευματικά δικαιώματα και γι’ αυτό άλλωστε δεν λέγεται Δράκουλας αλλά κόμης Ορλοκ. Τελικά τη δίκη κέρδισε η οικογένειά μας, δηλαδή η γυναίκα του συγγραφέα Φλόρενς Στόκερ. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι έπρεπε να καταστραφούν όλες οι κόπιες. Χαίρομαι πολύ όμως, να σας πω την αλήθεια, που αυτό δεν συνέβη και τελικά σώθηκαν ορισμένες. Πρόκειται για εξαιρετικό δείγμα του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Και θεωρώ ότι είναι η πιο πιστή εκδοχή του Δράκουλα που είχε ο συγγραφέας στο μυαλό του.
Περί Δράκουλα και άλλων βαμπίρ
Οι μύθοι για τα απέθαντα αιμοδιψή πλάσματα συνοδεύουν την ανθρωπότητα από τις απαρχές της. Η πρώτη γραπτή πηγή σχετικά με τα βαμπίρ είναι στο «Επος του Γκιλγκαμές». Η ελληνική παράδοση επίσης είναι πολύ πλούσια σε αντίστοιχες ιστορίες, μερικές από τις οποίες καταγράφηκαν από τον θεμελιωτή της ελληνικής λαογραφίας Ν. Πολίτη. Ολες αυτές τις παραδόσεις είχε μελετήσει ο Μπραμ Στόκερ. Ο «Δράκουλας» έπεται χρονικά σημαντικών έργων αντίστοιχης θεματολογίας, όπως ο «Βρικόλακας» του Πολιντόρι, η «Λίγεια» του Πόε, η «Καρμίλα» του Λε Φανού και το «Transylvania superstitions» της Εμιλι Γκέραρντ. Ο Στόκερ έγραψε το μυθιστόρημά του σε επιστολική φόρμα και χρησιμοποίησε το μοντέλο του γοτθικού μυθιστορήματος παρότι ζούσε στη βικτοριανή εποχή. Το γοτθικό είδος συστήθηκε με το αρχετυπικό «Κάστρο του Οτράντο» του Ουόλπολ και καθιερώθηκε μέσα από αριστουργήματα όπως ο «καλόγερος» του Λιούις, ο «Φρανκενστάιν» της Σέλεϊ, ο «Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος» του Μάτσουριν αλλά και τα έργα του Γουίλκι Κόλινς και του Πόε.
