Μια συζήτηση με τη Νεφέλη Μαϊστράλη, συγγραφέα του έργου «Σπυριδούλες» που παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου
Μεσημέρι Τρίτης και κατακαλόκαιρο. Tο κέντρο της Αθήνας βράζει ενώ άνθρωποι στριμώχνονται στις σκιές κτιρίων, δέντρων ή κάτω από τους ανεμιστήρες των καφέ ζητώντας να ξαναγεμίσει με παγάκια και νερό η κανάτα του τραπεζιού. Η Νεφέλη Μαϊστράλη με βρίσκει να κρατάω σημειώσεις για όσα θέλω να τη ρωτήσω σχετικά με την παράσταση «Σπυριδούλες» που έγραψε και που μαζί με την ομάδα 4Frontal θα παρουσιάσουν στο Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία Θανάση Ζερίτη και Χάρη Κρεμμύδα (8 έως 11 Ιουλίου, Πειραιώς 260).
Hταν μόλις δώδεκα χρόνων η Σπυριδούλα Ράπτη, όγδοο παιδί μιας φτωχής οικογένειας, όταν έφτασε από την Αιτωλοακαρνανία στην Αθήνα για μια καλύτερη ζωή, τη δεκαετία του ’50. Ο Γιώργος και η Αντιγόνη Βεϊζαδέ ήταν το ζευγάρι για το οποίο εργαζόταν το ανήλικο παιδί ως «εσωτερική».
Οσα υπέστη η Σπυριδούλα στα χέρια τους αποκαλύφθηκαν όταν η Αντιγόνη Βεϊζαδέ έφτασε στο Τζάνειο Νοσοκομείο με το κορίτσι τυλιγμένο σε κουβέρτα και γεμάτο εγκαύματα. Για τρεις ολόκληρες ημέρες το απόκοσμο ζευγάρι έκαιγε με το ηλεκτρικό σίδερο τη Σπυριδούλα, κατηγορώντας την ότι τους έκλεψε 50 δολάρια.
«Την τραγική υπόθεση της Σπυριδούλας τη γνώριζα από παλιά και πάει καιρός από την πρώτη φορά που συζητήσαμε με τον Χάρη Κρεμμύδα να την κάνουμε παράσταση. Η σκέψη μας ήταν και παραμένει να στήσουμε ένα έργο που δεν θα είχε μία πρωταγωνίστρια αλλά με αφορμή αυτό το κορίτσι να μιλήσουμε για το μεγάλο κοινωνικό φαινόμενο που αφορούσε χιλιάδες ανήλικα κορίτσια στη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Θα αδικούσε πολύ την υπόθεση αν εστιάζαμε απλώς στο “τι έπαθε το κακόμοιρο παιδί” γιατί ήταν πολλά όσα τσακίστηκαν, με ταξικό κυρίως πρόσημο» μου λέει η Νεφέλη Μαϊστράλη απαντώντας στην απορία μου γιατί χρησιμοποίησε πληθυντικό στο όνομα του τίτλου: «Σπυριδούλες».
Αόρατα 12χρονα κορίτσια
Η Ελένη Βαρίκα στο βιβλίο της «Με διαφορετικό πρόσωπο. Φύλο, διαφορά και οικουμενικότητα» αναφέρει: «Εκείνο που απειλεί τους καταπιεσμένους και τη μνήμη τους περισσότερο και από την ίδια την καταπίεση είναι η αορατότητά της, ο άρρητος ή υπόρρητος χαρακτήρας της, που τους κάνει συχνά να αμφιβάλλουν για την ίδια τους την ύπαρξη αλλά και για τα βιώματα εκείνα τα οποία πουθενά δεν αναγνωρίζονται ως καταπίεση». Πάνω σε αυτήν τη σκέψη συζητάμε με τη Νεφέλη Μαϊστράλη: «Στην παράσταση αυτή θέλησα να βάλω τρεις άξονες. Αρχικά, αυτό που πραγματικά συνέβη τη δεκαετία του ’50 στη Σπυριδούλα. Επειτα ήθελα να μιλήσω για τις οικιακές εργάτριες, τις “ψυχοκόρες”, καταλήγοντας στη μέχρι και σήμερα παιδική εκμετάλλευση. Το βασικό μας αίτημα είναι να μιλήσουμε για τους ανθρώπους που δεν έχουν επιλογές, που μοιάζουν στη Σπυριδούλα, στο δωδεκάχρονο κορίτσι απ’ τον Κολωνό, σε κάθε γυναίκα ή άντρα που μπαίνει σε μια βάρκα για να αλλάξει τη ζωή του. Ανθρωποι φτωχοί και μόνοι που γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους ισχυρούς».
Θυμάται με θαυμασμό τις συνεντεύξεις που χρειάστηκε να κάνει σε γυναίκες που εργάζονται ως «εσωτερικές» οικιακοί βοηθοί σήμερα. «Σε όλη αυτήν τη διαδρομή» διηγείται «συνομίλησα με πολλές γυναίκες. Μια από τις πιο μαγικές εμπειρίες ήταν όταν μια Φιλιππινέζα που εργαζόταν σε ένα σπίτι στο Κολωνάκι με προσκάλεσε στην εκκλησία τους. Μιλήσαμε και φάγαμε παρέα, προσπάθησα να μάθω πράγματα για τη ζωή τους. Με αφορά αυτό που θα παρουσιαστεί στο κοινό να αντικατοπτρίζει τον σεβασμό που νιώθω γι’ αυτές τις γυναίκες που με συγκλονίζουν. Δεν θα ξεχάσω μια απ’ αυτές που μοιράστηκε μαζί μου ότι η εργοδότριά της δεν ήθελε να σφουγγαρίζει αλλά να είναι στα γόνατα με βετέξ, μια κι έτσι καθαρίζει καλύτερα το πάτωμα. Εμαθα πάρα πολλά και κυρίως συνειδητοποίησα ξανά ότι κανένα προνόμιο που μπορεί να κατέχουμε δεν είναι δεδομένο για όλες κι όλους».
«Ούτε δούλα ούτε κυρά»
Το έργο «Σπυριδούλες» που γράφτηκε με αφορμή την τραγική υπόθεση κακοποίησης της δωδεκάχρονης ψυχοκόρης, τη δεκαετία του ’50, θα παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου (8 έως 11 Ιουλίου, Πειραιώς 260)
Το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα στη χώρα έχει αποτυπώσει τα τελευταία χρόνια τον πόνο και την οργή του απέναντι στην έμφυλη βία με ποικίλες δράσεις και παρεμβάσεις, διατηρώντας παράλληλα πολλά απ’ τα αιτήματα των προηγούμενων χρόνων. Ενα από αυτά είναι και το σύνθημα «Ούτε δούλα ούτε κυρά», που πρωταγωνιστεί στην αφίσα της παράστασης. «Για μας το σύνθημα αυτό λειτουργεί με την κυριολεκτική του έννοια. Απ’ τη μια αφορά τις γυναίκες που υφίστανται την κακοποίηση της άρχουσας τάξης επειδή ακριβώς είναι φτωχές. Απ’ την άλλη μάς απωθεί με όλους τους τρόπους η εικόνα της Αντιγόνης Βεϊζαδέ, της γυναίκας που κακοποίησε ένα φτωχό κορίτσι. Ούτε Σπυριδούλα λοιπόν ούτε Αντιγόνη. Κανένα καθεστώς» λέει.
Οσο υπάρχει τέχνη…
Μιλώντας για ζητήματα έμφυλης κακοποίησης δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στα αποτελέσματα των εκλογών, που επιτρέπουν σε μια αυτοδύναμη δεξιά κυβέρνηση και σε τρία ακροδεξιά κόμματα με ψηλά στην ατζέντα τους τον μισογυνισμό, την ομοφοβία και την ξενοφοβία να μπουν στη Βουλή. «Το σκοτάδι απλώθηκε πηχτό από πάνω μας. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς γίνεται να επιβραβεύουμε μια πολιτική γεμάτη σκάνδαλα, αντιφάσεις και ακροδεξιά ρητορική. Κανένα κόστος για όλα αυτά; Τόσο πολύ έχει πιάσει το αφήγημα “κοίτα τη δουλίτσα σου;”» αναρωτιέται. Και καταλήγει: «Απελπίζομαι γιατί τα τέρατα καταφέρνουν κι επιβιώνουν όσο μένουν ατιμώρητα. Εμείς όμως θα είμαστε εδώ. Θα κάνουμε πολιτικό θέατρο για να διατηρήσουμε τη μνήμη, τη μόνη ελπίδα για να έχουμε παρόν και μέλλον».*