Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης επιστρέφει στο Εθνικό Θέατρο με την «Οπερέτα» του Γκομπρόβιτς.
Οι μάσκες των πιθήκων –παίζουν συμβολικό ρόλο στην ανάγνωσή του για την «Οπερέτα» του Βίτολντ Γκομπρόβιτς στο Εθνικό Θέατρο– έχουν πέσει. Ωρα διαλείμματος στην πρόβα. Αλλωστε ο Νίκος Καραθάνος έχει μάθει να κοιτά πίσω από αυτές, πιστός σε μια προσπάθεια να μιλήσει για τον ανθρώπινο πόνο μέσα από την τέχνη. «Με κινεί η ανθρώπινη “αναπηρία”» εξηγεί. Αυτό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να έχει. Με κινεί το χιούμορ, η βλακεία του, οτιδήποτε φωνάζει “βοήθεια” πάνω του». Να πώς η νέα πολυαναμενόμενη σκηνοθεσία του κλίνει προς την ποίηση και τον σουρεαλισμό παρά προς την πολιτική καταγωγή της.
Τι σχέση έχουν οι πίθηκοι με την «Οπερέτα» του Γκομπρόβιτς; Επεμβαίνετε σουρεαλιστικά σε ένα αντισυμβατικό έργο;
Ο Γκομπρόβιτς καταπιάνεται με ανθρώπους δυστυχισμένους. Στο έργο του συνυπάρχουν δύο κατηγορίες: οι βαρόνοι και οι υπηρέτες τους· οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Κι έτσι αποφάσισα να δω το έργο ως έναν διάλογο με το «πριν» αυτού του δίπολου. Από τη στιγμή που μιλάμε για ένα κείμενο το οποίο μας φτάνει στην τελευταία νύχτα του κόσμου, θέλησα να δω από πού ξεκίνησε αυτή η διαμάχη. Και κατέληξα στο ότι ο φόβος που περιγράφει ο Γκομπρόβιτς είναι παρόμοιος με τον φόβο που έζησε ο πρωτόγονος άνθρωπος στο δάσος. Στον Γκομπρόβιτς είδα έναν δαρβινικό εφιάλτη, τον άνθρωπο στην εξέλιξή του.
Ο Γκομπρόβιτς πάντως συναντά τον άνθρωπο στην ακμή του κομμουνιστικού συστήματος
Ακριβώς. Και με τον ναζισμό να βρίσκεται πολύ κοντά, να είναι πολύ νωπός στη συλλογική μνήμη. Φανταστείτε τι είδους καταστάσεις είχαν αφήσει τα χνάρια τους στη ζωή των ανθρώπων.
Και μετά; Ποια ήταν η εξέλιξη;
Μετά πέρασαν άλλοι, πολλοί από πάνω μας και μας ποδοπάτησαν.
Διαβάζετε το έργο πολιτικά;
Οχι. Ασχολούμαι με τις έννοιες και όχι με τις ιδεολογίες. Πλέον η πολιτική είναι κάτι τόσο αστείο και χυδαίο που δεν θέλω να ανακατευτώ μαζί του. Ο πολιτικός λόγος –όπως διατυπώνεται σήμερα μέσα από κάτι γραφεία κομμάτων, πάνω σε κούφιες ιδεολογίες– είναι λίγο έως πολύ αποκρουστικός. Περισσότερο με αφορά τι ήταν κάποτε πολιτική, πόλη και πολιτεία. Για μένα σήμερα πολιτεία σημαίνει να λογαριάσω τι και πώς θέλω να κάνω τη ζωή μου. Να σκεφτώ ως άνθρωπος κι όχι σαν οπαδός.
Στην «Οπερέτα» καταγράφεται και η αγωνία του συγγραφέα για την έννοια της πατρίδας. Εξόριστος, Πολωνός γαρ
Στην «Οπερέτα» καταγράφεται ο πόνος του ανθρώπου γενικά, όπως τον βλέπει ο Γκομπρόβιτς από ψηλά κι από μακριά. Εκεί ψηλά, καθώς είναι, ρίχνει έναν καταπέλτη στην πατρίδα του, την Πολωνία· γράφει για την αγωνία μιας πατρίδας που πάει να γεννηθεί και ποτέ δεν γεννιέται. Ταυτίστηκα με αυτά τα λόγια και δεν το περίμενα.
Με ποιον τρόπο ήρθε αυτή η ταύτιση;
Δεν ταυτίζομαι με τους όρους «πατρίδα» και «έθνος» όπως πριν από κάποια χρόνια. Ταυτίζομαι όμως σαν να θέλω να αλλάξουν σύνορα οι έννοιες.
Πώς μεταφράζετε πλέον την έννοια της πατρίδας;
Παλαιότερα, για μένα πατρίδα σήμαινε ένας συγκεκριμένος τόπος. Τώρα σημαίνει συγκεκριμένες μνήμες και ίσως κάποια απώτερη, μακρινή ιδέα για το μέλλον. Οτι κάπου, ίσως, υπάρξει μια πατρίδα έτσι όπως τη θέλουμε.
Πώς θέλετε να μοιάζει;
Να χωράει πνευματικά τη ζωή μου. Ούτε υλικά ούτε με τα στοιχεία μιας εθνικής ταυτότητας. Θέλω μια πατρίδα που δεν θα με αντιμετωπίζει σαν οπλίτη και σαν πολίτη.
Είναι υγεία να τσακώνεσαι και να σπας πράγματα γύρω σου. Να διαλύεις κάτι, να το καταστρέφεις, για να το γεμίσεις με κάτι άλλο
Ακούγεστε σαν να μη σας ταιριάζει αυτός ο κόσμος
Δεν έχουμε αυτό που μας ταιριάζει ή αυτό που μας αξίζει. Μάλλον έχουμε αυτό που μας μοιάζει. Και ο κόσμος αυτός μας μοιάζει.
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι φτάνει το τέλος του κόσμου. Τι μας περιμένει εκεί; Μια επανάσταση ή μια πτώση;
Είναι τελείως διαφορετικά πράγματα η πτώση και η επανάσταση. Επανάσταση είναι μια διάθεση ανατροπής, σαν μια κλοτσιά στα σωθικά, μια κλοτσιά στην κακομοιριά, σαν ένα αναπότρεπτο μπροστά. Να πας μπροστά ακόμη και με κλάματα. Να κάνεις μια έκρηξη. Σκέφτομαι ότι μέσα από την επανάσταση γεννηθήκαμε κι εμείς ως Ελληνες, ως έθνος· βάλαμε μπουρλότο. Στ’ αλήθεια πιστεύω ότι είναι υγεία να τσακώνεσαι και να σπας πράγματα γύρω σου. Να διαλύεις κάτι, να το καταστρέφεις, για να το γεμίσεις με κάτι άλλο.
Παρ’ όλα αυτά η επανάσταση μένει στα λόγια. Μήπως έχουμε αλλοτριώσει και την αξία της;
Ναι! Οπως κάναμε δωρεά τη ζωή και το παρόν μας στο κράτος και στα κόμματα, έτσι κάναμε δωρεά τις λέξεις και τις έννοιες στην Ιστορία. Συνεπώς, ο καθένας μόλυνε τη λέξη «επανάσταση» με τον δικό του τρόπο. Και φτάσαμε στο σημείο η επανάσταση να μας θυμίζει μόνο μορφές ανθρώπων.
Ενώ αντίθετα πού θα έπρεπε να μας οδηγεί;
Σε μια αλλαγή στάσης, σε ένα ανακάτεμα του «είναι» μας. Μια τάση μεγάλη – σαν εμετός. Γι’ αυτό και ο ήρωας που υποδύομαι εγώ στην παράσταση, ένας καθηγητής, κάνει συνέχεια εμετό.
Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφιδάς
INFO Μια παράσταση με αφορμή την «Οπερέτα» του Βίτολντ Γκομπρόβιτς. Θέατρο Rex-Σκηνή Μαρίκα Κοτοπούλη. Από τις 3/5 έως τις 4/6, Τετάρτη-Κυριακή.
