Ο Νέλσον Μαντέλα αποτελεί ένα από τα παγκόσμια σύμβολα αντίστασης και αγώνα. Οι ιδέες του αντηχούν ακόμα σε όλο τον κόσμο και εμπνέουν πορείες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ τα γενέθλιά του έχουν γίνει παγκόσμια ημέρα μνήμης από τα Ηνωμένα Έθνη. Όμως το είδωλό του έχει αρχίσει και ξεθωριάζει στη Νότια Αφρική, καθώς το όραμά του έμεινε ανολοκλήρωτο, ενώ η νέα γενιά νοτιοαφρικανών έχει απομυθοποιήσει το πρόσωπό του, την κληρονομιά και το κόμμα του.
Ο άνθρωπος
Ο Ρολιλάλα Μαντέλα, όπως ήταν το όνομά του όταν γεννήθηκε, ήρθε στον κόσμο μια μέρα σαν σήμερα το 1918. Το όνομά του στην τοπική διάλεκτο Τσόσα (Xhosa) σημαίνει κατά κυριολεξία «τραβάω ένα κλαδί από το δέντρο», ενώ μεταφορικά σημαίνει «σκανταλιάρης». Το πιο δυτικογενές όνομα, Νέλσον, το πήρε -σύμφωνα με τις βιογραφίες του- από τον δάσκαλό του στο δημοτικό. Μεγάλωσε με τα παραδοσιακά έθιμα της φυλής Τσόσα μαζί με τις δύο αδερφές του, ενώ σαν παιδί πέρναγε το χρόνο του φροντίζοντας τα ζώα της οικογένειας.
Ο Μαντέλα το 1941 έφυγε από το χωριό του και μετακόμισε στη Νότια Αφρική, για να αποφύγει το γάμο που είχε κανονιστεί για αυτόν από την οικογένειά του. Πριν γίνει γνωστός για τους πολιτικούς του αγώνες, αρεσκόταν να βρίσκεται στο ρινγκ και να δοκιμάζει την τύχη του ως ερασιτέχνης μποξέρ.
Άρχισε να ριζοσπαστικοποιείται στο πανεπιστήμιο του Γουίτγουοτερσταντ, όπου σπούδασε νομικά. Η τριβή του με ευρωπαίους, εβραίους και ινδούς φοιτητές συνέβαλε στην περαιτέρω πολιτικοποίησή του. Η πρώτη του πολιτική πράξη ήταν η επιτυχής διαμαρτυρία για την αύξηση των εισιτηρίων στα λεωφορεία…
Το 1944 εντάχθηκε στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), ένα κόμμα που πάλευε για την απελευθέρωση των μαύρων, ενώ κατάφερε να γίνει επικεφαλής της νεολαίας της. Την ίδια χρονιά γνώρισε και παντρεύτηκε την Έβελιν Ν’τόκο Μάσε. Στη συνέχεια ο Μαντέλα ανελίχθηκε και σε άλλες ηγετικές θέσεις του ANC, μέσω των οποίων βοήθησε να αναζωογονηθεί η οργάνωση και να αντιταχθεί στις πολιτικές του απαρτχάιντ του κυβερνώντος Εθνικού Κόμματος.
Το 1952 στο Γιοχάνεσμπουργκ , με συνάδελφο αρχηγό του ANCΟ Όλιβερ Τάμπο, ο Μαντέλα ίδρυσε την πρώτη Μαύρη δικηγορική εταιρεία της Νότιας Αφρικής, ειδικευμένη σε υποθέσεις που προέκυψαν από τη νομοθεσία του απαρτχάιντ μετά το 1948 . Επίσης, εκείνο το έτος, ο Μαντέλα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην έναρξη μιας εκστρατείας ενάντια στους νόμους περί αδείας της Νότιας Αφρικής, οι οποίοι απαιτούσαν από τους μη λευκούς να φέρουν έγγραφα (γνωστά ως πάσο, βιβλιάρια ή βιβλία αναφοράς) που εξουσιοδοτούσαν την παρουσία τους σε περιοχές που η κυβέρνηση έκρινε «περιορισμένες».
Στην παρανομία
Μετά τη σφαγή άοπλων μαύρων Νοτιοαφρικανών από τις αστυνομικές δυνάμεις στο Σάρπβιλ το 1960 και την επακόλουθη απαγόρευση του ANC, ο Μαντέλα εγκατέλειψε τη μη βίαιη στάση του και άρχισε να υποστηρίζει πράξεις δολιοφθοράς κατά του καθεστώτος της Νότιας Αφρικής. Βγήκε στην παρανομία και ήταν ένας από τους ιδρυτές του Umkhonto we Sizwe («Δόρυ του Έθνους»), που αποτελούσε τη στρατιωτική πτέρυγα του ANC. Τόσο επιτυχημένος ήταν σαν αντάρτης, που κατά τη διάρκεια της παρανομίας έλαβε το προσωνύμιο «Μαύρος Πίμπερνελ», το οποίο του αποδόθηκε εξαιτίας της ικανότητάς του να αποφεύγει τη σύλληψη. Το 1962 πήγε στην Αλγερία για εκπαίδευση στον ανταρτοπόλεμο και το σαμποτάζ, επιστρέφοντας στη Νότια Αφρική αργότερα το ίδιο έτος. Στις 5 Αυγούστου, λίγο μετά την επιστροφή του, ο Μαντέλα συνελήφθη σε ένα οδόφραγμα στο Νατάλ και στη συνέχεια καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλάκιση. Στις 12 Ιουνίου 1964, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, αποφεύγοντας για λίγο τη θανατική ποινή.
Φυλάκιση
Από το 1964 έως το 1982 ο Μαντέλα ήταν έγκλειστος στη φυλακή της νήσου Ρόμπεν, στα ανοιχτά του Κέιπ Τάουν. Στη συνέχεια κρατήθηκε σε φυλακή υψίστης ασφαλείας μέχρι το 1988, αφού νοσηλεύτηκε για φυματίωση. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής έκανε περιοδικά υπό όρους προτάσεις για απελευθέρωση στον Μαντέλα. Μια από αυτές τις προτάσεις του έγινε το 1985, όταν η κυβέρνηση του ζητούσε να παραιτηθεί από τη χρήση βίας. Ο Μαντέλα αρνήθηκε, λέγοντας ότι μόνο ελεύθεροι άνθρωποι μπορούσαν να συμμετάσχουν σε τέτοιες διαπραγματεύσεις και, ως κρατούμενος, δεν ήταν ελεύθερος άνθρωπος.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της φυλάκισής του, ο Μαντέλα διατήρησε τη φήμη του στο μαύρο πληθυσμό της Νότιας Αφρικής και η φυλάκισή του έγινε η αιτία να διεθνοποιηθεί η το πρόβλημα του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Καθώς η πολιτική κατάσταση της Νοτίου Αφρικής επιδεινώθηκε μετά το 1983, και ιδιαίτερα μετά το 1988, ο Μαντέλα έλαβε μέρος σε διερευνητικές διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση Μπόθα. Τον Δεκέμβριο του 1989, συναντήθηκε με τον διάδοχο του Μπόθα, Φρέντερικ ντε Κλερκ.
Στις 11 Φεβρουαρίου 1990, η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής υπό τον πρόεδρο Ντε Κλερκ απελευθέρωσε τον Μαντέλα από τη φυλακή. Λίγο μετά την αποφυλάκισή του, ο Μαντέλα εξελέγη αντιπρόεδρος του ANC κι έγινε πρόεδρος του κόμματος τον Ιούλιο του 1991. Ο Μαντέλα ηγήθηκε του ANC στις διαπραγματεύσεις με τον ντε Κλερκ για τον τερματισμό του απαρτχάιντ και την επίτευξη μιας ειρηνικής μετάβασης στη μη φυλετική δημοκρατία στη Νότια Αφρική.
Προεδρία και συνταξιοδότηση
Τον Απρίλιο του 1994 το ANC υπό την ηγεσία του Μαντέλα κέρδισε τις πρώτες εκλογές στη Νότια Αφρική με καθολική ψηφοφορία και στις 10 Μαΐου ο Μαντέλα ορκίστηκε πρόεδρος της πρώτης πολύ-φυλετικής κυβέρνησης της χώρας. Ίδρυσε το 1995 την Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης (TRC), η οποία ερεύνησε τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο του απαρτχάιντ, και εισήγαγε πρωτοβουλίες στέγασης, εκπαίδευσης και οικονομικής ανάπτυξης που αποσκοπούσαν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του μαύρου πληθυσμού της χώρας.
Η απομυθοποίηση
Από τότε που ο Μαντέλα έκανε τον αγώνα του για τα δικαιώματα των μαύρων πολιτών έχουν περάσει σχεδόν 30 χρόνια. Από τότε, παρά τις δράσεις και τις καλές προθέσεις, τα πράγματα για τους μαύρους πολίτες δεν έχουν αλλάξει προς το καλύτερο. Κάθε χρόνο στις 18 Ιουλίου, στα γενέθλια του Μαντέλα, οι Νοτιοαφρικανοί γιορτάζουν, προσφέροντας εθελοντική εργασία για 67 λεπτά — προς τιμήν των 67 χρόνων που ο Μαντέλα πέρασε αγωνιζόμενος κατά του απαρτχάιντ, πολλά από αυτά πίσω από τα κάγκελα. Οι δρόμοι και τα δημόσια κτίρια κατακλύζονται με την εικόνα του.
Όμως, 10 χρόνια μετά τον θάνατό του, η αντίληψη γι αυτή την εικόνα έχει αλλάξει. Το κόμμα που ηγήθηκε ο Μαντέλα μετά την αποφυλάκισή του, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο να χάσει την απόλυτη πλειοψηφία του για πρώτη φορά από τότε που έγινε πρόεδρος το 1994 στις πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά την πτώση του απαρτχάιντ. Η διαφθορά, η ανικανότητα και ο ελιτισμός έχουν αμαυρώσει το ANC στη συνείδηση των πολιτών.
Ενώ ο Μαντέλα εξακολουθεί να θεωρείται είδωλο αντίστασης σε όλο τον κόσμο, πολλοί Νοτιοαφρικανοί, ειδικά νέοι, πιστεύουν ότι δεν έκανε αρκετά για να δημιουργήσει διαρθρωτικές αλλαγές που θα βελτίωναν την τύχη της μαύρης πλειοψηφίας της χώρας. Οι λευκοί Νοτιοαφρικανοί εξακολουθούν να κατέχουν ένα δυσανάλογα μεγάλο μερίδιο της γης της χώρας και κερδίζουν τρεισήμισι φορές περισσότερα από τους μαύρους.
Ένα από τα κύρια παράπονά τους για την οικονομία είναι η έλλειψη θέσεων εργασίας. Το ποσοστό ανεργίας είναι 46% μεταξύ των μαύρων Νοτιοαφρικανών, ηλικίας 15 έως 34 ετών. Εκατομμύρια περισσότεροι είναι υποαπασχολούμενοι, αφού είναι αναγκασμένοι να δεχτούν θέσεις εργασίας που δεν συνάδουν με τα προσόντα τους.
Το 70% των Νοτιοαφρικανών δήλωσαν το 2021 ότι η χώρα πηγαίνει προς τη λάθος κατεύθυνση, από 49% το 2010, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα που δημοσιεύτηκε από το Συμβούλιο Έρευνας Ανθρωπίνων Επιστημών της χώρας. Μόνο το 26% δήλωσε ότι εμπιστεύεται την κυβέρνηση, μια τεράστια πτώση από το 2005, όταν ήταν 64%. Το τεράστιο οικονομικό χάσμα μεταξύ Μαύρων και Λευκών Νοτιοαφρικανών θα είναι στο μυαλό του όταν θα ψηφίσει για πρώτη φορά το επόμενο έτος