Τη θέση του γενικού γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας ανέλαβε ο Νίκος Καλτσάς, ο οποίος αντιστάθηκε στη «νομιμοποίηση» της διαβόητης συλλογής Στερν.
Ο διακεκριμένος αρχαιολόγος Νίκος Καλτσάς, ο οποίος είχε διαφωνήσει με τους κυβερνητικούς χειρισμούς «νομιμοποίησης» της διαβόητης συλλογής του Λέοναρντ Στερν, εξοργίζοντας την υπουργό Πολιτισμού και προκαλώντας τη διακοπή της συνεργασίας του με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, είναι από την περασμένη εβδομάδα ο νέος γενικός γραμματέας της ιστορικής Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Μια άκρως τιμητική θέση στο αρχαιότερο επιστημονικό ίδρυμα της χώρας (ιδρύθηκε το 1837) για έναν επιστήμονα διεθνούς κύρους και με σπουδαίο έργο, ο οποίος διατέλεσε επί έντεκα χρόνια διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (2001-2012). Μετά την ανάληψη των νέων καθηκόντων του στην Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, κατόπιν ομόφωνης απόφασης του ΔΣ, έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Είναι πολύ μεγάλη τιμή και αναγνώριση να αναλαμβάνεις τα ηνία ενός τόσο σπουδαίου αρχαιολογικού ιδρύματος. Τώρα το βλέμμα και το ενδιαφέρον είναι στραμμένα στην έρευνα και στην αρχαιολογική κοινότητα».
Είναι πράγματι αναγνώριση για το επιστημονικό, ανασκαφικό, συγγραφικό και διοικητικό έργο του Ν. Καλτσά. Και επισφράγιση μιας ζηλευτής σταδιοδρομίας με εμβληματικούς σταθμούς αλλά και με διαφωνίες όταν το έκρινε αναγκαίο. Ολοι θυμόμαστε τη στάση του να μη συμπράξει κατά κανέναν τρόπο στην «αγιοποίηση» της παράνομης συλλογής κυκλαδικών αρχαιοτήτων του Αμερικανού μεγιστάνα από τη θέση του επιστημονικού διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης (Οκτώβριος 2021– Ιανουάριος 2023).
Χωρίς περιττά λόγια και με αποφασιστικότητα εναντίον όσων έκαναν λόγο για άλλο ένα «success story» της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη νομιμοποιώντας «από το παράθυρο» μια άκρως αμφιλεγόμενη συλλογή. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο κ. Καλτσάς δεν ήταν παρών στην τελετή εγκαινίων της έκθεσης «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί», στην οποία παρουσιάστηκαν 15 κυκλαδικές αρχαιότητες της συλλογής προτού επιστρέψουν πάλι στην Αμερική. Την έκθεση εγκαινίασε ο ίδιος ο πρωθυπουργός τον Νοέμβριο του 2022, σε ένα αυστηρά επιλεγμένο ακροατήριο, ενώ είναι κοινό μυστικό ότι η ηχηρή απουσία του κ. Καλτσά ενόχλησε σφόδρα την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη καθώς και την πρόεδρο και διευθύνουσα σύμβουλο του μουσείου Σάντρα Μαρινοπούλου, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Με καθαρή συνείδηση
Ανακοινώνοντας με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τη λήξη της συνεργασίας του με το μουσείο στις 12 Ιανουαρίου 2023, έκανε την ακόλουθη ανακοίνωση, που προκάλεσε αμέσως μεγάλη αίσθηση: «Αν διαφωνήσεις με την εξουσία, να είσαι έτοιμος να υποστείς τις συνέπειες. Αν όμως έχεις κτίσει τον δικό σου κόσμο γύρω από καθαρή και φωτεινή συνείδηση και δεν επιτρέψεις να σου τον μαγαρίσουν και να σου τον καταστρέψουν, δεν έχει και τόση σημασία το αντίτιμο που θα πληρώσεις. Οχι πως δεν το περίμενα». Μια δήλωση που στην πραγματικότητα δεν άφηνε πολλά περιθώρια παρερμηνείας, παρά τη δικαιολογία που προέβαλε το μουσείο για τον τερματισμό της συνεργασίας για «οικονομικούς λόγους», δίχως φυσικά να πείσει κανέναν.
Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η αποχώρησή του από το μουσείο έγινε προτού καν προλάβει να οργανώσει την πρώτη περιοδική έκθεση με την υπογραφή του, στα τέλη του 2023, με θέμα που αφορούσε το αρχαίο δράμα ως έκφραση της ελεύθερης, δημοκρατικής βούλησης. Εχει επίσης τη σημασία του το γεγονός ότι ο κ. Καλτσάς κράτησε έκτοτε χαμηλούς τόνους χωρίς δηλώσεις και συνεντεύξεις για το συγκεκριμένο θέμα.
Για να μην ξεχνάμε
Υπενθυμίζουμε ότι τον Ιανουάριο του 2024 έγιναν τα εγκαίνια των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων της συλλογής Στερν στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) με κάθε επισημότητα, αφού εμείς οι ίδιοι φροντίσαμε να τα βαφτίσουμε νόμιμα. Στη συμφωνία που κυρώθηκε από την Ελληνική Βουλή τον Σεπτέμβριο του 2022 προβλέπεται ότι οι αρχαιότητες θα παραμείνουν στο ΜΕΤ για τα επόμενα 25 χρόνια (+25 χρόνια παράταση) ως «δάνειο της Ελλάδας στο ΜΕΤ».
Αξίζει επίσης να θυμίσουμε τη θύελλα αντιδράσεων που ξεσήκωσε το νομοσχέδιο από σύσσωμη την αντιπολίτευση, που το καταψήφισε, με μεγάλη μερίδα επιστημόνων και ανθρώπων του πολιτισμού να αντιδρούν και με διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν έξω από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Μάλιστα, είχαν προηγηθεί δημοσιεύματα με πολαρόιντ κυκλαδικού ειδωλίου από το αρχείο του διαβόητου αρχαιοκάπηλου Τζιανφράνκο Μπεκίνα που βρέθηκε στη συλλογή Στερν, την οποία εμείς νομιμοποιήσαμε.
Κάνοντας «γαργάρα» τόσο την άρνηση του κ. Στερν να μας αποδείξει την προέλευση και το ιστορικό διαδοχικής κτήσης τη συλλογής όσο και την άρνησή του να εξεταστεί η συλλογή για την αυθεντικότητά της από ειδικούς στην κυκλαδική τέχνη.
Παντού με την αξία του
Ο Νίκος Καλτσάς γεννήθηκε στην ακριτική Διαλαμπή του νομού Ροδόπης και από μικρός έμαθε να δουλεύει σκληρά στα χωράφια, βοηθώντας τους αγρότες γονείς του. Τελείωσε το λύκειο στην Κομοτηνή και συνέχισε τις σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή της Θεσσαλονίκης, όπου ως τριτοετής φοιτητής συμμετείχε στην πρώτη του ανασκαφή. Είχε δασκάλους τους Χουρμουζιάδη, Μαρωνίτη, Σαββίδη, Παντερμαλή, Ανδρόνικο και Δεσπίνη, οι οποίοι, όπως έχει πει, του έδωσαν πολύ γερές βάσεις. Μετά τον στρατό μπήκε με εξετάσεις στην Αρχαιολογική Υπηρεσία με πρώτη τοποθέτηση στην Ολυμπία, μετά στη Διεύθυνση Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων για δέκα χρόνια και από το 1993 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ως επιμελητής, έφορος και από το 2001 ως διευθυντής. Δεν πήγε «διορισμένος» ούτε «φυτευτός» αλλά με την αξία του, γνωρίζοντας κάθε σπιθαμή του μουσείου και των ευρημάτων του. Εμεινε έως το 2012 κι έφυγε έχοντας ολοκληρώσει το δύσκολο έργο της ανακαίνισης του μουσείου για τους Ολυμπιακούς του 2004 αλλά και την επανέκθεση των συλλογών με περιοδικές εκθέσεις που έμειναν ιστορικές, όπως το «Ναυάγιο των Αντικυθήρων. Το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανισμός» το 2012.
