Ο Νίκος Σαραντάκος αποφάσισε προ ημερών να αποχωρήσει από τη θέση του «επιστημονικού συμβούλου» στα Ellinika Hoaxes, καταγγέλλοντας ουσιαστικά τους διαχειριστές ότι δεν τηρούν την απαιτούμενη ουδετερότητα και ότι παίρνουν πολιτική θέση και μάλιστα με οξύ τρόπο.
Με την ευκαιρία αυτή, η “Αυγή” της Κυριακής είχε μια συζήτηση μαζί του, σχετικά με τον έλεγχο των fake news, τη ρυθμιστική εξουσία των Hoaxes και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον ρόλο αυτό.
Ο Νίκος Σαραντάκος, συνεργάτης των “Ενθεμάτων” της “Αυγής”, συγγραφέας, μεταφραστής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο -σπούδασε Χημικός Μηχανικός και Φιλόλογος- διαχειρίζεται το ιστολόγιο sarantakos.wordpress.com με κείμενα κυρίως για τη γλώσσα, την ετυμολογία και την ιστορία της λογοτεχνίας.
* Μάθαμε πρόσφατα ότι αποχωρήσατε από τη θέση του «επιστημονικού συμβούλου» της σελίδας Ellinika Hoaxes, η οποία εντοπίζει και αποκαλύπτει fake news στο Διαδίκτυο και για λογαριασμό της Facebook. Τι είναι αυτή η επιστημονική ομάδα των Ellinika Hoaxes και πώς βρεθήκατε εσείς εκεί;
Κοιτάξτε, εδώ και πολλά χρόνια ασχολούμαι με την ανασκευή μύθων, ιδίως γλωσσικών, στο Διαδίκτυο. Έτσι, είχα από παλιά αλληλογραφία με τον Θοδωρή Δανιηλίδη, τον ιδρυτή των Hoaxes, ο οποίος ζητούσε τη γνώμη μου για διάφορα θέματα ή δημοσίευε άρθρα μου στον ιστότοπο. Κάποια στιγμή, μου ζήτησε να επισημοποιηθεί αυτή η συνεργασία, με αναγραφή του ονόματός μου στην ομάδα των επιστημονικών συμβούλων του ιστοτόπου. Νομίζω ότι αυτό έγινε ενόψει της διαπίστευσης των Hoaxes από το International Fact-Checking Network, το Διεθνές Δίκτυο Οργανισμών Εξακρίβωσης Στοιχείων· ήθελαν δηλαδή να παρουσιάσουν ένα πλούσιο “χαρτοφυλάκιο” συμβούλων.
Διευκρινίζω πως οι σύμβουλοι δεν συνεδριάζουν ούτε συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων της ομάδας, απλώς ζητείται η γνώμη τους περιστασιακά, όταν ανακύψει θέμα που εμπίπτει στον γνωστικό τους τομέα. Ενδεικτικά, η τελευταία δική μου συνεργασία με τα Hoaxes ήταν περί τις 15 Ιουλίου για ένα άρθρο σχετικά με την καταγωγή του Σ. Μινέικο, του παππού του Γ. Παπανδρέου.
* Εσείς, για ποιο λόγο αποχωρήσατε από την επιστημονική ομάδα;
Μετά τις εκλογές, έπεσαν στην αντίληψή μου προσωπικές τοποθετήσεις του κ. Αλικάκου, αρχισυντάκτη των Hoaxes, στον τοίχο του στο Φέισμπουκ, στις οποίες έπαιρνε θέση σε θέματα τρέχουσας πολιτικής με ιδιαίτερα οξύ τρόπο, ας πούμε χαρακτήριζε “λύτρωση” την εκλογική νίκη της Ν.Δ. ή μιλούσε για “σουρωμένο κομπλεξικό κομματόσκυλο” σε σχέση με σχόλιο βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ. Και ενώ ο καθένας δικαιούται να έχει πολιτικές θέσεις, όποιος ηγείται ενός οργανισμού με ρυθμιστικές εξουσίες δεν δικαιούται, κατά τη γνώμη μου, να τις εκφράζει με τόσο οξύ τρόπο διότι χάνει την έξωθεν καλή μαρτυρία.
Φανταστείτε τον υπεύθυνο του οργάνου αξιολόγησης διαιτητών ποδοσφαίρου να βρίσκεται με κασκόλ στην κερκίδα των φανατικών οπαδών μιας ομάδας και να βρίζει τους οπαδούς της άλλης ομάδας!
Αισθάνθηκα εξαπατημένος. Έθεσα αυτές τις αντιρρήσεις μου υπόψη των Hoaxes, είδα όμως ότι δεν υπήρχε περιθώριο συνεννόησης κι έτσι αποφάσισα να αποχωρήσω από τη θέση που είχα.
* Αν και ξεκίνησαν ως ιστοσελίδα «fact checking», η οποία αναδείκνυε με τεκμηρίωση πολλές περιπτώσεις fake news, τα Ε.Η. στη συνέχεια ανέλαβαν ένα ρόλο τοποτηρητή του Facebook -προφανώς με κάποιου είδους σύμβαση που υπέγραψαν με τον διαδικτυακό κολοσσό- και πλέον ελέγχουν τις ειδήσεις και τις αναρτήσεις. Μπορείτε να μας περιγράψετε τι ακριβώς σημαίνει αυτό;
Αυτό εντάσσεται σε πρωτοβουλία της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση των fake news ενόψει ευρωεκλογών. Βάσει της συμφωνίας, οι χρήστες του Facebook επισημαίνουν υλικό που θα μπορούσε να θεωρηθεί ψευδές και τα Hoaxes το αξιολογούν, το κατατάσσουν σε μια κατηγορία (ψευδές, αληθές, σάτιρα, παραποίηση κ.τ.λ.) και αν κριθεί ψευδές, τότε έχει χαμηλότερη σειρά στη ροή ειδήσεων, δηλ. πολύ μικρότερη διάδοση. Παρόμοια αξιολογούνται και οι ιστότοποι που διαδίδουν το περιεχόμενο αυτό.
Πολλοί αντέδρασαν στον ορισμό των Hoaxes σε αυτό τον ρόλο, επειδή ήταν μια μικρή ολιγομελής εταιρεία ερασιτεχνών. Κι εγώ θα έβλεπα πιο κατάλληλη γι’ αυτό τον ρόλο μια ομάδα από τον πανεπιστημιακό χώρο, από το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ. Ωστόσο, αφού στην Ελλάδα δεν υπήρχε άλλος φορέας που να δραστηριοποιείται στον τομέα, ήταν αναμενόμενο να διαπιστευτούν και να επιλεγούν τα Hoaxes.
* Επειδή έψαξα, αλλά δεν κατάφερα να εντοπίσω, υπάρχει κάποιους είδους «ποινολόγιο» για τις ιστοσελίδες -που αναπαράγονται και στο Facebook- οι οποίες μεταδίδουν fake news; Γνωρίζετε ποιες είναι αυτές οι «ποινές»;
Ομολογώ ότι ούτε εγώ έχω βρει κάτι συγκεκριμένο. Υποθέτω ότι μπαίνει μια ένδειξη ότι “αυτός ο ιστότοπος έχει δημοσιεύσει ψευδές υλικό” ή κάτι τέτοιο. Όμως θα έπρεπε η διαδικασία να είναι διαφανής – και δεν είναι.
* Είχαμε και στην «Αυγή» ένα δυσάρεστο περιστατικό: πριν τις ευρωεκλογές κατηγορήθηκε ως «fake news», είδηση που δημοσιεύσαμε, ότι η συνέντευξη Μητσοτάκη στο Star είχε χαμηλή και μειούμενη τηλεθέαση. «Η συνέντευξη του Κ. Μητσοτάκη ΔΕΝ έκανε μονοψήφια νούμερα τηλεθέασης», έγραψαν επιχειρώντας να στιγματίσουν την “Αυγή”, εν τω μεταξύ όμως η “Αυγή” δεν ανέφερε πουθενά τη λέξη «μονοψήφια». Το δημοσίευμα είχε σαφή πολιτική σκοπιμότητα.
Το περιστατικό που αναφέρετε ήταν μια σαφώς βεβιασμένη και εσφαλμένη απόφαση· το ανέφερα κι εγώ σε πρόσφατη συνέντευξή μου. Νομίζω, και το είχα πει και στους υπεύθυνους των Hoaxes, ότι δεν πρέπει να παρεμβαίνουν τόσο πολύ σε θέματα καθημερινής πολιτικής αντιπαράθεσης. Και θα έπρεπε να δημοσιεύσουν και την απάντηση της εφημερίδας ώστε ο αναγνώστης τους να μπορεί να διαμορφώσει γνώμη.
* Εντοπίζετε και άλλα θέματα δεοντολογίας ή μεθοδολογίας στον τρόπο που λειτουργούν τα Ε.Η.;
Κοιτάξτε, η όλη λειτουργία της “επαλήθευσης γεγονότων” και συνακόλουθα της “επισήμανσης” ιστοτόπων καλύπτεται από πέπλο αδιαφάνειας. Δεν βρήκα πουθενά στον ιστότοπο των Hoaxes ένα Μητρώο των Αποφάσεων χαρακτηρισμού ιστοτόπων με χρονολογική σειρά, ώστε να μπορούμε να δούμε αν υπάρχει μεροληψία. (Τέτοιο Μητρώο υπάρχει π.χ. για τις αποφάσεις του ΕΣΡ..)
Επίσης, δεν φαίνεται να υπάρχει η δυνατότητα έφεσης. Πιστεύω ότι σε περίπτωση που ένα μέσο ενημέρωσης έχει αντιρρήσεις και απαντήσει στην επισήμανσή του, η απάντησή του πρέπει να δημοσιεύεται (με λινκ) ώστε να ακούγεται και η άλλη πλευρά.
Για να φέρω ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα που δίνει την εντύπωση της μονομέρειας και της μεροληψίας: Πρόσφατα το ρεπορτάζ του ΑΠΕ για τη συνάντηση Μητσοτάκη – Μέι παρέλειψε κάθε αναφορά στη Συμφωνία των Πρεσπών, ένα θέμα που όμως είχε συζητηθεί από τους δυο ηγέτες και περιλαμβανόταν στο αγγλικό ανακοινωθέν. Αυτό το φανερό κρούσμα παραπληροφόρησης, που καταγγέλθηκε από πολλά μέσα ενημέρωσης, δεν φαίνεται να απασχόλησε τα Hoaxes.
Συνέντευξη στην Αγγέλα ΝΤΑΡΖΑΝΟΥ / Αυγή