Νέος Δικαστικός Χάρτης: Ταχύτερη απονομή της Δικαιοσύνης ή «Επιτελικό Χάος»;

Σαρωτικές αλλαγές έχει επιφέρει στην καθημερινότητα του δικηγορικού σώματος ο Νέος Δικαστικός Χάρτης, με την ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, και τη συνακόλουθη κατάργηση των Ειρηνοδικείων, μία μεταρρύθμιση που ευαγγελίζεται  να ανταποκριθεί στο πάγιο αίτημα όλων μας για ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό,  και μετά το χάος που δημιουργήθηκε στα δικαστήρια της χώρας, με τη δημιουργία πολλών προβλημάτων, όπως καθυστερήσεων, που συνεπάγονται ταλαιπωρία για χιλιάδες δικηγόρους, αλλά και πολίτες, που ανέμεναν την έκδοση πιστοποιητικών ή την εκδίκαση των υποθέσεών τους, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής από συγκεκριμένες υποθέσεις, όπως εγγραφές και εξαλείψεις προσημειώσεων έως τις 21 Οκτωβρίου 2024. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που οδήγησαν στο παράτολμο αυτό εγχείρημα της ενοποίησης του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας μέσω της συγχώνευσης Πρωτοδικείων και Ειρηνοδικείων, και ποια τα επιμέρους πολύπλοκα ζητήματα, που καλείται ο νομικός κόσμος να αντιμετωπίσει την τρέχουσα περίοδο;

Αρχικά, το φιλόδοξο αυτό εγχείρημα, που χαρακτηρίστηκε από τον Υπουργό Δικαιοσύνης ως «η μεγαλύτερη τομή στη δικαιοσύνη τα τελευταία 104 χρόνια» είχε ένα πρωταρχικό ζητούμενο: Να παύσουν ή έστω να περιοριστούν οι καταδίκες της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όσον αφορά την καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης, που «κοστίζουν» στη χώρα μας πολλά εκατομμύρια. Πράγματι, το στοίχημα για το Υπουργείο, όπως έχει αναφέρει ο κ. Φλωρίδης, είναι να αυξηθεί η απόδοση στην περαίωση των υποθέσεων έως και 24%, δηλαδή να επιτευχθεί ο μέσος όρος των 900 ημερών ανά υπόθεση, καθώς σήμερα απαιτούνται περίπου 1.482 ημέρες, δηλαδή τέσσερα χρόνια για την τελεσιδικία μίας δικαστικής απόφασης, τη στιγμή  που το αντίστοιχο χρονικό διάστημα σε χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι 637 ημέρες, δηλαδή λιγότερο από  δύο χρόνια. Μάλιστα, τις  ατελείωτες αυτές καθυστερήσεις, έχει αποτυπώσει και η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η οποία κατατάσσει τους ρυθμούς απονομής Δικαιοσύνης στη χώρα μας στους πιο αργούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πλαίσιο αυτό, η αρχική σκέψη και του δικηγορικού σώματος, ήταν να μεταφερθεί σταδιακά ύλη από τα Ειρηνοδικεία στα Πρωτοδικεία, προοπτική που θα συνέβαλε μεν στην επιτάχυνση της δικαιοσύνης, χωρίς όμως να δημιουργείται η χαοτική κατάσταση που επέφερε η τελικώς προκριθείσα λύση της ενοποίησης.

Άλλωστε, όπως συμβαίνει με οποιαδήποτε εξέλιξη μας «επιβάλλεται» από τη συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και δεν επωάζεται στην ελληνική πραγματικότητα, η εν λόγω μεταρρύθμιση έλαβε χώρα «άτακτα» με πλήρη προχειρότητα, χωρίς να έχουν προετοιμασθεί οι ανάλογες υποδομές και χωρίς να έχουν προηγηθεί οι αναγκαίες, για την πρακτική εφαρμογή του νέου δικαστικού χάρτη, ενέργειες. Τούτο, παρά τις διαρκείς «υπενθυμίσεις» του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ότι το σχέδιο περί κατάργησης των δύο διακριτών επιπέδων δικαστών είχε κατατεθεί για πρώτη φορά από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, 110 χρόνια πριν, χωρίς όμως έκτοτε να υλοποιηθεί. Κατ’ αρχάς, δεν προηγήθηκε- ως όφειλε- η σχετική αναθεώρηση νομοθετημάτων, όπως ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας και ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας, ούτε διευθετήθηκαν τα επιμέρους διαδικαστικά ζητήματα, που ανακύπτουν από την κατάργηση των Ειρηνοδικείων, με αποτέλεσμα να διασαλεύεται η ασφάλεια δικαίου, να δημιουργείται κίνδυνος ερημοδικιών και απώλειας δικονομικών και ουσιαστικών δικαιωμάτων των διαδίκων.

Για παράδειγμα, η δυσχέρεια- έως αδυναμία- έκδοσης πιστοποιητικών από το ηλεκτρονικό σύστημα ΟΣΔΔΥ ΠΠ με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται όσον αφορά την μη προσκομιδή τους ενώπιον των δικαστικών αρχών, η αδυναμία ορισμένων γραμματειών των Περιφερειακών και του Κεντρικού Πρωτοδικείου στην παραλαβή δικογράφων, η σύγχυση που επικρατεί όσον αφορά την καθ’ ύλην και κατά τόπον αρμοδιότητα των δικαστηρίων, αλλά και τις εκκρεμείς υποθέσεις, που είχαν προσδιοριστεί να εκδικαστούν ενώπιον των Ειρηνοδικείων, είναι μόνο ορισμένα από τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τόσο οι δικηγόροι όσο και οι πολίτες, που διαρκώς τελούν υπό τη δαμόκλειο σπάθη της απώλειας των προθεσμιών και των νόμιμων δικαιωμάτων τους. Παράλληλα, έχει ανακύψει και πληθώρα πρακτικών ζητημάτων, όπως τα μεγάλα προβλήματα χωρητικότητας και έλλειψης κτιριακών, υλικοτεχνικών  υποδομών, με αποτέλεσμα δικηγόροι και διάδικοι να «στοιβάζονται» σε πλήρως ακατάλληλες αίθουσες, που δεν πληρούν καν τους στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής και ασφάλειας. Τέλος, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε την τάχιστη, εν μία νυκτί, ανέλιξη των τέως Ειρηνοδικών, που καλούνται σήμερα να δικάσουν  κατευθείαν και υπό μονομελή μάλιστα σύνθεση, υποθέσεις χωρίς συχνά να διαθέτουν τις απαιτούμενες γνώσεις και προηγούμενη εμπειρία, γεγονός το οποίο ευλόγως εγείρει προβληματισμούς.

Συμπερασματικά, η θλιβερή ευρωπαϊκή πρωτιά της Ελλάδας στην καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης, υπαγόρευσε στους ιθύνοντες τη βεβιασμένη υιοθέτηση ενός νέου, δαιδαλώδους δικαστικού χάρτη, χωρίς την προηγούμενη δημιουργία κατάλληλων υποδομών και συνθηκών, την ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης, την απαραίτητη εκπαίδευση των δικαστικών λειτουργών και την αναθεώρηση της υφιστάμενης νομοθεσίας,. Έτσι, σε μία προσπάθεια αποσυμφόρησης των ελληνικών δικαστηρίων και αποφυγής περαιτέρω καταδικαστικών αποφάσεων σε βάρος της χώρας μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δικαστές, δικηγόροι, διάδικοι και συλλειτουργοί της δικαιοσύνης βρέθηκαν εκτεθειμένοι απέναντι στο «επιτελικό χάος» και την ανασφάλεια δικαίου.  Το ερώτημα που μένει πλέον να απαντηθεί είναι εάν πράγματι ο νέος δικαστικός χάρτης θα επιτύχει μακροπρόθεσμα τους στόχους του, αποδεικνύοντας ότι πράγματι πρόκειται για μία ρηξικέλευθη και αποτελεσματική μεταρρύθμιση ή εάν θα «κάνουμε μία στροφή γύρω από τον εαυτό μας» όπως έχει ήδη συμβεί με πληθώρα νομοσχεδίων που υπόσχονταν την επιτάχυνση της δικαιοσύνης, καταλήγοντας εν τέλει «σε ένα εκκωφαντικό τίποτα».