Μια συζήτηση µε τον καθηγητή Κοινωνιολογίας του τµήµατος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Νίκο Παναγιωτόπουλο, µε αφορµή την κυκλοφορία του βιβλίου «Libido artistica: Κοινωνική κριτική της καλλιτεχνικής ζήτησης» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια) που συνέγραψε µε τη δρα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης Μαρία Βιδάλη.
Ποιος ήταν ο σκοπός της εργασίας σας;
Θελήσαµε να επιβεβαιώσουµε πως και σήµερα, αντίθετα µε την κυρίαρχη ρητορική, οι πολιτισµικές πρακτικές αποτελούν καθαρά το προϊόν κοινωνικών καθορισµών. Πως η παραγνώρισή τους αποτελεί βασικό όρο αναπαραγωγής της ιδεολογίας που νοµιµοποιεί τα πολιτισµικά και κοινωνικά προνόµια των κυρίαρχων τάξεων. Και στη συνέχεια να προτείνουµε αρχές οι οποίες πρέπει να διέπουν τα προγράµµατα που αποσκοπούν στην πρόσβαση όλων στα έργα τέχνης προκειµένου να αυξήσουν την αποτελεσµατικότητά τους.
Σύµφωνα µε τον Πιερ Μπουρντιέ υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι πρόσληψης της τέχνης.
Πράγµατι, από τη µια µεριά έχουµε την πραγµατιστική, λειτουργιστική «αισθητική» η οποία απορρίπτει το ανώφελο και τη µαταιολογία των µορφικών καλλιτεχνικών ασκήσεων και, από την άλλη, την αισθητική που διέπει κάθε είδους «τέχνη για την τέχνη». Οι δύο αυτοί τρόποι πρόσληψης αντιστοιχούν σε δύο διαφορετικούς τύπους κοινωνικών συνθηκών που τις γέννησαν, σε δύο διαφορετικές οικονοµίες της ζωής. Η πρώτη στην οικονοµία της ανάγκης των θεατών των λαϊκών τάξεων, µια οικονοµία η οποία διέπει µια τέχνη του ζην που αποκλείει σαν «τρέλες» όλες τις καθαυτό αισθητικές προθέσεις. Από την άλλη, την οικονοµία της άνεσης, µε την έννοια της συνθήκης αλλά και της διάθεσης, των θεατών των οικονοµικά και πολιτισµικά ανώτερων τάξεων, η οποία θέτει σε παρένθεση τη φύση και τη λειτουργία του παριστώµενου αντικειµένου.
Σε προηγούµενες δεκαετίες το κοινό των µουσείων είχε πολύ συγκεκριµένο προφίλ. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια ελαστικότητα. Ο ίδιος άνθρωπος που θα επισκεφτεί µια έκθεση µοντέρνας τέχνης δεν αποκλείεται να ακούει και Πάολα. Τι έχει αλλάξει;
Αποτελεί έκφανση των δοµικών επιπτώσεων της εντατικοποίησης της επένδυσης τα τελευταία σαράντα χρόνια όλων σχεδόν των κοινωνικών οµάδων στο εκπαιδευτικό σύστηµα προκειµένου να διασφαλίσουν και να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση. Εχουµε νέες κοινωνικές τροχιές που οδηγούν ανθρώπους από λαϊκά στρώµατα να περνούν χρόνια της ζωής τους µέσα στους µηχανισµούς κοινωνικοποίησης του σχολικού συστήµατος. Αν συνδέσετε την κοινωνική θέση και την τροχιά ενός θεατή που επισκέπτεται και το µουσείο και την Πάολα, η σύνδεση αυτή βρίσκει το αντίστοιχό της στον τρόπο, στη συχνότητα και τη µορφή πρόσληψης των αντίστοιχων έργων που ενεργοποιεί ο ίδιος θεατής.
Μπορεί στην Ελλάδα να συνοµιλήσει η κοινωνιολογία µε την τέχνη;
Στον χώρο της σκέψης µε αντικείµενο την τέχνη, όπου οι πιο ανυπόµονες και υπερβολικές µορφές προοδευτισµού συνυπάρχουν συχνά µε έναν συµπλεγµατικό φιλοσοφικό αριστοκρατισµό, κυριαρχεί ένας κοινότοπος ορισµός για την κοινωνιολογία. Ωστόσο η κοινωνιολογία είναι από τα πιο αποτελεσµατικά εργαλεία κατανόησης και υπεράσπισης της τέχνης, όχι µόνο της µουσειοποιηµένης αλλά και της πιο πρωτοποριακής, της πιο κριτικής τέχνης.
INFO
To βιβλίο «Libido artistica: Κοινωνική κριτική της καλλιτεχνικής ζήτησης» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
