Ο αναπληρωτής καθηγητής Τουρκικής Ιστορίας και Πολιτικής μιλάει για το αυταρχικό καθεστώς
Αν και το 2021 κατέγραψε ισχυρή ανάπτυξη, κατόπιν κάµφθηκε εν µέσω κλίµατος αβεβαιότητας και ανησυχίας. Ετσι ακτινογραφεί ο ΟΟΣΑ την τουρκική οικονοµία, σηµειώνοντας ότι ο υψηλότατος πληθωρισµός και ο περιορισµός των δαπανών είναι απόρροια µειωµένης εµπιστοσύνης των καταναλωτών. Επιπλέον τονίζεται ότι οι κλυδωνισµοί από τις γεωπολιτικές ταλαντώσεις, τον πόλεµο στην Ουκρανία και την άνοδο των τιµών επηρεάζουν το οικονοµικό και επενδυτικό κλίµα. Η πρόβλεψη ότι λόγω των παραπάνω και της νοµισµατικής πολιτικής θα διατηρηθεί ο πληθωρισµός πάνω από 70% για το 2022 µας ώθησε να αναζητήσουµε απαντήσεις από τον Νίκο Χριστοφή, αναπληρωτή καθηγητή Τουρκικής Ιστορίας και Πολιτικής, Κέντρο Τουρκικών Σπουδών, στο Shaanxi Normal University της Κίνας και µεταξύ άλλων επιµελητή του βιβλίου «Η “Νέα” Τουρκία του Ερντογάν: Πριν και µετά την απόπειρα πραξικοπήµατος» (εκδ. Leader Books, 2022).
Πώς καταφέρνει ο Ερντογάν και διατηρεί την εξουσία του απέναντι σε προφανώς αντικειµενικές αντιδράσεις εν µέσω κρίσης;
Ισχύει πως τον τελευταίο αρκετό καιρό η Τουρκία βρίσκεται εν µέσω µιας από τις σηµαντικότερες κρίσεις της οικονοµίας της, µε τον αντίκτυπο να γίνεται ολοένα και πιο αισθητός στην καθηµερινή ζωή του µέσου Τούρκου πολίτη. Σύµφωνα µε δηµοσκόπηση που διενεργήθηκε τον ∆εκέµβριο του 2021, το 61,5% πίστευε ότι ο ετήσιος πληθωρισµός είχε επιταχυνθεί πάνω από 100%. Για ένα καθεστώς που έχει οικοδοµήσει µεγάλο µέρος της υποστήριξής του στην καλή του φήµη για την οικονοµική διαχείριση, αυτοί είναι ανησυχητικοί αριθµοί. Αυτό φαίνεται και στο ότι κλονίστηκε η εµπιστοσύνη του κόσµου απέναντι στον Ερντογάν (από 57,2% µειώθηκε στο 38,6%). Ολα αυτά δείχνουν ότι η ηγεµονία του Ερντογάν στην τουρκική πολιτική θα µπορούσε να διαβρωθεί και να δυσχεράνει τις προσπάθειες επανεκλογής του στις επόµενες προεδρικές εκλογές τον Ιούνιο του 2023. Σε αυτό το σηµείο θεωρώ ότι έγκειται και η αυταρχική και µαξιµαλιστική στάση του στο εσωτερικό και εξωτερικό.
Εχει ανοίξει µέτωπα στο εξωτερικό, από το Αιγαίο και τη Μεσόγειο µέχρι τον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα. Γιατί αναπτύσσει τόσο έντονα αναθεωρητική στάση;
Αυτή θεωρώ είναι µια πολύ σηµαντική ερώτηση. Επικρατεί στην Ελλάδα και αλλού η άποψη ότι η Τουρκία είναι µια επεκτατική, µαξιµαλιστική, αναθεωρητική χώρα, η οποία πάντα κάτι έχει στο µυαλό της, όπως επίσης πως αν δεν είχε κάτι να κερδίσει δεν θα έκανε «ανοίγµατα» κ.λπ. Αν και βρίσκω αυτές τις αναλύσεις εν µέρει σωστές, η δική µου ανάγνωση του «πολυµετωπικού ανοίγµατος» της Τουρκίας και του Ερντογάν βασίζεται σε τρία στοιχεία: αρχικά στη συνεχώς συρρικνούµενη οικονοµία, όπως αναφέραµε προηγουµένως, την εγχώρια πολιτική κατάσταση µε τις αυταρχικές και ιδιαίτερες καταστάσεις που ζει η Τουρκία τόσο πριν όσο και µετά την απόπειρα πραξικοπήµατος (αυξανόµενος αυταρχισµός, νεοφιλελεύθερες οικονοµικές πολιτικές, κατάσταση έκτακτης ανάγκης, δηµοψήφισµα κ.λπ.)· το δεύτερο στοιχείο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής είναι το όραµα του Ερντογάν να παρουσιάσει και να µετατρέψει την Τουρκία σε παγκόσµιο κεντρικό παίκτη στη διεθνή σκακιέρα και όχι σαν ακόµη µια περιφερειακή δύναµη η επιρροή της οποίας θα είναι περιορισµένη όπως συνέβαινε στο παρελθόν µε τις προηγούµενες τουρκικές κυβερνήσεις· και το τρίτο στοιχείο, το οποίο συνδέεται µε το δεύτερο, είναι οι προσπάθειες του Ερντογάν να αναβιώσει και να ηγηθεί ενός «παγκόσµιου χαλιφάτου» (küresel halifelik), σαν ένα είδος παγκόσµιου ιµάµη, ο οποίος θα ενώσει τον ισλαµικό κόσµο που, όπως λένε αρκετοί έµπιστοι του Ερντογάν, «βρίσκεται σε αταξία».
Είναι δυνατόν να φοβάται µια ποπ τραγουδίστρια και να τη φυλακίζει;
Νοµίζω ότι η σύντοµη απάντηση θα ήταν: όχι, δεν φοβάται. Αλλά όπως κάθε αυταρχική κυβέρνηση που βρίσκεται σε κρίση, ανακαλύπτει εχθρούς, φανταστικούς ή πραγµατικούς, και θεωρεί ότι αυτοί πρέπει να κατασταλούν µε κάθε δυνατό τρόπο. Η στοχοποίηση της Γκιουλσέν, της Τουρκάλας τραγουδίστριας, και η σύλληψή της χρησιµοποιήθηκαν και χρησιµοποιούνται ως «παράδειγµα», ως µια «τιµωρία» προς οποιονδήποτε αποπειραθεί να ασκήσει κριτική, ακόµη και σε µορφή αστείου. Αυτό δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο στην Τουρκία, απλώς θεωρώ ότι τώρα η τουρκική κυβέρνηση, καθώς πλησιάζουν οι εκλογές, εντείνει την καταστολή της. Μην πάτε µακριά, αν σκεφτούµε την Ελλάδα και τι συµβαίνει τον τελευταίο καιρό µε τη στοχοποίηση δηµοσιογράφων, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως αυτή η αυταρχική καταστολή, η στοχοποίηση, η «τιµωρία» δεν αποτελούν ιδιαιτερότητα της Τουρκίας. Αυταρχικές κυβερνήσεις προσπαθούν να διαφυλάξουν την εξουσία τους και να υπενθυµίσουν µε κάθε δυνατό τρόπο ότι το κράτος τούς «ανήκει».
Ποια είναι η κύρια οµάδα ή µερίδα κοινωνικής αντίδρασης; Εχει πολιτική συγκρότηση απέναντι σε ένα καθεστώς που έχει ακόµη στη φυλακή τον ηγέτη της µεταπολίτευσης Ντεµιρτάς;
Ηδη από το 2013 έχει αρχίσει να διαφαίνεται ότι η ηγεµονία του Ερντογάν έχει κλονιστεί. Για παράδειγµα, ναι µεν στις εκλογές του 2014 και του 2018 κέρδισε, αλλά ακόµη και τότε τα ποσοστά του ήταν οριακά άνω του 50%. Θεωρώ πως το βασικότερο πρόβληµα ήταν ότι δεν υπήρχε κάποιος ικανός πολιτικός ή κόµµα να προκαλέσει τον ισχυρό άνδρα της Τουρκίας. Με την κρίση των τελευταίων ετών (οικονοµική, πολιτική, κοινωνική) φαίνεται πως για πρώτη φορά η αντιπολίτευση είναι αποφασισµένη να θέσει ένα τέλος στην εξουσία Ερντογάν και στις αυταρχικές πολιτικές του. Ετσι, στις 28 Φεβρουαρίου έξι κόµµατα της αντιπολίτευσης υπέγραψαν κοινό µανιφέστο στο οποίο περιγράφουν πώς θα καταργηθεί το εκτελεστικό προεδρικό σύστηµα, βάσει του οποίου ο Ερντογάν έχει συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στα χέρια του, και πώς θα αποκατασταθεί το κράτος δικαίου και των πολιτικών ελευθεριών στο πλαίσιο ενός «ενισχυµένου κοινοβουλευτικού συστήµατος». Εάν η συνεργασία τους δηµιουργήσει µια προεκλογική συµµαχία για τις επερχόµενες εκλογές, ίσως το στρατόπεδο της αντιπολίτευσης, το λεγόµενο «τραπέζι των έξι», να έχει σηµαντικές πιθανότητες ανατροπής του κυβερνητικού µπλοκ. Ωστόσο το ερώτηµα παραµένει: πόσο δηµοκρατικό θα είναι το νέο πολίτευµα από τη στιγµή που όχι µόνο ο αρχηγός του κουρδικού κόµµατος βρίσκεται ακόµη στη φυλακή, αλλά και το ίδιο το κόµµα απουσιάζει από την αντιπολιτευτική συµµαχία;
