Το Novartis-gate στην Ελλάδα δεν είναι μια πρακτική διεφθαρμένων γιατρών, αλλά ένα παιχνίδι που στήθηκε σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος με επιλογές πολιτικών προσώπων που κατείχαν θέσεις από τις οποίες έπρεπε να προστατεύουν το δημόσιο χρήμα.
Ρεπορτάζ: Κώστας Βαξεβάνης, Αντιγόνη Μιχοπούλου, Νάντια Βασιλειάδου
Η ελβετική πολυεθνική, η οποία αποδεικνύεται η Siemens του φαρμάκου στην Ελλάδα, από το 2006 κατάφερε να εξασφαλίσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ με απευθείας ανάθεση προκειμένου (θεωρητικά πάντα) να προστατεύσει τον ελληνικό πληθυσμό από τον ιό του AIDS, την ηπατίτιδα Β και την ηπατίτιδα C, διενεργώντας μοριακό έλεγχο του αίματος σε τιμές πενταπλάσιες των φυσιολογικών.
Προκειμένου μάλιστα να μπορέσει η Novartis να εξασφαλίσει υπερτιμολογημένες πληρωμές χωρίς διαγωνισμό και στη συνέχεια να μοιραστεί την «πίτα του αίματος» με μία ακόμη πολυεθνική, τη Roche,δημιουργήθηκε στη χώρα ένα κλίμα τεχνητού κινδύνου μέσα από μεθοδευμένες διαρροές στα ΜΜΕ. Ενα παιδί το οποίο είχε γίνει φορέας του AIDS έπειτα από μετάγγιση αίματος χρησιμοποιήθηκε –ετεροχρονισμένα μάλιστα– ως απόδειξη του μεγάλου κινδύνου.
Με περίσσιο κυνισμό και χωρίς ντροπή, κρατικοί υπάλληλοι (σήμερα κάποιοι από αυτούς είναι υπόδικοι), στελέχη του υπουργείου και συντάκτες υγείας εκμεταλλεύτηκαν το περιστατικό του άτυχου παιδιού για να προωθήσουν τα συμφέροντα εταιρειών. Ο υπουργός Υγείας την εποχή εκείνη, Δημήτρης Αβραμόπουλος, έδωσε τη διαβεβαίωση πως πολύ γρήγορα θα φρόντιζε οι Ελληνες να είναι ασφαλείς. Μόνο που το δημόσιο χρήμα δεν ήταν. Ακόμη και όταν απέτυχε η ανάθεση του έργου στη Novartis, η εταιρεία κατάφερε να εξασφαλίσει εκατοντάδες εκατομμύρια με συνεχείς επείγουσες αναθέσεις χωρίς διαγωνισμό. Σήμερα ο μοριακός έλεγχος για κάθε αιμοδότη στοιχίζει γύρω στα 7 ευρώ, όταν η ανάθεση του Αβραμόπουλου τo 2006 στοίχιζε 50 ευρώ.
Στις 28 Μαρτίου 2006, το «Βήμα» κυκλοφορεί με τίτλο «Μετάγγιση θανάτου σε 16άχρονο κορίτσι». Το ρεπορτάζ αποκαλύπτει ένα έγκλημα –όπως το χαρακτηρίζει– πως δύο ασθενείς, ένας 76άχρονος καρδιοπαθής και ένα 16άχρονο κορίτσι, έγιναν φορείς του AIDS έπειτα από μετάγγιση μολυσμένου αίματος, το οποίο δεν είχε ελεγχθεί αποτελεσματικά γιατί η μέθοδος ελέγχου που χρησιμοποιούνταν σε νοσοκομεία της χώρας (ELISA) ήταν ελλιπής συγκριτικά με τη μέθοδο του μοριακού ελέγχου του αίματος.
Την ίδια ημέρα κιόλας, ο υπουργός Υγείας Δημήτρης Αβραμόπουλος ανακοίνωσε ότι θα δώσει εντολή εφαρμογής του μοριακού ελέγχου, αφού η Ελλάδα προμηθευτεί εξοπλισμό και αντιδραστήρια «κόστους 20-30 εκατομμυρίων». Το ίδιο εσπευσμένα κάνουν δηλώσεις για ανάγκη άμεσης καθιέρωσης του μοριακού ελέγχου ο πρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ καθηγητής Αγγελος Χατζάκης και η υπεύθυνη του Κέντρου Αιμοεπαγρύπνησης Ντίνα Πολίτη. Οι δυο τους αποτελούν τους πρωταγωνιστές όσων ακολούθησαν.
Τέσσερις μέρες πριν, στις 24 Μαρτίου, ο Δημήτρης Αβραμόπουλος έχει στείλει εγκύκλιο στα νοσοκομεία, στα οποία δίνει εντολή να εφαρμόσουν τη μέθοδο ΝΑΤ (ανίχνευση νουκλεϊνικών οξέων), δηλαδή τον μοριακό έλεγχο. Στις 5 Απριλίου στέλνει και δεύτερη εγκύκλιο με το ίδιο θέμα, ενώ έχει ήδη δημιουργηθεί κλίμα κινδύνου, με τα κανάλια να μεταδίδουν ρεπορτάζ για «τη μετάγγιση θανάτου σε 16άχρονη».
Η πραγματικότητα είναι πως η μετάγγιση του μολυσμένου αίματος στο 16άχρονο κορίτσι είχε γίνει τον Αύγουστο του 2005, δηλαδή έξι μήνες πριν, αλλά κάποιοι επέλεξαν να κάνουν διαρροή ακριβώς την εποχή που ο υπουργός έχει εκφράσει την υπηρεσιακή του «ευαισθησία» διά των εγκυκλίων.
200 εκατομμύρια με ανάθεση και μνημόνια
Στις 17 Απριλίου του 2006, και πάλι πολύ γρήγορα, και ενώ ο τηλεοπτικός θόρυβος δεν έχει υποχωρήσει, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Υγείας Αριστείδης Καλογερόπουλος υπογράφει δύο μνημόνια συνεργασίας με δύο εταιρείες, τη Chiron (είχε εξαγοραστεί από τη Novartis) και τη Roche.
Πρόκειται για ανάθεση χωρίς διαγωνισμό στις πολυεθνικές φαρμάκου. Οι δύο εταιρείες αναλαμβάνουν την προμήθεια αντιδραστηρίων και συμβουλευτικές υπηρεσίες για τον μοριακό έλεγχο του αίματος. Η τιμή είναι 50 ευρώ ανά ασκό αίματος και η διάρκεια της σύμβασης πέντε χρόνια.
Η συνολική δαπάνη, όπως εγγράφεται στον προϋπολογισμό του ελληνικού κράτους, είναι 208.250.000 ευρώ. Συγκεκριμένα, τρεις υφυπουργοί της τότε κυβέρνησης της ΝΔ, οι Πέτρος Δούκας, Γιάννης Παπαθανασίου και Δημήτρης Σιούφας, υπογράφουν ώστε να δαπανηθούν 200 εκατ. ευρώ χωρίς διαγωνισμό για μια διαδικασία που αποδείχθηκε έωλη.
Οταν κοπάζει ο θόρυβος από τα δημοσιεύματα, κάποιοι αρχίζουν να ψάχνουν πώς και γιατί μοιράστηκε η πίτα στις δύο εταιρείες που ανέλαβαν τον μοριακό έλεγχο. Η εκπομπή «Το κουτί της Πανδώρας» αποκαλύπτει έγγραφα από τα οποία προκύπτει πως σε διαγωνισμό για τον μοριακό έλεγχο του αίματος στην Πολωνία οι ίδιες εταιρείες έδωσαν προσφορές για 8,2 και 10,5 ευρώ. Δηλαδή τιμές πέντε φορές μικρότερες από αυτήν που έδωσαν στην Ελλάδα. Στην Ιταλία η αντίστοιχη τιμή ήταν 16 ευρώ.
Ο θόρυβος για την απευθείας ανάθεση διά των μνημονίων αναγκάζει τον Δημήτρη Αβραμόπουλο να ανακοινώσει πως θα προχωρήσει σε διαγωνισμό. Τον διαγωνισμό αναλαμβάνει να διενεργήσει επιτροπή την οποία αποτελούν η Κωνσταντίνα (Ντίνα) Πολίτη (η οποία είχε κάνει δηλώσεις για την άμεση ανάγκη καθιέρωσης του μοριακού ελέγχου), η Ελευθερία Ζερβού, η Αναστασία Καραφουλίδου, η Σοφία Παναγοπούλου και ο Χρήστος Παπαγεωργίου.
Η υπόθεση μοριακός έλεγχος και η χειραγώγηση της κοινής γνώμης αποτέλεσαν την πρόβα τζενεράλε για το επόμενο μεγάλο κόλπο, που ήταν η προμήθεια των εμβολίων H1N1 με τρομοκράτηση του κόσμου μέσα από το ΚΕΕΛΠΝΟ και την τηλεόραση. Φυσικά, τα εμβόλια ήταν Novartis.
Η ανακοίνωση της επιτροπής προκαλεί την αντίδραση του Συνασπισμού, ο οποίος απαιτεί να συσταθεί διακομματική επιτροπή, όπως ορίζει ο νόμος. Ο υπουργός Υγείας αναγκάζεται να συστήσει την επιτροπή, στην οποία πρόεδρος είναι ο ίδιος και μέλη οι γενικοί γραμματείς τριών υπουργείων, μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και εκπρόσωποι των κομμάτων.
Η ΝΔ ορίζει ως εκπρόσωπο τον Θεόδωρο Παπαδημητρίου, ο οποίος λίγο αργότερα αναλαμβάνει την ηγεσία του ΚΕΕΛΠΝΟ και προωθεί τον μοριακό έλεγχο στη Chiron-Νovartis όσο ο διαγωνισμός είναι άκαρπος. Ο Παπαδημητρίου σήμερα είναι από τα υπόδικα στελέχη για το σκάνδαλο του ΚΕΕΛΠΝΟ. Από το ΠΑΣΟΚ συμμετέχει ο Μιχάλης Κατρίνης, από το ΚΚΕ η Αθανασία Τζιόκα και από τον Συνασπισμό η Ευμορφία Σαγγανά.
Τα επόμενα δύο χρόνια ο διαγωνισμός δεν θα μπορεί να οδηγήσει σε αποτέλεσμα λόγω ενστάσεων των εταιρειών. Κατά τα δύο αυτά χρόνια, όμως, το ελληνικό δημόσιο προμηθεύεται αντιδραστήρια από τη Novartis, «για να μην κινδυνεύουν οι ασθενείς».
Πόλεμος εταιρειών, εκβιασμοί και διαφθορά μέσα στη διαφθορά
Ενώ Novartis και Roche φαίνεται πως είχαν μοιραστεί την πίτα με το μνημόνιο Καλογερόπουλου, ξαφνικά αρχίζουν να συγκρούονται ενόψει του διαγωνισμού. Διαρρέει τότε πως η εταιρεία Roche πληροφορήθηκε πως στο μνημόνιο που είχε υπογραφεί με τον Καλογερόπουλο υπήρχε συμφωνία των δύο εταιρειών με το υπουργείο Υγείας προκειμένου να αναλάβουν και τη μεταφορά των δειγμάτων αίματος από τα νοσοκομεία στα εργαστήρια.
Η εταιρεία η οποία θα αναλάμβανε τη μεταφορά ανήκε σε συγγενή του αντιπροσώπου της Chiron-Novartis στην Ελλάδα. Η μητρική εταιρεία πληροφορήθηκε πως στην ίδια μεταφορική ήταν μέτοχος και άνθρωπος της αντίπαλης εταιρείας. Ετσι, ο αντιπρόσωπος απομακρύνθηκε και η Chiron πήρε μέρος στον διαγωνισμό απευθείας.
Τα δύο επόμενα χρόνια υπήρχαν αλλεπάλληλες ενστάσεις για πλευρές του διαγωνισμού. Τον Νοέμβριο του 2006 ο γενικός διευθυντής της Roche, Βόλφγκανγκ Κέλερ, στέλνει επιστολή στον υπουργό Δημήτρη Αβραμόπουλο με την οποία διαμαρτύρεται για φωτογραφικές διατάξεις του διαγωνισμού υπέρ της Chiron-Novartis, καταγγέλλοντας και εκβιασμούς. Γράφει συγκεκριμένα:
«Το σύστημα έχει περιγραφεί με τέτοιες φωτογραφικές προδιαγραφές ούτως ώστε μόνο μία εταιρεία να προσφέρει και να συμμετέχει με αυτές, και μόνο η ίδια να μπορεί να διεκδικήσει οποιαδήποτε τιμή, όσο υψηλή κι αν είναι. Ολα αυτά, μαζί με απειλές που δεχτήκαμε ότι δεν θα μπορέσουμε να μπούμε σε κανένα νοσοκομείο αν κατεβάσουμε την τιμή κάτω από 40 ευρώ, μας δημιούργησαν μεγάλο προβληματισμό αναφορικά με το ποιοι είναι στ’ αλήθεια αυτοί που εκμεταλλεύονται την επιθυμία για σωστό έλεγχο του αίματος».
Συνεχείς αναθέσεις «λόγω κινδύνου»
Οσο διαρκεί η αντιπαράθεση των δυο φαρμακευτικών (πραγματική ή στημένη), δημοσιεύματα πλειοδοτούν σε κινδυνολογία για τη δημόσια υγεία. Με ευθύνη του υπουργείου Υγείας, έως ότου τελειώσει η διαδικασία του διαγωνισμού τον μοριακό έλεγχο του αίματος αναλαμβάνει το Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Ρετροϊών. Υπεύθυνος για τον έλεγχο στο Κέντρο είναι ο Άγγελος Χατζάκης, ο οποίος είναι και πρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ και φυσικά θιασώτης της υπερεπείγουσας διαδικασίας για τον μοριακό έλεγχο του αίματος. Η εταιρεία Chiron προμηθεύει χωρίς διαγωνισμό τα αντιδραστήρια για τον μοριακό έλεγχο. Το εργαστήριο αναλαμβάνει τον έλεγχο παρότι δεν έχει πιστοποίηση, ενώ το πιστοποιημένο Κέντρο Αίματος στους Θρακομακεδόνες, το οποίο έχει δημιουργηθεί με αυτό το αντικείμενο, δεν αναλαμβάνει κανέναν έλεγχο. Στη Θεσσαλονίκη η Chiron αναλαμβάνει τον μοριακό έλεγχο στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο.
Η λειτουργία του εργαστηρίου του Χατζάκη χαρακτηρίζεται παράνομη στη Βουλή, αλλά για τα επόμενα χρόνια η Chiron είναι αυτή που εισπράττει κονδύλια για τον μοριακό έλεγχο με αναθέσεις λόγω κινδύνου. Είναι άγνωστο τι κονδύλια δόθηκαν για αυτήν τη μη ελεγχόμενη διαδικασία. Ο Αγγελος Χατζάκης είναι υπόδικος για υποθέσεις σκανδάλου στο ΚΕΕΛΠΝΟ και ερευνάται γιατί, όπως αποκάλυψε το Hot Doc, ήταν κάτοχος βακίλου άνθρακα.
Το 2008 και οι δύο φαρμακευτικές αναλαμβάνουν με διαγωνισμό τον μοριακό έλεγχο, για πέντε χρόνια, με τιμή 35 ευρώ ανά έλεγχο φιάλης. Το 2013 η πενταετία λήγει και έπειτα από νέο διαγωνισμό οι δύο εταιρείες αναλαμβάνουν και πάλι από κοινού τον μοριακό έλεγχο, με μόλις 7 ευρώ ανά φιάλη.
Ο ίδιος ο διαγωνισμός απέδειξε πως το ελληνικό υπουργείο Υγείας πλήρωσε, με δική του ευθύνη και μεθοδεύσεις, τιμές πολλαπλάσιες του πραγματικού κόστους. Οπως φαίνεται, ο Τύπος χρησιμοποιήθηκε για να δημιουργήσει το απαραίτητο υπόβαθρο «αναγκαιότητας και κινδύνου» προκειμένου να εισπράξουν χρήμα οι φαρμακευτικές.
Όπως χαρακτηριστικά λένε σήμερα στο υπουργείο Υγείας στελέχη που έζησαν τη διαδικασία, η υπόθεση μοριακός έλεγχος και η χειραγώγηση της κοινής γνώμης αποτέλεσαν την πρόβα τζενεράλε για το επόμενο μεγάλο κόλπο, που ήταν η προμήθεια των εμβολίων H1N1 με τρομοκράτηση του κόσμου μέσα από το ΚΕΕΛΠΝΟ και την τηλεόραση. Φυσικά, τα εμβόλια ήταν Novartis.
