Τον Μάιο ο Χάμζα και ο Χασάν εγκατέλειψαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους στο Πακιστάν. Κατά τη διάρκεια του επόμενου μήνα πήραν μια πτήση για το Ντουμπάι, στη συνέχεια για την Αίγυπτο και κατέληξαν στη Λιβύη. Οι διακινητές τούς είχαν υποσχεθεί ότι θα μεταβούν νόμιμα στην Ευρώπη αεροπορικώς και τους έπεισαν να πληρώσουν περίπου 10.000 δολάρια για το ταξίδι. Ωστόσο μόλις έφτασαν στη Λιβύη οι διακινητές τούς πήραν τα διαβατήρια και τους ανάγκασαν με βίαιο τρόπο να επιβιβαστούν σε ένα αλιευτικό σκάφος όπου είχαν επικίνδυνα στοιβαχθεί περισσότεροι από 700 άνθρωποι όταν αυτό απέπλευσε για να διασχίσει τη Μεσόγειο.
Στις 14 Ιουνίου το πλοίο ανατράπηκε και βυθίστηκε στα ανοικτά της Πύλου. Ο Χάμζα και ο Χασάν είναι δύο από τους μόλις 104 επιζώντες ενός από τα πιο θανατηφόρα ναυάγια σε όλο τον κόσμο εδώ και χρόνια. Οι ελληνικές αρχές, οι οποίες γνώριζαν ότι το πλοίο είχε πρόβλημα, έσπευσαν να αποποιηθούν τις ευθύνες τους ισχυριζόμενες ότι οι επιβάτες του πλοίου αρνήθηκαν τη βοήθειά τους και ότι το ναυάγιο προκλήθηκε από τις κινήσεις των επιβατών που το αποσταθεροποίησαν. Αλλά στον απόηχο της τραγωδίας οι μαρτυρίες των επιζώντων σκιαγραφούν μια πολύ διαφορετική ιστορία.
Δείτε επίσης: Ναυάγιο Πύλος: Έρευνα της Ευρωπαίας Διαμεσολαβήτριας βάζει στο «μικροσκόπιο» την εμπλοκή της Frontex
Η Διεθνής Αμνηστία και η Human Rights Watch επισκέφτηκαν την Ελλάδα λίγες εβδομάδες μετά το περιστατικό για να διερευνήσουν τα ζητήματα που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως προέκυψαν από το ναυάγιο και την ανταπόκριση των ελληνικών αρχών σ’ αυτό. Για όσο χρόνο βρεθήκαμε στην Ελλάδα οι περιγραφές των επιζώντων ταυτίζονταν και μας ανέφεραν ότι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού παρακαλούσαν για διάσωση σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, με διαφορετικά μέσα και απευθυνόμενοι σε διαφορετικούς ανθρώπους. Σύμφωνα με πολλούς επιζώντες, ένα πλοίο του ελληνικού λιμενικού πρόσδεσε ένα σχοινί στο αλιευτικό σκάφος και το ρυμούλκησε, προκαλώντας τελικά την ανατροπή του. Οι μαρτυρίες των επιζώντων, σύμφωνα με πολυάριθμες έρευνες των μέσων ενημέρωσης για το ναυάγιο, εγείρουν πολλά ερωτήματα και ανησυχίες σχετικά με το χρονοδιάγραμμα και την εκτέλεση της επακόλουθης επιχείρησης διάσωσης.
Συναντήθηκα με τον Χάμζα και τον Χασάν, καθώς και με άλλους επιζώντες σε έναν προσφυγικό καταυλισμό κοντά στην Αθήνα, όπου περίμεναν να διεκπεραιωθούν τα αιτήματα ασύλου τους. Μου μίλησαν για τη δύσκολη ιστορία του ταξιδιού τους προς την Ευρώπη καθώς και για όλα τα επικίνδυνα στάδιά του. Καθώς μου μιλούσαν κατάλαβα με μεγαλύτερη σαφήνεια την πραγματικότητα των θανατηφόρων μεταναστευτικών πολιτικών της Ευρώπης.
Δείτε επίσης: Τραγωδία στην Πύλο: «Ράπισμα» και του BBC για τη στάση του Λιμενικού
«Εκεί ο σκύλος είχε φαγητό, οι άνθρωποι όμως όχι»
Ο Χάμζα, 24 ετών, και ο Χασάν, 21 ετών, είναι καλοί φίλοι εδώ και χρόνια. Λόγω πολιτικών ζητημάτων στο Πακιστάν αποφάσισαν να εγκαταλείψουν μαζί τη χώρα σε αναζήτηση ασφαλέστερης ζωής. Ο Χάμζα μού έδειξε στο κινητό του φωτογραφίες μιας ποδοσφαιρικής ζακέτας από την Ιταλία. «Ηθελα να πάω στην Ιταλία. Εκεί είναι ο θείος μου. Μου έστειλε αυτήν τη ζακέτα και του υποσχέθηκα να τη φορέσω όταν φτάσω εκεί. Εχει πλέον χαθεί στη θάλασσα».
Μου έδειξαν στα κινητά τους φωτογραφίες και βίντεο με τους άντρες που γνώρισαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, μου εξήγησαν πώς έγιναν φίλοι, μίλησαν για τις οικογένειές τους και τα όνειρά τους. Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους με τους οποίους ταξίδευαν χάθηκαν στη θάλασσα όταν το σκάφος ανατράπηκε και βυθίστηκε.
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις στο πλοίο επέβαιναν πάνω από 300 άνθρωποι από το Πακιστάν. Μέχρι σήμερα έχουν ανασυρθεί τα πτώματα μόλις 82 από τους 600 και πλέον επιβάτες που χάθηκαν στη θάλασσα και από αυτά μόνο τα 58 έχουν ταυτοποιηθεί. Μεταξύ αυτών, μόλις 15 σοροί ανήκουν σε άτομα από το Πακιστάν. Οι υπόλοιπες σοροί κείτονται ακόμη στον βυθό της Μεσογείου. Οι οικογένειες των αγνοουμένων αναζητούν απεγνωσμένα πληροφορίες για τους αγαπημένους τους.
Ο Χάμζα και ο Χασάν μίλησαν με συμπάθεια για τους ανθρώπους που γνώρισαν στο πλοίο, συμπεριλαμβανομένου του Ταρίκ, του οποίου «τα δύο αδέρφια, που ζούσαν στη Γαλλία, του είχαν αγοράσει ένα αυτοκίνητο ως έκπληξη όταν θα έφτανε. Αλλά χάθηκε στη θάλασσα. Οι αδερφοί του κάνουν ό,τι μπορούν για να εντοπίσουν τη σορό του, αλλά αντιμετωπίζουν πολλές δυσκολίες».
Οταν θυμούνται τα γεγονότα που τους οδήγησαν να επιβιβαστούν στο αλιευτικό σκάφος και οι δυο είναι φανερά απογοητευμένοι και θυμωμένοι. Ξόδεψαν χιλιάδες ευρώ, καταχρεώνοντας τον εαυτό τους ή τις οικογένειές τους, για να καταλήξουν να κρατούνται αιχμάλωτοι από διακινητές στη Λιβύη, η οποία σύμφωνα με τον Χάμζα και τον Χασάν είναι «το χειρότερο μέρος» που υπάρχει. «Μας οδήγησαν να μείνουμε σε έναν άθλιο χώρο, σε μια αποθήκη: εκεί ο σκύλος είχε φαγητό, οι άνθρωποι όμως όχι. Αναγκαζόμασταν να πίνουμε νερό από την τουαλέτα για να επιβιώσουμε».
Τα Ηνωμένα Εθνη έχουν χαρακτηρίσει την καλά τεκμηριωμένη ωμότητα της Λιβύης κατά των μεταναστών ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
«Ορισμένοι προσπαθούσαν να αυτοκτονήσουν»
Επειτα από μερικές εβδομάδες στη Λιβύη είχε φτάσει η μέρα για να ξεκινήσει το ταξίδι τους προς την Ευρώπη. Οταν οι δύο φίλοι είδαν το σκάφος και τον αριθμό των επιβαινόντων δεν ήθελαν να επιβιβαστούν. «Οταν φτάσαμε εκεί το πλοίο ήταν γεμάτο, ήδη υπερφορτωμένο. Δεν θέλαμε να μείνουμε εκεί· είπαμε “δεν είναι ασφαλές, είναι υπερβολικά φορτωμένο. Αυτό είναι παράνομο”». Περιέγραψαν πώς οι διακινητές τούς χτυπούσαν με μια δερμάτινη ζώνη, απειλώντας να τους ρίξουν στη θάλασσα αν δεν επιβιβάζονταν.
Στο πλοίο το ταξίδι τους πήγαινε από το κακό στο χειρότερο. Επέτρεψαν στους ανθρώπους να κρατούν ελάχιστα αντικείμενα, στο σκάφος υπήρχε μόνο λίγο πόσιμο νερό, το οποίο εξαντλήθηκε από τις πρώτες μέρες. Κάποιοι έπιναν θαλασσινό νερό για να επιβιώσουν. «Από την αρχή όλοι είχαν τάση για εμετό επειδή υπήρχε μια φρικτή μυρωδιά ψαριών. Αλλά πέρα από αυτό η ατμόσφαιρα ήταν πολύ περίεργη και τεταμένη». Την τέταρτη μέρα τα πράγματα άρχισαν να κλιμακώνονται. «Η κατάσταση επιδεινώθηκε. Οι άνθρωποι αρρώσταιναν όλο και πιο βαριά, ορισμένοι προσπαθούσαν να αυτοκτονήσουν επιχειρώντας να πηδήξουν έξω από το πλοίο» δήλωσε ο Χασάν.
Διαβάστε επίσης: Ναυάγιο Πύλος: Νέα «βέλη» Al Jazeera για Λιμενικό – Πρόσφυγες καταγγέλλουν ότι «έγραψαν τις δηλώσεις με δικά τους λόγια»
Μας ανέφεραν ότι ύστερα από μερικές ημέρες είχαν πεθάνει αρκετοί από τους επιβαίνοντες. Αλλοι επιζώντες έδωσαν παρόμοιες μαρτυρίες.
Ο Χάμζα και ο Χασάν δεν γνώριζαν πότε ακριβώς οι άνθρωποι άρχισαν να καλούν τις αρχές για βοήθεια, αλλά επέμεναν ότι όλοι στο σκάφος ζητούσαν διάσωση.
Γνώριζαν, αλλά δεν οργάνωσαν τη διάσωση
Η έρευνά μας δείχνει ότι οι ελληνικές αρχές γνώριζαν για τις άθλιες συνθήκες στο σκάφος ώρες προτού βυθιστεί, αλλά δεν οργάνωσαν έγκαιρα τη διάσωση. Δεν πρόκειται μόνο για ηθικό παράπτωμα: η Ελλάδα έχει την υποχρέωση, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο, να ανταποκρίνεται σε σκάφη που βρίσκονται σε κίνδυνο και πρέπει να δίνει προτεραιότητα στην προστασία της ζωής στη θάλασσα έναντι του ελέγχου της μετανάστευσης. Ο Χάμζα, ο Χασάν και οι άλλοι επιζώντες που συνάντησα προσπαθούν να καταλάβουν γιατί δεν ήρθε κανείς να τους σώσει προτού βυθιστεί το σκάφος. Οταν ρώτησα για τις τελευταίες στιγμές προτού βυθιστεί το πλοίο σιώπησαν.
Η σιωπή τους είναι γεμάτη από την αγωνία των 700 και πλέον ανθρώπων που περίμεναν βοήθεια.
Οι δύο νέοι θέλουν επίσης να μάθουν την αλήθεια για τις αιτίες του ναυαγίου. Στις 14 Ιουνίου γύρω στις 2 π.μ. το αλιευτικό σκάφος ανατράπηκε στα ανοικτά των ελληνικών ακτών. Λόγω του σημείου όπου βρίσκονταν στο σκάφος, ο Χάμζα και ο Χασάν δεν μπορούσαν να δουν τι συνέβη, έτσι μίλησαν για το τι ένιωσαν. Ο Χάμζα περιέγραψε μια «περίεργη, ισχυρή αίσθηση έλξης» και είπε ότι ένιωσε σαν το σκάφος να κινούνταν προς τα εμπρός τη στιγμή που ανατράπηκε. «Κάποιος ρυμουλκούσε το σκάφος» είπαν και οι δύο. Αυτό είναι ένα ακόμη σημείο στο οποίο οι περιγραφές των επιζώντων διαφέρουν από αυτές των ελληνικών αρχών. Οι δηλώσεις των επιζώντων προς τη Διεθνή Αμνηστία και τη Human Rights Watch συμπίπτουν αναφορικά με το ότι η ακτοφυλακή έδεσε με σχοινί το σκάφος τους και άρχισε να το ρυμουλκεί, προκαλώντας την ταλάντευση και στη συνέχεια την ανατροπή του, κάτι που το λιμενικό αρνείται. Το δε λιμενικό δήλωσε ότι το περιπολικό σκάφος χρησιμοποίησε σχοινί για να πλησιάσει το αλιευτικό σκάφος σε προγενέστερο χρόνο ώστε να αξιολογήσει την κατάσταση, αλλά οι επιβαίνοντες στο σκάφος πέταξαν πίσω το σχοινί και συνέχισαν το ταξίδι τους.
Εξι μήνες αργότερα παραμένουν πολλά ερωτήματα σχετικά με το τι συνέβη.
Το σημείο στο οποίο βρίσκονταν πάνω στο πλοίο καθόρισε και ποιοι θα επιζούσαν. Ο Χάμζα είπε ότι οι διακινητές τού είπαν πού και πώς να καθίσει: μας έδειξε μια κουλουριασμένη στάση, με τα χέρια τυλιγμένα γύρω από τα πόδια του. «Βρισκόμασταν συνεχώς έξω. Οχι στο εσωτερικό του πλοίου. Αυτό ήταν που με έσωσε». Οι άλλοι άντρες που γνώριζε από το Πακιστάν ήταν στοιβαγμένοι στο χαμηλότερο αμπάρι. «Οι περισσότεροι από αυτούς ήξεραν κολύμπι, επειδή προέρχονταν από την ύπαιθρο του Πακιστάν, όπου υπάρχουν ωραία ποτάμια, [αλλά] δεν μπόρεσαν να βγουν και να σωθούν».
«Τους βλέπουμε να πνίγονται μπροστά μας»
Καθώς οι έρευνες συνεχίζονται για ένα από τα χειρότερα ναυάγια στην πρόσφατη ιστορία, οι φωνές του Χάμζα, του Χασάν και των άλλων επιζώντων πρέπει να αποτελέσουν ζωτικό στοιχείο οποιασδήποτε αποτελεσματικής και αξιόπιστης ανασύστασης των γεγονότων. Μαζί με τη Διεθνή Αμνηστία και άλλους ανεξάρτητους παρατηρητές η Human Rights Watch ζητά να διεξαχθεί πλήρης και αξιόπιστη έρευνα σχετικά με το ναυάγιο ώστε να αποσαφηνιστούν οι ευθύνες τόσο για τη βύθιση του σκάφους όσο και για τυχόν καθυστερήσεις ή αστοχίες στις προσπάθειες διάσωσης. Μια τέτοια έρευνα θα πρέπει να περιλαμβάνει τις μαρτυρίες όλων των επιζώντων, υπό συνθήκες που να είναι άξιες της εμπιστοσύνης τους και να εγγυώνται την ασφάλειά τους.
Η κραυγή τους αποτελεί βασικό κομμάτι της ιστορίας. Είναι καιρός να την αφουγκραστούν περισσότεροι άνθρωποι.
Αν ακούσουμε προσεκτικά τι έχουν να μας πουν, ο αντίκτυπος των θανατηφόρων μεταναστευτικών πολιτικών της ΕΕ είναι δύσκολο να αγνοηθεί. Η συνέχιση των παράνομων βίαιων επαναπροωθήσεων στη θάλασσα και την ξηρά, σε βαθμό που θεωρούνται πλέον κάτι φυσιολογικό και επιτελούνται με ατιμωρησία από την Ελλάδα και άλλα συνοριακά κράτη της ΕΕ, στέλνει ένα σαφές μήνυμα σχετικά με τις προτεραιότητες των ευρωπαϊκών μεταναστευτικών πολιτικών: αποκλεισμός και αποτροπή, με τίμημα ακόμη και τον θάνατο. Τα ελάχιστα διαθέσιμα νόμιμα περάσματα προς την Ευρώπη αναγκάζουν πολλούς ανθρώπους να επιλέγουν αυτό το επικίνδυνο ταξίδι για να μεταναστεύσουν. Δεδομένου ότι χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο –οι περισσότεροι πνίγονται στη Μεσόγειο– εξαιτίας αυτών των πολιτικών και καθώς οι μεταναστευτικές πολιτικές γίνονται όλο και πιο εχθρικές, πιθανότατα δεν θα ασχοληθεί κανείς με το τραύμα που βιώνουν οι επιζώντες όπως ο Χάμζα, ο Χασάν και άλλοι: «Ολοι έχουμε χάσει τον ύπνο μας. Ολοι έχουμε εφιάλτες από το ναυάγιο του πλοίου. Οταν κλείνουμε τα μάτια μας αυτό βλέπουμε, δηλαδή τους φίλους που γνωρίσαμε στη διάρκεια του ταξιδιού, και τους βλέπουμε να πνίγονται μπροστά μας. Δεν υπάρχει κανείς στον καταυλισμό με τον οποίο θα μπορούσαμε να μιλήσουμε γι’ αυτό».
Ο Χάμζα και ο Χασάν πιστεύουν ότι επέζησαν λόγω των προσευχών τους και των φυλαχτών που είναι κρεμασμένα στον λαιμό τους. Μου λένε ότι πλέον προσεύχονται για να πάρουν επιτέλους νόμιμα έγγραφα και να ζήσουν στην ΕΕ, «ώστε να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε μια νέα ζωή. Τώρα που επιβιώσαμε θα πρέπει να μας δώσουν την ευκαιρία να έχουμε μια πραγματική ζωή εδώ» λέει ο Χάμζα, ο οποίος εξακολουθεί να θέλει να συναντήσει τον θείο του στην Ιταλία.
Επίσης αναζητούν την αλήθεια και τη δικαιοσύνη. «Και οι δύο θέλουμε να μάθουμε τι συνέβη, θέλουμε δικαιοσύνη. Αυτό είναι το κύριο μέλημά μας» δήλωσε ο Χασάν.
Θέλουν απαντήσεις για το τι συνέβη. Και θέλουν να καταλάβουν πώς η Ελλάδα και η Ευρώπη εξακολουθούν να αφήνουν τους ανθρώπους να πεθαίνουν κατ’ αυτό τον τρόπο. Με κάθε ειλικρίνεια, το ίδιο θέλουμε κι εμείς.
