Η Νίκη Μπακογιάννη διαβάζει το πρωί Πλάτωνα και το μεσημέρι μικρές αγγελίες από κάποια παλιά εφημερίδα. «Μου έμεινε η συνήθεια από τότε που έψαχνα για σπίτι».
Τα απογεύματα τα αφιερώνει στις μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα την προστασία του περιβάλλοντος. «Εψαχνα κάτι με δυνατό και υψηλό μήνυμα» εξηγεί. «Δεν ζω σε μια μικρή πόλη όπως η Αθήνα αλλά στον πλανήτη Γη». Και πότε πότε διδάσκει αθλητισμό σε μικρά παιδάκια. Είκοσι τρία χρόνια μετά τη μεγάλη νύχτα της Ατλάντα, όταν κατέκτησε το ασημένιο μετάλλιο στο άλμα εις ύψος πίσω από τη Στέφκα Κοσταντίνοβα με επίδοση 2,03 μ., μητέρα δύο εφήβων και στα 50 της, η Λαμιώτισσα ολυμπιονίκης αφήνει στην άκρη το «Περί ψυχής» και ανοίγει το βιβλίο της δικής της ψυχής.
Ήταν κάτι μεταφυσικό, αυτό που συνέβη το 1996 στην Ατλάντα; Η τέλεια συστοίχιση των πλανητών;
Δεν ξέρω αν έχει να κάνει με πλανήτες, αλλά έβγαλα τον καλύτερο εαυτό μου την πιο κατάλληλη στιγμή. Σαν να με προετοίμαζαν τα προηγούμενα χρόνια για εκείνη τη βραδιά. Σε κάποιους αγώνες ο αθλητής βρίσκεται στο 80% της προσπάθειας του ή έχει πρόβλημα αυτοσυγκέντρωσης ή δεν τον πηγαίνουν τα πόδια του. Στην Ατλάντα έφτασα στο 100 τοις εκατό. Μπορούμε να γίνουμε γίγαντες, αλλά δεν γίνεται να είμαστε γίγαντες κάθε μέρα. Μας καθορίζουν οι στιγμές που σηματοδοτούν τη ζωή μας.
Τι ακριβώς αισθάνεσαι, όταν ξαναβλέπεις τον αγώνα; Τι σκέφτεσαι;
Κάθε φορά που τον βλέπω τα συναισθήματα είναι διαφορετικά, εικόνες έρχονται στο μυαλό μου, παρατηρώ τα συναισθήματα των άλλων όταν μου διηγούνται πώς τον έζησαν εκείνοι. Οι περιγραφές τους είναι πάντα διαφορετικές, η ανάμνηση όμως έχει τυπωθεί στο μυαλό τους. Ο αγώνας μου δεν αφορούσε μόνο εμένα, δεν αγωνιζόμουν μόνο για τον εαυτό μου. Κουβαλούσα στους ώμους μου την Ελλάδα, τον προπονητή μου, την αθλήτρια που με έβλεπε στην τηλεόραση και αποφάσιζε να κυνηγήσει το όνειρό της, τα νέα παιδιά, όλους όσους ήρθαν στην υποδοχή των Ολυμπιονικών στην Αθήνα.
Και εκείνους που περιμένουν τον αθλητισμό για να νιώσουν εθνική υπερηφάνεια.
Ο Έλληνας το έχει στο αίμα του αυτό, παραπάνω από άλλους λαούς. Οι αθλητικές επιτυχίες του γεννούν πρωτόγνωρα συναισθήματα. Το έχει ανάγκη, να ξέρει ότι η μικρή χώρα του βγαίνει παραέξω και ακούγεται. Να γίνεται ο ίδιος μέρος της επιτυχίας. Ίσως φταίει ότι ήμασταν πολλά χρόνια υποδουλωμένοι, δεν φεύγει αυτό από το dna.
Υποθέτω ότι εκείνο το μετάλλιο σου άλλαξε τη ζωή.
Μου άρεσε η αναγνωρισιμότητα, αλλά ήθελα και την ηρεμία μου. Πάντοτε ήμουν ιδιαίτερος άνθρωπος. Το 1996 προσπαθούσα να μη ξοδεύομαι δεξιά και αριστερά, ώστε να παραμένω συγκεντρωμένη. Ο χαρακτήρας μου ήταν πιο κλειστός, αλλά και σήμερα κατεβάζω μερικές φορές τα ρολά. Η πιο ωραία στιγμή, είναι η στιγμή της ενδοσκόπησης, όταν μένεις μόνος με το «είναι» σου και γίνεσαι παρατηρητής του εαυτού σου.
Δύσκολο στοίχημα, η αυτογνωσία.
Από πολύ μικρή βρισκόμουν σε διαρκή αναζήτηση. Και τώρα έτσι είμαι. Δεν μου αρκεί αυτό που μου λένε, θέλω να το εξακριβώσω, να το βιώσω και να διαμορφώσω άποψη. Δεν μένω στάσιμη σε ένα σημείο, βρίσκομαι σε διαρκή μαθητεία.
Αν θυμάμαι καλά, είχες ταξιδέψει στην Ινδία πριν τους Αγώνες της Ατλάντα.
Από χρόνια παρακολουθούσα μαθήματα αυτογνωσίας και ψυχολογίας. Κάποια στιγμή διάβαζα για τις διάφορες θρησκείες και θέλησα να τις μελετήσω από κοντά. Τι σκέφτονται αυτοί οι άνθρωποι, πώς ζουν; Πιστεύω ότι ο Θεός είναι ένας, άσχετα αν του δίνουμε διαφορετικές μορφές. Έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε σε κάτι. Η χριστιανοσύνη μπορεί να θεωρηθεί θρησκεία του μέλλοντος επειδή πρεσβεύει κάτι ανώτερο, στην Αγάπη. Αυτήν αναζητούν όλοι. Την επαφή με τον εαυτό μας και με το φως. Εκεί κρύβεται ο Θεός.
Σε ωφέλησαν και στον αγώνα αυτές οι ανησυχίες;
Με βοήθησαν να μείνω σταθερή και ήρεμη. Να μη ξεφεύγω. Το ζητούμενο στον αγώνα είναι να μείνεις ατάραχη. Η Κοσταντίνοβα και οι άλλες αθλήτριες περνούσαν τα ύψη, αλλά δεν έδινα σημασία, τους γύριζα την πλάτη για να μην επηρεάζομαι. Ο αθλητής που ξεχωρίζει είναι εκείνος που ξέρει να ελέγχει τα συναισθήματά του. Δεν είναι εύκολο να διώξεις το άγχος επί 5 ώρες. Μπορεί να αδειάσεις.
Στη θεωρία ακούγεται εύκολο, αλλά…
Ο ψυχολόγος που είχα με δίδαξε πώς κάνω μόνο θετικές σκέψεις και να τις μετατρέπω σε εικόνες. «Ήρθα για να δώσω τον καλύτερο εαυτό μου», ήταν το μήνυμα. Όταν οραματίζεσαι μία εικόνα, αυτή παίρνει σάρκα και οστά. Όποιος μπορεί να τουμπάρει το αρνητικό σε θετικό έχει πλεονέκτημα. Αυτή είναι η τέχνη της ζωής. Χρειάζεται όμως πολλή εκπαίδευση και προεργασία, ώστε να είσαι έτοιμος, και να το κάνεις να συμβεί.
Η 2η θέση είναι θρίαμβος ή περιέχει και το «γαμώτο» της χαμένης πρωτιάς;
Για εμένα μετρούσε πρώτα η επίδοση. Ήθελα να περάσω τα 2 μέτρα και όπου με βγάλει. Να σπάσω το φράγμα. Για καιρό βρισκόμουν πολύ κοντά, αλλά πάντοτε κάτι με σταματούσε. Είχα κάνει πολύ καλή προετοιμασία, αλλά το δύσκολο ήταν να κόψω κάθε επαφή με τον έξω κόσμο ώστε να μην χάσω την αυτοσυγκέντρωση μου, σε αυτό το στάδιο με τους 110.000 θεατές.
Τα 2 μέτρα μοιάζουν με βουνό, στα μάτια του απλού θνητού.
Πότε πότε τα δείχνω στα παιδιά που γυμνάζω και νιώθουν δέος, σοκάρονται. Και σε εμένα την ίδια, όμως, μου φάνηκε πολύ ψηλό όταν είδα από κοντά τον πήχη τοποθετημένο στα 2μ05. Ήταν πολύ ζόρικος ο τελικός στην Ατλάντα. Οι έρευνες λένε ότι ο αθλητής είναι στην καλύτερη κατάστασή του μεταξύ 6ου-9ου άλματος, αλλά εγώ πέρασα τα 2μ03 με τη 13η προσπάθειά μου!
Πολλαπλή υπέρβαση, συνεπώς. Μέχρι τότε είχες ρεκόρ 1μ97.
‘Ημουν και η πιο κοντή, πάντα μου έλεγαν ότι δεν μπορούσα να πηδήξω ούτε τα 1μ90. Μόνο εγώ ήξερα τον δρόμο που είχα χαράξει. Εάν μπεις στον αγώνα με ηττοπάθεια, θα χάσεις σίγουρα. Μαθαίνουμε και από την ήττα, δεν είναι όλα στρωμένα και ρόδινα. Ο φόβος είναι μία φούσκα. Οφείλεις να τον αναγνωρίσεις, να τον αντιμετωπίσεις και να τον διώξεις. Τον φόβο τον δημιουργείς ο ίδιος με τις σκέψεις που κάνεις.
Προσφέρει και μία αίσθηση ελευθερίας, το άλμα εις ύψος.
Είπες τη σωστή λέξη. Ελευθερία. Μικρή στο χωριό έτρεχα στα βουνά, ανέβαινα στα δέντρα, και αισθανόμουν ελεύθερη. Την ίδια αίσθηση μου δίνει αυτό το αγώνισμα. Έβαζα τον πήχυ και πετούσα. Αυτό ένιωσα και στους Ολυμπιακούς Αγώνες. «Ήρθα εδώ για να πατήσω και να πετάξω, ψηλά στον ουρανό». Η ελευθερία δεν έχει σχέση μόνο με σπάσιμο δεσμών. Ελεύθερος είσαι όταν επιλέγεις τον δρόμο της ψυχής σου .
Σημαντικότερο ρόλο παίζει το μυαλό, το κορμί ή η ψυχή;
Μολονότι βρίσκομαι σε διαρκή αναζήτηση, πιστεύω ότι η ψυχή τα περιέχει όλα μέσα. Δεν δίνω προτεραιότητα στο νου. Ο καθένας έχει το δικό του προορισμό, το δικό του ταξίδι στη ζωή. Το ταξίδι είναι της ψυχής. Ας μη κρίνουμε βιαστικά κανέναν άνθρωπο.
Και αν δεν είχες κερδίσει το Ολυμπιακό μετάλλιο; Τι θα ήσουν σήμερα;
Υποθέσεις δεν υπάρχει λόγος να κάνω, θα απαντήσω με την Ιθάκη του Καβάφη. Πήρα το τρένο και έφυγα από τη Λαμία, πολύ μικρή. Ήξερα από τότε ότι θα πετύχαινα κάτι σημαντικό. Και ευγνωμονώ τους γονείς μου που μου το επέτρεψαν. Κατάλαβαν ότι θα επαναστατούσα και δεν μπορούσαν να μου αρνηθούν. Πρέπει να πάρουμε τις αποφάσεις μας, έστω και αν δεν ξέρουμε πού θα μας βγάλουν. Ο δρόμος της καρδιάς, της ψυχής και του ονείρου έχει σίγουρο αντίκρυσμα. Δεν είναι επικίνδυνος ούτε υπάρχει ο κίνδυνος του λάθους. Αυτό λέω και στα μικρά παιδιά με την αγνή ψυχή, που μεγαλώνουν μέσα στο άγχος. Το μονοπάτι σε πάει μπροστά, όσο και αν μοιάζει μοναχικό.
Σε αναγνωρίζουν οι συμφοιτητές σου στο μεταπτυχιακό;
Τα μικρά όχι, αλλά ακούγοντας τη λέξη Ολυμπιονίκης μπαίνουν στο ιντερνέτ και βλέπουν τον αγώνα. «Μοιάζεις με τη Νίκη Μπακογιάννη», μου είπε τις προάλλες η κοπέλα που σέρβιρε το φαγητό. «Αλλά δεν είσαι, αποκλείεται». Είδα κι έπαθα μέχρι να την πείσω. Το έχω πάθει και στο αεροπλάνο, χρειάστηκε να δείξω αστυνομική ταυτότητα για να με πιστέψουν. Στον δρόμο ντρέπομαι όταν με αναγνωρίζουν, ωστόσο είμαι φιλική και μιλώ με τον κόσμο. Καλό είναι να κρατάμε τα πόδια μας στη γη και να μένουμε ταπεινοί. Μετά την Ατλάντα ένιωσα λίγο να αιωρούμαι, όπως και οι άλλοι γύρω μου.
Δεν φοβάσαι μήπως μία μέρα ξυπνήσεις και αποδειχθεί ότι όλο αυτό ήταν ένα όνειρο;
Τι είναι όνειρο και τι πραγματικότητα; Λίγοι έχουν την απάντηση. Όχι, δεν φοβάμαι, γιατί έζησα ένα από τα όνειρα μου και το έκανα πραγματικότητα. Κάθε άνθρωπος προσπαθεί να πραγματώσει το δικό του όνειρο. Αυτό που έζησα έχει μείνει στο μυαλό μου και τα συναισθήματα παραμένουν δυνατά. Ας πάμε παρακάτω, δημιουργώντας άλλα όνειρα τώρα.
Υποθέτω ότι το μετάλλιο βρίσκεται κορνιζαρισμένο στον τοίχο.
Όχι, τα παιδιά μου μεγάλωσαν σε ένα σπίτι όπου υπήρχαν λίγα πράγματα που θύμιζαν τα επιτεύγματα της μαμάς τους. Ένιωθα ότι η μαμά τους είναι πρώτα μαμά και μετά αθλήτρια. Δεν ήθελα να υπάρχει μέτρο σύγκρισης, και κατά κάποιο τρόπο τους άφησα ζωτικό χώρο. Γνωρίζουν και ακούνε από τους άλλους για την μαμά τους.
Ποιος είναι ο πήχης που καλείται να υπερβεί σήμερα η κοινωνία μας;
Η χαμένη αρετή είναι η αλληλεγγύη. Αυτή θα κληθούν οι επόμενες γενιές να καλλιεργήσουν, ίσως μέσα από συγκρούσεις. Οι 17 στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης που θέσπισαν τα Ενωμένα Έθνη θα είναι η νέα πολιτική των κρατών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήδη είναι ορατά τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και της κακής διαχείρισης των πόρων, στην κοινωνία της άγνοιας. Το μέλλον μας καλεί αντιμετωπίσουμε θέματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος, με μεταναστεύσεις πληθυσμών εξαιτίας του κλίματος, ερημοποιήσεις, πλημμύρες, αλλαγές στη διατροφή, στη γεωργία, στην οικονομία, τη διαχείριση των αποβλήτων και των υδατίνων πόρων. Η Ελλάδα στέλνει το 85% των σκουπιδιών της στη χωματερή. Δεν ανακυκλώνει όσο θα έπρεπε. Ο πήχης είναι ψηλά και χρειάζεται μια υπέρβαση από όλους μας. Για τις επόμενες γενιές και για τον ίδιο τον εαυτό μας.