Η δράση του πιστού στρατιώτη Νίκου Μπελογιάννη στη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου.
Μετά την απελευθέρωσή του από το νοσοκομείο Σωτηρία ο Νίκος Μπελογιάννης αναλαμβάνει δράση στην Πελοπόννησο. Ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο «Πελοπόννησος 1940-45 – Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης» (Εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2004) του Παντελή Μούτουλα. «Στο αρκαδικό χωριό Ισαρι το ΕΑΜ διοργάνωσε λαμπρή τελετή εορτασμού της εθνικής επετείου, το πρωί της 25ης Μαρτίου 1944, με συμμετοχή όλου του χωριού και με κεντρικό ομιλητή ένα στέλεχος από την Πάτρα. “Βγήκε να μιλήσει. Είχε μια γλυκιά φυσιογνωμία! Ηταν ωραίος άντρας με την έννοια την αισθητική. Απέπνεε πνευματικότητα. Ητανε γυναικοκατακτητής. Σ’ εκείνη την ομιλία προδιέθεσε θετικά τον κόσμο με σιωπή, με μια εύγλωττη σιωπή. Μούχει μείνει αυτή η εικόνα, ανεξάληπτη. Είπε για την Επανάσταση του 1821, ότι δεν ήταν μόνον απελευθερωτική, αλλά ήταν και κοινωνική, επειδή έπρεπε να πολεμήσουν και τους κοτζαμπάσηδες κ.λπ., τα είπε όλα αυτά. Είπε σε μια στιγμή: ‘Πώς αλλάζουν οι καιροί!’· συνέχισε την ομιλία του για αρκετή ώρα και σε ένα άλλο σημείο είπε ‘πώς ξαναγυρίζουν οι καιροί!’, για να συγκρίνει το 1821 με τον αγώνα του ΕΑΜ” (σ.σ.: προφορική μαρτυρία του Χρυσόστομου Κριμπά, στελέχους της ΕΠΟΝ Αρκαδίας, στον συγγραφέα).
Ο ομιλητής παρουσιαζόταν με το ψευδώνυμο Κώστας, αλλά οι συνεργάτες του γνώριζαν το πραγματικό του όνομα: Νίκος Μπελογιάννης. […] Στο φοβερό κύμα συλλήψεων στην Πάτρα, τέλη 1943 με αρχές 1944, ήταν από τους λίγους που διέφυγαν και εκείνος που ανέλαβε την καθοδήγηση των εαμικών οργανώσεων του νομού, μετά τη σύλληψη του Κώστα Γαμβέτα. Για μια άλλη φορά τους κερδίζει όλους. “Πάντα γλυκός προς τους συνεργάτες του. Πάντα να μιλά σαν δεύτερος, κανέναν να μην προσβάλλει, κάτι παθαίνει αν υποχρεωθεί να στεναχωρήσει κάποιον. Αγαπάει σαν πατέρας τους συντρόφους του κι είναι κι ο ίδιος παιδί” (σ.σ.: Βασίλης Λάζαρης, «Πολιτική ιστορία της Πάτρας»). Συνεργάστηκε αποτελεσματικά με τα μέλη των οργανώσεων, καθώς ασκούσε πάνω τους και προσωπική γοητεία, όπως στην Ορσα Καλλιμανοπούλου.
Εκτός από τις γυναίκες, σαγήνευε και τους νέους. “Ηταν ανεπανάληπτος και όλοι πιστεύαμε από τότε ότι θα πάει πολύ ψηλά. Ηταν ήπιος, συνετός, είχε πολύ μυαλό και έδινε λύσεις εκεί που φαινόταν ότι δεν υπήρχαν. Ηταν, πώς να πούμε, αποτελεσματικός. Είχε και κάτι άλλο, που εγώ το θεωρώ πολύ σημαντικό, δεν ξέρω αν θεωρείς κι εσύ: είχε γέλιο στο πρόσωπό του· γέλαγε συχνά. Επίσης πρόσεχε πάρα πολύ την εμφάνισή του, όπως ακριβώς και ο Γιώργος ο Μπαριάμης, ο οποίος ήταν γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ Αρκαδίας και ταυτόχρονα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Ηταν καλοντυμένοι, σε σημείο παρεξηγήσεως δηλαδή. Θυμάμαι ότι έλεγαν σ’ εμάς τους νέους να προσέχουμε την εμφάνισή μας, ακόμη κι αν οι άλλοι μας χαρακτήριζαν ‘περγιαντινάκηδες’, για να έχουμε πρόσωπο προς την αστική κοινωνία, να μπορούμε να μιλάμε στους αστούς χωρίς να μας παίρνουν στο ψιλό” (σ.σ.: προφορική μαρτυρία του Μίμη Μαζωμένου, μέλος της ΠΟΕΝ και ύστερα της ΕΠΟΝ Τρίπολης).
Στη διάρκεια του 1944 δρα στην Αρκαδία, την Αιγιαλεία, στα Καλάβρυτα, στην Κόρινθο, τη Μεσσηνία, τη Μάνη, στον Πάρνωνα και στο Γεράκι. Δεν πρόκειται για υπερβολή. Δύσκολα θα βρισκόταν τόσο ικανό στέλεχος στη διάδοση της γραμμής του κόμματος. Ο Μπελογιάννης κατανοεί όσο λίγοι τις ιδιαιτερότητες των θεμάτων. “Ηταν ιδιοφυής. Το μυαλό του έπαιρνε στροφές ταχύτατα. Επαιρνε αποφάσεις γρήγορα, έγκαιρα και σωστά, ακόμη και στα πιο δύσκολα ζητήματα, εκεί που οι άλλοι δεν ξέραν τι να κάνουν” θα πει ο Δημήτρης Κυριαζής […]. Παρατηρούμε όμως μία διαφορά. Ο Μπελογιάννης απολαμβάνει την ξεχωριστή θέση του στο ΚΚΕ και στο ΕΑΜ. Του αρέσει η εξουσία. Την ασκεί με γοητευτικό τρόπο, αλλά αυτό παύει να ενδιαφέρει μόλις οι επιπτώσεις της γίνονται αισθητές.
Την άνοιξη του 1944 μαινόταν ο πόλεμος του ΕΛΑΣ με τα Τάγματα Ασφαλείας. Ο πόλεμος δεν περιορίστηκε στα πεδία των μαχών. Στην αδυναμία τους να εξοντώσουν τα αντάρτικα τμήματα, οι ταγματασφαλίτες ξέσπαγαν πάνω στις οικογένειες των ανταρτών και των πολιτικών στελεχών του ΕΑΜ. Σ’ αυτό το σημείο παρενέβη η καθοδήγηση, προφανώς το Πελοποννησιακό Γραφείο του ΕΑΜ. Το “προφανώς” το λέμε λόγω της απουσίας σχετικών γραπτών στοιχείων για μια πραγματικότητα που τη μαθαίνουμε από προσωπικές μαρτυρίες, όπως η ακόλουθη: “Ο Μπελογιάννης στο Γεράκι έβαλε [γραμμή στις οργανώσεις] την αλληλέγγυα ευθύνη. Ηταν τότε που αναπτυσσόταν ραγδαία το Τάγμα Ασφαλείας της Σκάλας. Η αλληλέγγυα ευθύνη σήμαινε ότι αν ήσουν συγγενής ταγματασφαλίτη ήσουν κι εσύ υπεύθυνος γι’ αυτόν και έπρεπε να τιμωρηθείς. Σκοτώσαμε εκείνη την περίοδο δέκα άτομα. Μεταξύ αυτών ήτανε: Η κουνιάδα του ταγματασφαλίτη Μανωλάκου, η οποία ήταν από το Δουραλί. Ο Κώστας Καρυτσιώτης από τη Γράμμουσα, πατέρας ταγματασφαλίτη. Ο γερο-Βασίλης Πιερράκος και ο Δημοσθένης Πουλικάκος, και οι δυο από τον Λέημονα, γιατί τα παιδιά τους πήγανε στα τάγματα. Ητανε πολύ μεγάλο λάθος αυτό. Ημασταν μετά νικητές και ντρεπόμασταν να μπούμε στα χωριά μας” (σ.σ.: προφορική μαρτυρία του Θύμιου Κατσέτου από τα Λεβέτσοβα). Η συγκρότηση του Μπελογιάννη τον προστατεύει από σπασμωδικές κινήσεις· δεν στρέφεται στην αναζήτηση πρακτόρων του εχθρού στις γραμμές του κινήματος. Εντούτοις, ούτε αυτός μπορεί να ξεφύγει από τη δύναμη της χιονοστιβάδας, η οποία θρέφεται από το πάθος της σύγκρουσης».
Μετά τη συνθηκολόγηση της Βάρκιζας
Μετά την ήττα στη Μάχη της Αθήνας, το ΕΑΜ αναδιπλώνεται και ο Νίκος Μπελογιάννης γράφει στο αυτοβιογραφικό του κείμενο: «Από τον Αύγουστο του ’46 παρακολουθούσα την οργάνωση της Κ και Ν Πελ/σου και την οργάνωση του αντάρτικου. Μόλις είχε γίνει το αρχηγείο Πελ/σου ειδοποιήθηκα και ανέβηκα στην Αθήνα (Φλεβάρης του ’47). Από κει μέσω Θεσ/ίας έφυγα για την έδρα του Γ.Α. Περιπλανήθηκα 4 περίπου μήνες σ’ όλη σχεδόν την Μακεδονία κ’ την Ηπειρο γιατί έπεσα πάνω στην “εαρινή εκστρατεία”.
Στο Γ.Α. τοποθετήθηκα πρώτα στο ΙΙο Γραφείο, ύστερα υποδιοικητής στη σχολή αξιωματικών, σήμερα δουλεύω στη διαφώτιση. Δεν έχω κανένα λόγο να μην είμαι ικανοποιημένος από τη δουλειά που έχω τοποθετηθεί. Δεν είμαι όμως ικανοποιημένος από την απόδοση ή την ποιότητα της δουλειάς μου, που ακόμη δεν μπόρεσα να την πλησιάσω στο ύψος που απαιτούν οι σημερινές περιστάσεις».
Ενα ακόμη σπάνιο ντοκουμέντο από τη ζωή του ήρθε πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας. Πρόκειται για το ημερολόγιο που κρατούσε κατά τη διάρκεια της συμμετοχής του στον ΔΣΕ στον Γράμμο. Οι συγκεκριμένες σελίδες αφορούν μικρό χρονικό διάστημα πριν και μετά τον τραυματισμό του στο ύψωμα Γκόλιο το 1948: «2/8 Αρχισε επίθεση στη Χελώνα. 3/8 Το ατύχημα του Μπαντέκου. Κι εδώ φαίνεται πληρώσαμε την υποχώρηση μπροστά στις δυσκολίες. Συμβιβάστηκαν με την κούραση. 4-5-6-7 Η τιτανομαχία του Γράμμου συνεχίζεται. Στις 6 και στις 7 παρακολούθησα τη μάχη του Τσάρνου. 8/8 Ηρεμία παντού. Οργανώσαμε δοκιμαστική πορεία. 9/8 Χάσαμε πάλι το Ανώνυμο του Κάμενικ τζάμπα. Ευτυχώς που τους τις βρέξαμε στον Πρ. Ηλία.
Πόσο δραματική καταντάει μερικές φορές η ζωή μας και σε πόσο δύσκολη θέση βρίσκεσαι! Αντλείς όμως πάντοτε απέραντες κι ανεξάντλητες δυνάμεις από την πίστη σου στο Κόμμα και στη νίκη. Πήραμε επαφή μ’ έναν ασυρματιστή της ΙΙης Μεραρχίας, τον Νικοτσάρα. Μίλησε μαζί του ο Χαρίλαος. Πήγε, μας είπε, και τους βρήκε ο ασυρματιστής του Μπέικου. […] 10/8 Ετοιμαζόμαστε να φύγουμε. Πληροφορίες λένε ότι ο εχθρός ετοιμάζεται για το Βίτσι.
13/8 προς 14. Περάσαμε σχετικά καλά μέσω Σμόλικα. Το μεσημέρι σταματήσαμε πάνω από το Δίστρατο. Τα μεσάνυχτα ξεκινήσαμε. 20/9 Βρισκόμαστε μεταξύ Κασιδιάρη και Μουργκάνας. Δραματική μέρα και προπαντός δραματική νύχτα. 21/9 στην Αλβανία. 40 μέρες πορεία αδιάκοπος αγώνας και μάχες. Από τις 25/9 – 15/10 με την πρώτη Μεραρχία στο στρατόπεδο του Ελβασάν. Μια ζωή μονότονη, πληκτική, χωρίς σοβαρό περιεχόμενο. Οαση η συνδιάσκεψη και η 6η Ολομέλεια. Ο καιρός περνάει με το διάβασμα και με την προσμονή να ριχτούμε από μέρα σε μέρα στη δουλειά και στη δράση.
16/10 Σήμερα μου είπαν ότι δεν θα είμαι στον κατάλογο αυτών που θα φύγουν για πάνω. Οπως φαίνεται θα γυρίσω στην Ελλάδα, σε καμιά μεγάλη πολιτεία. Χάρηκα πολύ. Τόσα χρόνια τώρα συνήθισα να ζω έντονη και τον περισσότερο καιρό δύσκολη είτε και δραματική ζωή, σε βαθμό που σήμερα η ζωή του στρατοπέδου δεν μου αρέσει καθόλου, οτιδήποτε υλικές ευκολίες κι αν έχεις στη διάθεσή σου. Χάρηκα ακόμη και γιατί η “μοίρα” μου εξακολουθεί. Από τότε που ’γινα μέλος του Κ. πάντοτε, όσο θυμάμαι, κάθε καινούργια δουλειά που μου αναθέτουν είναι ή εξαιρ. δύσκολη ή μια οργάνωση ή τμήμα που δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση ή μου αναθέτουν τη δημιουργία μιας καινούργιας. Αυτή είναι η “μοίρα” της κομματικής μου ζωής μέχρι σήμερα κι όταν κάθε φορά το αναλογίζομαι νιώθω μέσα μου μια ξεχωριστή περηφάνια». Το 1949 ο Νίκος Μπελογιάννης θα ακολουθήσει τον δρόμο της πολιτικής εξορίας.
Διαβάστε επίσης
