Αριστερές δυνάμεις και κινήματα ιθαγενών κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος σε μια περιοχή κατεστραμμένη από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές.
Από το σταυροδρόμι Πουέρτο Ρεζιστένσια στο Κάλι της Κολομβίας μέχρι τις κάλπες σε Χιλή, Περού και Βολιβία τα αριστερά κινήματα κοινωνικής δικαιοσύνης φαίνεται να αποκτούν νέα δυναμική.
Μέσα σε μερικά από αυτά βρίσκουν έκφραση πλέον και οι ιθαγενείς πληθυσμοί, οι οποίοι αναλαμβάνουν όλο και πιο ενεργό ρόλο στην εκπροσώπηση των συμφερόντων τους στις κοινές υποθέσεις των χωρών τους.
Η καρδιά της Κολομβίας
Η τρίτη μεγαλύτερη πόλη, το Κάλι, στα νότια της χώρας, έγινε το επίκεντρο των διαδηλώσεων αλλά και της κρατικής καταστολής. Ο πρόεδρος Ιβάν Ντούκε διέταξε την πλήρη στρατιωτικοποίησή του και ορισμένες περιοχές του θύμιζαν πολεμική ζώνη, μετρώντας περισσότερους νεκρούς από κάθε άλλη πόλη.
Οι διαδηλώσεις στην Κολομβία είναι σημάδι της γενικότερης ριζοσπαστικοποίησης του πληθυσμού, κυρίως των νέων και των εργαζομένων. Τα σημάδια της σημερινής αναταραχής ήταν ήδη ορατά από το 2018 και την εντυπωσιακή επίδοση του υποψηφίου της Αριστεράς Γκουστάβο Πέτρο αλλά και τη γενική απεργία τον επόμενο χρόνο. Πλέον διαφορετικές ομάδες του πληθυσμού, από την LGBT κοινότητα μέχρι τους ιθαγενείς και το πρεκαριάτο, βρίσκονται σε σύμπνοια εναντίον της κυβέρνησης, διαμορφώνοντας πολιτικούς δεσμούς.
Η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση του Ντούκε στην Κολομβία επέβαλε βαριές φορολογικές αλλαγές για να αυξήσει τα κρατικά έσοδα μετά την ύφεση που προκάλεσε η πανδημία, τη μεγαλύτερη εδώ και μισό αιώνα. Το γεγονός αυτό προκάλεσε κύμα διαδηλώσεων στις μεγάλες πόλεις της χώρας, καθώς οι φόροι στα βασικά είδη θα επιβάρυναν ακόμη περισσότερο τους πολίτες που ήδη αγωνίζονταν να κρατηθούν στην επιφάνεια.
Στο Κάλι οι διαδηλώσεις πήραν διαστάσεις επαναπροσδιορισμού της ιστορίας της χώρας με λαϊκούς όρους, καθώς οι ιθαγενείς της πόλης έριξαν το άγαλμα του Σεμπαστιάν ντε Μπελαλκάσαρ, ενός κονκισταδόρ της Κολομβίας.
Οι ιθαγενείς της περιφέρειας Κάουκα της Κολομβίας και η οργάνωσή τους, το Περιφερειακό Συμβούλιο Ιθαγενών (CRIC), έχουν μακρά εμπειρία από κοινωνικούς αγώνες και αστυνομική καταστολή. «Αυτήν τη φορά δεν αγωνιζόμαστε μόνο για τα δικαιώματα των ιθαγενών πληθυσμών» είπε ο επικεφαλής του συμβουλίου Ερμες Πέτε Βίβας σε μια υπαίθρια συγκέντρωση στο Κάλι. «Αυτήν τη φορά είμαστε σε “μίνγκα”, είμαστε αλληλέγγυοι με ολόκληρο τον λαό της Κολομβίας».
«Μίνγκα είναι να δουλεύουμε όλοι μαζί για έναν κοινό στόχο» εξηγεί ολιγόλογα ο Βίβας. Η «μίνγκα» είναι εκείνη η στιγμή που ετερογενή στοιχεία μιας ιθαγενούς κοινότητας συγκεντρώνονται για να φέρουν σε πέρας μια κοινή εργασία ή να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους, ενώ η συμμετοχή είναι εθελοντική.
Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων το CRIC ανέλαβε την ευθύνη των μεταφορών, το μοίρασμα του φαγητού και των πρόχειρων καταλυμάτων. Το γεγονός ότι η παραδοσιακά κλειστή κοινότητα των ιθαγενών νιώθει αλληλεγγύη με τον υπόλοιπο λαό είναι ένα στοιχείο κοινωνικής ζύμωσης που εγκυμονεί εξελίξεις.
Εκπλήξεις στις κάλπες
«¡Irací, otro no!» (την Ιρασί, κανέναν άλλο). Αυτό ήταν το σύνθημα των υποστηρικτών της νεαρής κομμουνίστριας Ιρασί Ασλερ που έβαλε υποψηφιότητα για τον μεγαλύτερο δήμο της Χιλής, το Σαντιάγο, και κατάφερε να τον κατακτήσει. Η 30χρονη οικονομολόγος νίκησε στις αυτοδιοικητικές εκλογές της 16ης Μαΐου τον κύριο αντίπαλό της, τον συντηρητικό πρώην δήμαρχο Φελίπε Αλεσάντρι.
«Είναι εξαιρετικά σημαντικό στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία ότι η Αριστερά και η κοινωνική και πολιτική ενότητα των γειτονιών κατάφεραν να κερδίσουν τον δήμο του Σαντιάγο» δήλωσε στην «El Pais». Το όνομά της, Ιρασί, σημαίνει «βασίλισσα των μελισσών» σε μια τοπική διάλεκτο ιθαγενών της Βραζιλίας. Η «κόκκινη μέλισσα», όπως την αποκαλούν, έχει στόχο την αποκέντρωση της διοίκησης του δήμου, επιδιώκοντας τη συνεργασία με τις συλλογικότητες και τους πολίτες.
Η νίκη της Ασλερ σηματοδοτεί μια συντελούμενη αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό της Χιλής, που ξεκίνησε από τις διαμαρτυρίες του 2019 για την αλλαγή του συντάγματος. Στις εκλογές για τη συντακτική συνέλευση στις 15-16 Μαΐου ο δεξιός κυβερνητικός συνασπισμός του Σεμπαστιάν Πινιέρα κατάφερε να συγκεντρώσει μόλις το 19,7% των ψήφων, κερδίζοντας 37 έδρες.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν μπορεί να μπλοκάρει τις προτάσεις που δεν είναι της αρεσκείας του, αφού χρειάζεται το ένα τρίτο των 155 εκλεγμένων συντακτικών συμβούλων. Οι υπόλοιπες έδρες της συντακτικής Βουλής πέρασαν στα χέρια αριστερών και ανεξάρτητων κομμάτων.
Από τις φτωχογειτονιές
Στο Περού την έκπληξη έκανε ο Πέδρο Καστίγιο στον πρώτο γύρο των εκλογών του Απριλίου, τερματίζοντας πρώτος στην κούρσα της κάλπης. Δεύτερη αναδείχτηκε η κόρη του σκληρού νεοφιλελεύθερου δικτάτορα Αλμπέρτο Φουτζιμόρι, Κέικο, με την οποία θα αναμετρηθούν στις 6 Ιουνίου.
Ο 51χρονος Καστίγιο είναι δάσκαλος και πρωτοστάτησε το 2017 στις κινητοποιήσεις των εκπαιδευτικών για τη βελτίωση των μισθών. Με την εκλογή του υποσχέθηκε ότι θα αλλάξει το σύνταγμα και ότι θα φορολογήσει βαριά τις εξορυκτικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο Περού, που είναι πλούσιο σε χαλκό.
Στη Βολιβία μετά το πραξικόπημα της Ζανίν Ανιές και την εκδίωξη του Εβο Μοράλες από τη νόμιμα εκλεγμένη θέση του το 2019, τον Οκτώβριο του 2020 εκλέχτηκε πρόεδρος της χώρας ο Λουίς Αρσε Κατακόρα.
Πρώην υπουργός του Μοράλες για δώδεκα χρόνια, επέβλεψε την εκπληκτική κοινωνική ανάπτυξη που γνώρισε η χώρα, με εκατομμύρια πολιτών να αφήνουν πίσω τους την απόλυτη φτώχεια και τον αναλφαβητισμό. Υποστηρίζει τα δικαιώματα των φτωχότερων στρωμάτων και έχει την υποστήριξη των ντόπιων ιθαγενών πολιτών.