Ο καθηγητής Πολεοδομίας, Αστικού Σχεδιασμού και Ιστορίας της Πόλης στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στο ΕΜΠ μιλάει στο Documento για το σχέδιο ανάπλασης της Αθήνας
Όλοι όσοι ζουν, εργάζονται ή κυκλοφορούν στο κέντρο της Αθήνας συµφωνούν αρχικά πως η επέκταση του δηµόσιου χώρου που εξήγγειλε ο δήµαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης θα είναι προς όφελός τους. Επειδή όµως ο διάβολος κρύβεται στις λεπτοµέρειες, επικοινωνήσαµε µε τον Νίκο Μπελαβίλα, ο οποίος έως τον Αύγουστο του 2019 ήταν πρόεδρος και διευθύνων σύµβουλος της Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ, για να εξετάσουµε όλες τις παραµέτρους του σχεδίου ανάπλασης του Μεγάλου Περιπάτου.
Η τοποθέτησή σας αναφορικά µε το σχέδιο παρέµβασης του ∆ήµου Αθηναίων στο κέντρο της πόλης προκάλεσε έκπληξη, καθώς υπήρξε θετική µε κάποιες επιφυλάξεις.
Από την εποχή της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, τον καιρό της ολυµπιάδας, υπήρχε ένας σηµαντικός αντίλογος –υγιής και πολιτικός– που αµφισβητούσε το έργο της ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου, θέτοντας ζητήµατα προτεραιοτήτων των υποβαθµισµένων γειτονιών. Αυτός ο αντίλογος είναι στη σωστή κατεύθυνση. Υπήρχε και άλλος. Ελεγε ότι είναι έργο βιτρίνας ή ανησυχούσε για την τύχη της κυκλοφορίας. Η ίδια συζήτηση, πάλι µε έντονες διαφωνίες, υπήρχε πάντα για οποιαδήποτε πεζοδρόµηση. Για τη Βουκουρεστίου, την Ερµού, την παραλιακή του Βόλου, την Καραΐσκου και τη Σωτήρος ∆ιός στο κέντρο του Πειραιά. Ενας µόνιµος φόβος για το πού θα πάνε τα αυτοκίνητα. Ως προς το δεύτερο, λοιπόν, οποιαδήποτε παραχώρηση δηµόσιου χώρου στους πεζούς έναντι των ΙΧ όπως και οποιαδήποτε διαµόρφωση πράσινου χώρου εντός της πόλης έναντι της δόµησης επί της αρχής είναι θετικά. Αυτό υποστηρίζουµε όλοι χρόνια τώρα, ανεξάρτητα αν το δροµολόγησε η Μερκούρη, ο Τρίτσης, ο Λαλιώτης ή η ∆ούρου. Tι κάνουµε αν γίνονται έργα µόνο στο κέντρο και όχι στις γειτονιές; Κριτικάρουµε και αγωνιζόµαστε να γίνουν και στις γειτονιές. Μου φαίνεται αδιανόητο να πω ότι η ∆ιονυσίου Αρεοπαγίτου ή η Ερµού κακώς έγιναν, γιατί ευνόησαν τον τουρισµό η πρώτη ή το εµπόριο ακριβών ρούχων η δεύτερη και όχι τους κατοίκους της Αθήνας, και κατά συνέπεια θα ήταν καλύτερο να µην είχαν γίνει. Κάπως έτσι µου φαίνεται περίεργο έργα αναπλάσεων που θεωρούνται απαραίτητα εδώ και δεκαετίες, όπως η πεζοδρόµηση της Βασιλίσσης Ολγας ή η µείωση του πλάτους του δρόµου στην κάτω πλατεία Συντάγµατος, που έχουν σχεδιαστεί από την εποχή της ΕΑΧΑ το 2000, να δέχονται σήµερα κριτική ως µη απαραίτητα ή και επικίνδυνα για την Αθήνα. Αξίζει να θυµηθούµε ότι όταν οι κυβερνήσεις του µνηµονίου διέλυσαν την ΕΑΧΑ (Ανώνυµη Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων και Αναπλάσεις) ο κόσµος των αρχιτεκτόνων και των πολεοδόµων ξεσηκώθηκε υποστηρίζοντας ότι το µόνο επιτυχηµένο έργο της ολυµπιάδας µαζί µε το µετρό, η ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων, εγκαταλείφθηκε, ζητώντας να συνεχιστεί. Υπάρχει λόγος σήµερα να αναθεωρήσουµε αυτήν τη θέση;
Το σχέδιο του Κ. Μπακογιάννη αφορά το ιστορικό κέντρο της Αθήνας όπου θα αποδοθούν 50.000 τ.µ. δηµόσιου χώρου στους πολίτες. Στους ίδιους πολίτες που στις γειτονιές τους δίνουν αγώνα για να εντοπίσουν στοιχειώδη πεζοδρόµια. Η σπουδή του δήµου να προχωρήσει στην ανάπλαση του Μεγάλου Περιπάτου δίχως να ασχοληθεί µε αυτές τις γειτονιές δεν κρύβει ιδιοτέλεια;
∆εν είναι «ιδιοτέλεια», είναι ταξική επιλογή και αντίληψη, µια συγκεκριµένου τύπου ανάπτυξη χωρίς κοινωνικό πρόσηµο. Επειδή όµως ταυτόχρονα ο δηµόσιος χώρος του κέντρου απευθύνεται στο σύνολο των κατοίκων της πόλης µπορούµε να πούµε ότι µια ανάπλαση που δεν γίνεται, για παράδειγµα στην πλατεία Βικτωρίας, λειτουργεί αρνητικά για τους κατοίκους εκεί. Προσοχή. ∆εν µπορούµε να πούµε το αντίστροφο, ότι µια ανάπλαση στην πλατεία Συντάγµατος θα λειτουργήσει θετικά µόνο για συγκεκριµένες κατηγορίες πληθυσµού και όχι για όλους. Υπάρχει το φαινόµενο των λαµπρών κέντρων και των υποβαθµισµένων γειτονιών σε όλη την Ευρώπη. Το γνωρίζουµε και είναι ανάγκη να αντιµετωπιστεί. Πουθενά όµως δεν θα δείτε το αίτηµα να εγκαταλειφθεί το κέντρο στο κυκλοφοριακό χάος και στην ερήµωση για να αναβαθµιστούν οι υποβαθµισµένες γειτονιές. Η διαφορά ενός δηµάρχου που υπηρετεί µια κοινωνική πολιτική από τον παρόντα οφείλει να είναι η αναβάθµιση και των δύο.
Από το 2018 η Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ είχε υιοθετήσει αντίστοιχο σχέδιο µε αυτό που προτείνει σήµερα ο δήµαρχος Αθηναίων. Αν όµως επιθυµείς να αναβαθµίσεις την καθηµερινότητα των πολιτών, δεν ακολουθείς «µαοϊκή» γραµµή, από την περιφέρεια προς το κέντρο;
Στις πόλεις δεν υπάρχει «µαοϊκή» γραµµή. Η ανάπτυξη της περιφέρειας σε βάρος του κέντρου είναι επίσης µια κόλαση. Το κέντρο εγκαταλείπεται, γίνεται σκοτεινό και αφιλόξενο. Τότε πεθαίνει η καρδιά της πόλης, παρασύροντας υπηρεσίες, δοµές, αστικά περιβάλλοντα. Τότε φεύγουν κάτοικοι, εργαζόµενοι, µικροέµποροι. Το ζήσαµε µε την κατάρρευση του κέντρου της Αθήνας και του Πειραιά από το 2004 έως το 2020. ∆εκαπέντε ολόκληρα χρόνια έρηµη Σταδίου, διαλυµένες πλατείες, µισογκρεµισµένες όψεις κτιρίων και µνηµείων. ∆εν νοµίζω ότι αυτό είναι το πρότυπο που θέλουµε.
Πώς µπορεί τελικά να διασφαλιστεί ότι η ανάπλαση του κέντρου θα είναι προς όφελος των πολιτών και όχι των επιχειρηµατικών συµφερόντων;
Με ενιαίο ειδικό χωρικό σχέδιο, έλεγχο χρήσεων γης, προστασία της κατοικίας, του παραδοσιακού εµπορίου και της βιοτεχνίας, έλεγχο του Airbnb και του µεγέθους των ξενοδοχειακών συγκροτηµάτων, περιορισµό των άγριων χρήσεων αναψυχής και των αυθαίρετων κατασκευών και τραπεζοκαθισµάτων στον δηµόσιο χώρο. Ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Ο ∆ήµος Αθηναίων. Ποιος θα τον υποχρεώσει; Ολοι όσοι αγωνίζονται να έχουµε ένα κέντρο πόλης για όλους τους πολίτες και όχι µόνο για επιχειρήσεις.
Αν δούµε παραδείγµατα προηγούµενων πεζοδροµήσεων, όπως της Φωκίωνος Νέγρη, θα αντιληφθούµε ότι στο τέλος της ηµέρας εξυπηρετούν τον τοµέα της εστίασης και απαλείφουν τον χαρακτήρα της περιοχής. Με ποιον τρόπο µπορεί να αποτραπεί το µοντέλο Φωκίωνος Νέγρη;
Με τον περιορισµό της κατάληψης του δηµόσιου χώρου από την εντατική εστίαση, όχι µε την επιστροφή των ΙΧ. Χρειάζονται ελεύθεροι χώροι και υποδοµές για τους κατοίκους, τους περιπατητές, τους ποδηλάτες, τα παιδιά, τους ηλικιωµένους, τα ΑµεΑ, όχι για επιπλέον τραπεζοκαθίσµατα, πέργκολες µε νάιλον και ηχορύπανση, ούτε χώρος για διπλοπαρκαρισµένα ΙΧ.
Για να υποστηριχτούν τα έργα στο κέντρο της Αθήνας δεν θα πρέπει να προβλεφθούν υποδοµές στις περιφερειακές περιοχές;
Θα χρειαστεί η εξακτίνωση της κεντρικής ανάπλασης προς την περιφέρεια. Το σχέδιο των «πράσινων διαδροµών» που ενώνει τις συνοικίες µε το σύµπλεγµα των ιστορικών πράσινων λόφων, πάρκων, πλατειών και πεζοδρόµων του κέντρου υπάρχει επίσης εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Η πορεία µέσω του ίχνους του Ιλισού προς Ζωγράφου – Καισαριανή και νότια προς το Φιξ – Κουκάκι, η ένωση της Ερµού µε την Ακαδηµία Πλάτωνος µέσω της Ιεράς Οδού και παράλληλων πεζοδρόµων προς τον Σταθµό Λαρίσης και από εκεί στα Σεπόλια επάνω στις υπογειοποιηµένες σιδηροδροµικές γραµµές, η ένωση Λυκαβηττού, Στρέφη, Πεδίου Αρεως και Τουρκοβουνίων µέσω αντίστοιχων έργων πράσινων συνδέσεων, η αναβάθµιση της οδού Πειραιώς ως τον Πειραιά είναι όσα πρέπει να διεκδικηθούν µαζί µε την κεντρική ανάπλαση.
Θεµιτός ο περιορισµός της κυκλοφορίας των ΙΧ στο κέντρο της Αθήνας. Μήπως όµως τον εποχούµενο πολίτη περιµένουν στη γωνία τα διόδια;
Ο όγκος των κινούµενων ΙΧ στο κέντρο της Αθήνας είναι τεράστιος. Εκατοντάδες χιλιάδες οχήµατα. Θεωρείται δεδοµένο ότι όσο περνούν τα χρόνια όλο και περισσότερες περιοχές θα απελευθερώνονται από την κίνηση του ΙΧ προς όφελος των µέσων σταθερής τροχιάς. Αυτό είναι απαραίτητο. Ο εποχούµενος πολίτης πρέπει να ξεχάσει το κέντρο µε όχηµα. Ούτε κατά διάνοια δεν µπορώ να φανταστώ ένα σενάριο όπου όποιος έχει να πληρώσει διόδια για τη διέλευση µπαίνει, όποιος όχι πάει µε το µετρό. Είναι πολύ κακό σενάριο που δεν µπορεί και δεν θα εφαρµοστεί στην Αθήνα. Οπως επίσης είναι απαραίτητη η πλήρης αναθεώρηση της πολιτικής στάθµευσης. Σήµερα έχουµε χιλιάδες κενές θέσεις οργανωµένης στάθµευσης στο κέντρο λόγω των υψηλών τιµών.
Υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν πως οι προτάσεις Μπακογιάννη δεν είναι τίποτε άλλο από βαµµένο τσιµέντο καθώς δεν υπάρχει πρόβλεψη για χώρους πρασίνου.
∆εν προσθέτει τσιµέντο πουθενά, βάφει την υπάρχουσα άσφαλτο. Αν πετύχει σε έξι µήνες, µπορεί να γίνει πεζόδροµος. Τότε θα απαιτήσουµε να αφαιρεθεί η άσφαλτος, να φυτευτεί, να γίνει χωµάτινη διαµόρφωση και όχι τσιµέντο. Εφαρµόζεται σε πάρα πολλές πόλεις αυτό το πείραµα και πετυχαίνει. Ισως µας ξενίζει γιατί είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται να εφαρµοστεί εδώ τόσο µαζικά.
Νιώθω ότι το πρόταγµα της δηµαρχίας Μπακογιάννη δεν είναι η πόλη στους πολίτες, αλλά η πόλη στους τουρίστες.
Αγνοώ ποιο είναι το πρόταγµα της δηµαρχίας Μπακογιάννη. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι πόλεις σαν την Αθήνα, τη Ρώµη, τη Βαρκελώνη, το Παρίσι, το Λονδίνο, την Κωνσταντινούπολη είναι κορυφαίοι τουριστικοί προορισµοί, αλλά εµπεριέχουν πολύ περισσότερα πράγµατα από τον τουρισµό. Το στοίχηµα είναι αυτή η λειτουργία να µην κυριαρχήσει σε βάρος των άλλων. Πώς θα γίνει αυτό; Εµποδίζοντας τη µονοκαλλιέργεια.
