Όλοι και όλα υπόκεινται σε έλεγχο και κριτική. Στα δημοκρατικά καθεστώτα ο δημόσιος έλεγχος γίνεται όχι μόνο από τον πολίτη αλλά και εξ ονόματός του, για το δημόσιο, κοινό συμφέρον και καλό. Γι’ αυτό η δημοσιογραφία και τα μέσα ενημέρωσης έχουν καθήκον και υποχρέωση να υπηρετούν τον πολίτη. Γι’ αυτό και έχουν δύναμη να γκρεμίζουν κυβερνήσεις ή να προκαλούν σεισμικές αντιδράσεις όταν δεν λειτουργούν προς το συμφέρον των πολιτών, όταν τους θεωρούν «εσωτερικούς εχθρούς» ή όταν τους λένε ψέματα.
Τα παραδείγματα πολλά. Όχι μόνο από την Ελλάδα. Η υπόθεση της δολοφονίας Λαμπράκη είχε συνταράξει την κοινωνία και τον πολιτικό κόσμο με τη βίαιη εμφάνιση του παρακράτους και την προσπάθεια να κρυφτεί με πρωτοβουλίες προσώπων στα θεσμικά όργανα της πολιτείας. Τρεις δημοσιογράφοι σήκωσαν το βάρος των αποκαλύψεων.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, κι αφού πέρασαν πολλά σκάνδαλα που θορύβησαν αλλά δεν απείλησαν με απειλή την κυβερνητική εξουσία, το σκάνδαλο με τις «ιερές» ανταλλαγές παραλίμνιων εκτάσεων με οικόπεδα-φιλέτα προκάλεσε σεισμό. Η σπουδή της τότε κυβέρνησης να κλείσει εσπευσμένα –και ως μη όφειλε– τη Βουλή για να γλιτώσει τα σκάγια από την υπόθεση της μονής Βατοπεδίου δείχνει το διακύβευμα.
Λίγα χρόνια μετά αρχίζει να ξετυλίγεται το κουβάρι της υπόθεσης Novartis. Απλές ψηφίδες στην αρχή για να έρθει η έρευνα του FBI και οι αποκαλύψεις των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος στις ΗΠΑ και των προστατευόμενων μαρτύρων στην Ελλάδα να διαμορφώσουν τη μεγάλη εικόνα του σκανδάλου. Η σπουδή της κυβέρνησης Μητσοτάκη να αντιστρέψει την πραγματικότητα με μια μεθοδική εξύφανση ενός βολικού αφηγήματος για «σκευωρία» δείχνει το μέγεθος της απειλής της κυβερνητικής εξουσίας. Παρά την κλήση σε απολογία του Κώστα Βαξεβάνη που έφερε στο φως το πλέγμα της διαφθοράς και της Γιάννας Παπαδάκου, οι αποκαλύψεις για τις κραυγαλέες συγκαλύψεις συνεχίζονται.
Στις ΗΠΑ, πριν από 50 χρόνια, αποκαλύφθηκε –τυχαία– το σκάνδαλο των υποκλοπών στο κτιριακό συγκρότημα Γουότεργκεϊτ. Οι δημοσιογράφοι Μπομπ Γούντγουορντ και Καρλ Μπέρνσταϊν άντεξαν τον πόλεμο και μεθοδικά έριχναν φως στην υπόθεση με τη βοήθεια ενός προσώπου που τον αποκάλεσαν «Βαθύ λαρύγγι», μέχρι που ο πρόεδρος Νίξον παραιτήθηκε.
Την ίδια εποχή ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος Ντάνιελ Έλσμπεργκ αποκάλυψε τα αδιέξοδα της αμερικανικής εμπλοκής στον πόλεμο του Βιετνάμ μέσω των εφημερίδων. Ο Λευκός Οίκος δεν κατάφερε να φιμώσει νομικά αρχικά τους «New York Times» και στη συνέχεια τη «Washington Post» και τα Pentagon Papers έγιναν κτήμα του κοινού.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Τζούλιαν Ασάνζ δημοσιοποιεί άκρως απόρρητα ντοκουμέντα στον ιστότοπο Wikileaks. Σφόδρα ενοχλημένες οι ΗΠΑ, τον απειλούν μέχρι σήμερα να τον θάψουν ζωντανό με την κατηγορία της «προδοσίας». Ακολουθεί ο Έντουαρντ Σνόουντεν με τις αποκαλύψεις για τις ΗΠΑ που παρακολουθούν όλο τον κόσμο και τους ηγέτες τους. Μετά έρχεται στο φως η υπόθεση Cambridge Analytica με τη χειραγώγηση ψηφοφόρων και η διαπλοκή βαθέος κράτους και ιδιωτικού κεφαλαίου στο σκάνδαλο υποκλοπών με το λογισμικό Pegasus.
Σε όλες αυτές τις αποκαλύψεις η επιτυχία των δημοσιογράφων ευθυγραμμίζεται με την στόχευση προς το όφελος του λαού. Σε τελική ανάλυση ισχύει η παραδοχή του Αμερικανού δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Χιούγκο Μπλακ για τον ερευνητικό ρόλο του Τύπου: Πρέπει να υπηρετεί τους κυβερνώμενους, δηλαδή τον λαό, όχι τους κυβερνώντες.
