Πριν από ένα χρόνο µιλούσαµε για την κρίση της Covid και τα αναγκαία µέτρα βιώσιµης ανάκαµψης. Μόλις πριν από έξι µήνες µιλούσαµε (ξανά) για τα αναγκαία µέτρα προσαρµογής στην κλιµατική κρίση και στα ακραία καιρικά φαινόµενα, µετά τον χιονιά που εγκλώβισε πολίτες στην Αττική οδό και σε άλλες περιοχές για πάρα πολλές ώρες. Και τώρα βρισκόµαστε στην καρδιά µιας καινούργιας… καταιγίδας, στην ενέργεια αυτήν τη φορά. Βέβαια, οι υψηλές τιµές σε πετρέλαιο, άνθρακα και φυσικό αέριο είχαν ξεκινήσει στην Ευρώπη από τον Αύγουστο του 2021, προειδοποιώντας για τη νέα κρίση, την οποία ο Πούτιν µε την παράνοµη εισβολή και τον πόλεµο στην Ουκρανία επιτάχυνε και βάθυνε βίαια.
Οι πολίτες πλέον βιώνουν τον πόνο στην αντλία και στους λογαριασµούς ηλεκτρικής ενέργειας και καλούν τις κυβερνήσεις να παρέµβουν µε νέους τρόπους για να στοχοθετήσουν (επιτέλους) πολιτικές στις προσιτές τιµές. Η βασική αιτία της κρίσης είναι η πολύ µεγάλη εξάρτηση από τα εισαγόµενα ορυκτά καύσιµα, που εκτός του τεράστιου περιβαλλοντικού και κλιµατικού τους αποτυπώµατος κατατρώνε τους πεπερασµένους πόρους του πλανήτη και δηµιουργούν αλυσίδες τροµακτικής κερδοσκοπίας για τους βασικούς της συντελεστές και ακραίες ανισότητες για τους υπολοίπους.
Η ενεργειακή µετάβαση σε µια κοινωνία απεξαρτηµένη από τα ορυκτά καύσιµα είναι επιτακτική. Το κρίσιµο όµως θέµα είναι µε ποιους όρους θα διενεργηθεί. Η µετάβαση προς µια βιώσιµη, δίκαιη, κλιµατικά και περιβαλλοντικά προστατευτική οικονοµία δεν είναι ουδέτερη. Είναι ένας µετασχηµατισµός που πρέπει να είναι ανθρωποκεντρικός. Η ενεργοποίηση του πολίτη πρέπει να γίνεται µε όρους κλιµατικής δηµοκρατίας και δικαιοσύνης.
Κλιµατική δηµοκρατία σηµαίνει πρώτα απ’ όλα συµµετοχή των πολλών στη λήψη των αποφάσεων, στην κλιµατική δράση και στον έλεγχο ώστε η προσπάθεια να γίνει κτήµα όλων των πολιτών. Οι προσπάθειες µέχρι τώρα στην Ελλάδα κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση. Γίνονται µε συγκεντρωτικό τρόπο, µέσω της προώθησης φαραωνικών έργων, µε µονοπώλιο τεχνολογιών και επενδυτών, χωρίς τη συµµετοχή τοπικών κοινωνιών. Την ίδια ώρα οι απλοί πολίτες είναι αποκλεισµένοι όχι µόνο από τις µεγάλες επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια, αλλά και από τις µικρότερες, καθώς δεν υπάρχει οµότιµη πρόσβαση στον ηλεκτρικό χώρο. Κλιµατική δηµοκρατία επίσης σηµαίνει αλληλεγγύη στις επόµενες γενιές, οι οποίες πληρώνουν βαρύ τίµηµα από τη ζηµιά που έχει ήδη προκληθεί στο περιβάλλον και το κλίµα. Γι’ αυτό και η νέα γενιά, της κρίσης αλλά και της ελπίδας, πρέπει να είναι στην πρώτη γραµµή για τις απαραίτητες ανατροπές που χρειάζονται.
Κλιµατική δικαιοσύνη σηµαίνει πως η πορεία της απανθρακοποίησης της οικονοµίας γίνεται µε πρόνοια για την κοινωνική συνοχή και την καταπολέµηση της ενεργειακής φτώχειας, της οικονοµικής δηλαδή αδυναµίας των πολιτών να κρατήσουν το σπίτι τους ζεστό τον χειµώνα και κρύο το καλοκαίρι. Οµως αρκετά προγράµµατα εξοικονόµησης ενέργειας (για επιχειρήσεις και δήµους) που είναι τα βασικά εργαλεία σε αυτή την κατεύθυνση είναι στο µεγαλύτερο µέρος τους απενεργοποιηµένα, µε την έναρξή τους να µετατίθεται εδώ και τρία χρόνια για τους επόµενους µήνες.
Ακόµη και επιτυχηµένα προγράµµατα, όπως τα «Εξοικονοµώ» στις κατοικίες, κινούνται µε απίστευτα αργούς ρυθµούς, αδυνατώντας να εναρµονιστούν µε την πραγµατική ζήτηση και τις ανάγκες της αγοράς. Κλιµατική δικαιοσύνη επίσης σηµαίνει ισορροπηµένη βιώσιµη ανάπτυξη σε όλα τα γεωγραφικά διαµερίσµατα της χώρας. Αντίθετα, αυτό που συµβαίνει στην πράξη είναι ολόκληρες περιοχές, όπως οι ενεργειακοί/λιγνιτικοί δήµοι της χώρας, να έχουν αφεθεί στο έλεος της µετάβασης.
Χρειάζονται αλλαγή πολιτικής και µια νέα γενιά προοδευτικών ιδεών και πολιτικών προγραµµάτων που να απαντούν σε έναν κόσµο διαρκώς µεταβαλλόµενο. Οσο καθυστερούν τόσο θα αυξάνεται ο λογαριασµός που θα κληθούν να πληρώσουν η ελληνική κοινωνία και οι επόµενες γενιές.
*Ο Χάρης Δούκας είναι αν. καθηγητής ΕΜΠ, τομεάρχης Ενέργειας ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής