Ο αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας της Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης μιλάει για τη λογοκρισία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Οι εικόνες του φωτορεπόρτερ Μάριου Λώλου, όπως και οι αναρτήσεις αρκετών δηµοσιογράφων, ακαδηµαϊκών και καλλιτεχνών οι οποίοι ανέβασαν κείµενα και φωτογραφίες από τις µεγάλες κινητοποιήσεις για τον απεργό πείνας και δίψας ∆ηµήτρη Κουφοντίνα, λογοκρίθηκαν ευρέως στο Facebook. Η πολιτική της πλατφόρµας προσπάθησε να εξαφανίσει όλες τις αναρτήσεις αλληλεγγύης, ακόµη κι αυτές που είχαν στόχο την απλή ενηµέρωση για τις µεγάλες διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας. Στο κάδρο βρέθηκαν η εταιρεία Teleperformance και η ενδεχόµενη παρέµβαση της πολιτικής ηγεσίας, αλλά και η πολιτική του ψηφιακού κολοσσού γύρω από τέτοια ζητήµατα. Ο Νίκος Σµυρναίος µίλησε στο Documento για τη λογοκρισία και την αδιαφάνεια της πλατφόρµας, την αυτορρύθµιση και τα περιθώρια αντίστασης των χρηστών.
Γιατί πιστεύετε ότι προέκυψαν ζητήµατα λογοκρισίας στις αναρτήσεις για τον ∆ηµήτρη Κουφοντίνα;
Όταν δηµιουργούµε έναν λογαριασµό στο Facebook ουσιαστικά συνάπτουµε µια εµπορική σχέση µε µια ιδιωτική εταιρεία, υπογράφουµε δηλαδή ένα συµβόλαιο για το τι µπορούµε να κάνουµε σύµφωνα µε τους όρους χρήσης της. Οι αναρτήσεις για την απεργία πείνας του ∆ηµήτρη Κουφοντίνα κατέβηκαν επειδή το Facebook έκρινε ότι ήταν αντίθετες µε τους όρους χρήσης. Πρόκειται για εµπορική εταιρεία η οποία λειτούργησε µε τη λογική του δικαστή και του αστυνόµου, επιβάλλοντας στους χρήστες «ποινές». Ουσιαστικά το Facebook είδε τα ποστ για τον ∆ηµήτρη Κουφοντίνα να τετραπλασιάζονται µέσα σε δύο µήνες (εξαιτίας της ορατότητας που απέκτησε η απεργία πείνας) και έτσι έλαβε µέτρα για τον περιορισµό τους.
Με ποιους τρόπους µπορεί πρακτικά να κατέβει µια ανάρτηση;
Ο πρώτος σχετίζεται µε µαζικές αναφορές από άλλους χρήστες για παράνοµο και προσβλητικό περιεχόµενο. Οι αναφορές από οµάδες ακροδεξιών χρηστών είναι γνωστό φαινόµενο µες στα χρόνια και καταγραµµένο στη βιβλιογραφία. Ο δεύτερος τρόπος είναι ζήτηµα αλγοριθµικό και λειτουργεί αυτοµατοποιηµένα, σύµφωνα µε λέξεις-κλειδιά, εκφράσεις και εικόνες. Ο τρίτος τρόπος σχετίζεται µε το ανθρώπινο κριτήριο και µε υποκειµενικούς παράγοντες. Στην Ελλάδα ήρθε στη δηµοσιότητα η περίπτωση της Teleperformance, µιας εταιρείας µε απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες και µηχανισµούς επιτήρησης. Κατά τη διάρκεια της πανδηµίας οι υπάλληλοι κατήγγειλαν ότι δούλευαν ο ένας πάνω στον άλλο, ενώ εργάζονται χωρίς πρόσβαση στο κινητό τους τηλέφωνο σε καθεστώς απόλυτης µυστικότητας.
Η Ελλάδα σε τι καθεστώς υπάγεται σε σχέση µε το Facebook;
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει επίσηµη αντιπροσωπεία του Facebook. Η χώρα υπάγεται στο κοµµάτι της νοτιοανατολικής Ευρώπης µαζί µε τα Βαλκάνια και την Ιταλία. Ο αλγόριθµος του Facebook κάνει συχνά λάθη γιατί δεν µπορεί να εντοπίσει εκφράσεις µε χιούµορ, συµβολισµούς και µεταφορές. Το πιο σκοτεινό κοµµάτι είναι αυτό που σχετίζεται µε τον ανθρώπινο παράγοντα, µε την ικανότητα κατανόησης µιας πολιτικής πραγµατικότητας, µε την επαρκή κατάρτιση γύρω από ζητήµατα που απασχολούν την κάθε χώρα. Ο ισχυρισµός ότι οι αναρτήσεις λογοκρίθηκαν γιατί σχετίζονται µε την τροµοκρατία δεν ευσταθεί καθώς υπάρχει τεράστια διαφορά ανάµεσα στην υπεράσπιση των δικαιωµάτων ενός κρατουµένου και την υπεράσπιση όλων των προηγούµενων πράξεών του. Η αδυναµία κατανόησης της ιστορικής κουλτούρας και της νοµικής διεκδίκησης µπορεί να οδηγήσει σε φαινόµενα λογοκρισίας. Στα παραπάνω πρέπει να συνυπολογιστεί το ενδεχόµενο να µην πρόκειται για απλό ανθρώπινο λάθος, αλλά και για πολιτικές οδηγίες.
Υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγµατα από άλλες χώρες;
Στην Τουρκία το Facebook συµφώνησε µε την κυβέρνηση να λογοκρίνει σελίδες για τον αγώνα των Κούρδων µε αντάλλαγµα να συνεχίσει να κάνει µπίζνες στη χώρα. Το πολιτικό παιχνίδι παίζεται γύρω από µια γκρίζα ζώνη. Το βάρος της κάθε χώρας µε όρους αγοράς είναι πολύ σηµαντικός παράγοντας από τη στιγµή που το Facebook επιζητά να αυξάνει το µερίδιο των αγορών του και δεν έχει πολιτικό ή ηθικό κριτήριο. Το Facebook χρησιµοποιήθηκε ώστε να υποκινηθούν πράξεις βίας στη Μιανµάρ µε οργανωµένες προσπάθειες που στόχευαν µειονότητες των µουσουλµάνων οδηγώντας σε θανάτους και βιασµούς. O ψηφιακός κολοσσός είχε αναγνωρίσει τότε την ευθύνη του, αν και όταν είσαι τόσο µεγάλη οικονοµική δύναµη δεν καίγεσαι για το τι γίνεται σε µια µικρή γωνιά του µαγαζιού σου. Από το 2017 το Facebook προσπαθεί να αποβάλει την πολιτική από την πλατφόρµα του καθώς όχι µόνο δεν επιφέρει κέρδος, αλλά επιπλέον σε κάποιες περιπτώσεις δηµιουργεί µεγάλα προβλήµατα, όπως έγινε µε το Brexit, την εισβολή οπαδών του Ντόναλντ Τραµπ στο Καπιτώλιο, αλλά και µε το νοµοσχέδιο που παρουσίασε η κυβέρνηση της Αυστραλίας για τους εκδότες.
Ποια είναι η εκτίµησή σας για τη λογοκρισία που επιβλήθηκε στην Ελλάδα; Πρόκειται για λάθος της πλατφόρµας ή για πολιτική παρέµβαση;
Η Ελλάδα αποτελεί µικρή αγορά. Για την υπόθεση του ∆ηµήτρη Κουφοντίνα ενδέχεται να υπήρχαν αναφορές, λάθη στον αλγόριθµο ή και πολιτική παρέµβαση. Μπορεί να µιλάµε τελικά για έναν συνδυασµό όλων των παραπάνω παραγόντων. Αν υπάρχει ωµή πολιτική παρέµβαση, θα πρέπει να διερευνηθεί προσεκτικά και να αποδειχθεί µε στοιχεία. Στα χοντρά λάθη που έγιναν (όπως η λογοκρισία στο προφίλ του φωτορεπόρτερ Μάριου Λώλου) υπήρξε µεγάλη πίεση από τους χρήστες και η εταιρεία προχώρησε σε διαδικασία διόρθωσης που προέκυψε από την αυτορρύθµιση της κοινότητας. Για τους χρήστες του Facebook υπάρχει αδιαφάνεια, ελλιπής πληροφόρηση και άγνοια για τον τρόπο που µπορεί κανείς να ζητήσει να ανακληθεί µια απόφαση. Έχει συνταχθεί ένα σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης το οποίο προβλέπει διαδικασίες λογοδοσίας και διαφάνειας, αλλά οι ρυθµίσεις θα καθορίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις, οι οποίες αποσκοπούν στο να εξυπηρετήσουν τη δική τους πολιτική ατζέντα. Είναι βέβαιο ότι ο Μητσοτάκης, ο Ορµπάν ή ο Μακρόν θα επέβαλλαν σκληρούς κανόνες που δεν θα εξυπηρετούσαν απαραίτητα το δηµόσιο συµφέρον. Αυτή είναι µεγάλη παγίδα.
Ποια είναι περιθώρια αντίστασης των χρηστών του Facebook;
Σε σχέση µε την απεργία πείνας του ∆ηµήτρη Κουφοντίνα οι χρήστες αντέδρασαν µε όρους κοινότητας. Όταν λογοκρίθηκε το προφίλ του φωτορεπόρτερ Μάριου Λώλου χιλιάδες άνθρωποι µοιράστηκαν και διέδωσαν τις εικόνες του, µε αποτέλεσµα να ακυρώσουν τη λογοκρισία στην πράξη. Επιπλέον, τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν διαφορές µεταξύ τους. Το Τwitter δεν µπήκε ποτέ σε διαδικασία τέτοιου τύπου ελέγχου του περιεχοµένου στην Ελλάδα. Αυτό είναι σηµαντικό κριτήριο –δυστυχώς, µε όρους αγοράς– σε σχέση µε τις πλατφόρµες που θα επιλέξουν οι χρήστες προκειµένου να δηµοσιοποιήσουν τον λόγο τους. Ακόµη και τα πολιτικά κόµµατα υιοθετούν συγκεκριµένες τεχνικές διάδοσης της πληροφορίας ανάλογα µε τις πλατφόρµες που εξυπηρετούν καλύτερα τις επιδιώξεις τους.