«Θετική εξέλιξη» χαρακτηρίζουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις την εκτιμώμενη μείωση στη χρήσης της πλαστικής σακούλας ανά την Ελλάδα, σε τεμάχια κατά περίπου 54% και σε ποσότητα πλαστικού κατά περίπου 52%.
Όπως σημειώνουν σε κοινή ανακοίνωσή τους η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, η Greenpeace και το WWF Ελλάς, «αναμένονται τα επίσημα στοιχεία του ειδικού μητρώου του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης – ΕΟΑΝ (Εθνικό Μητρώο Παραγωγών) με τις δηλώσεις παραγωγής και κατανάλωσης συνολικά της πλαστικής σακούλας στη χώρα μας για να καταλήξουμε στο ακριβές ποσοστό μείωσης για το 2018». Προσθέτουν, ωστόσο, πως «τα θετικά τελειώνουν εδώ» διότι, όπως διευκρινίζουν:
• Μπορούσαμε καλύτερα το 2018: Η εκτιμώμενη μείωση θα μπορούσε να ήταν ακόμη μεγαλύτερη εάν: α) δεν είχαν εξαιρεθεί από το ανταποδοτικό τέλος τα περίπτερα και οι υπαίθριες αγορές, β) εάν είχε υλοποιηθεί σε όλο το 2018 ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, και γ) εάν άρχιζε από τις αρχές του 2018 η διανομή δωρεάν τσαντών και μέσων πολλών χρήσεων στους πολίτες.
• Δεν υπάρχει πλήρης ανταποδοτικότητα του περιβαλλοντικού τέλους: Ενώ, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, το χρηματικό ποσό που θα συλλεγόταν από τους πολίτες μέσω του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους θα επέστρεφε ολόκληρο στον πολίτη, με δωρεάν διανομή τσαντών πολλαπλών χρήσεων και με διάφορες άλλες δράσεις, στην πραγματικότητα πάνω από το 35% του ανταποδοτικού τέλους δεν θα επιστραφεί τελικά, λόγω παρακράτησης ΦΠΑ και επιπλέον 20% κρατήσεων από το υπουργείο Οικονομικών (με βάση τον νόμο 4270/2014).
• Ποια ανταποδοτικότητα και πότε θα έρθει: Το ΥΠΕΝ και ο ΕΟΑΝ επιμένουν η ανταποδοτικότητα να αφορά μόνον τσάντες και καρότσια προς τους πολίτες. Οι οικολογικές οργανώσεις εκτιμούν ότι ανταποδοτικότητα σημαίνει κυρίως δράσεις ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης με πολλαπλές συμμαχίες με κοινωνικούς φορείς. Εκτιμάται ότι οι πολίτες θα αρχίσουν να βλέπουν πρακτικά το ανταποδοτικό τέλος του 2018 προς το τέλος του 2019, εξαιτίας των γραφειοκρατικών επιλογών διαχείρισής του και η αποτελεσματικότητά του θα είναι σαφώς μειωμένη.
• Η κοινωνία καλύπτει το κενό της ανταποδοτικότητας, δεδομένου ότι οι πολίτες, σε πολύ μεγάλο βαθμό, έχουν ήδη προμηθευτεί από μόνοι τους επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες και άλλα μέσα μεταφοράς για τα ψώνια τους. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί λύση, ιδιαίτερα αφού μία πολύ μεγάλη μερίδα πολιτών επιλέγει ακόμα πλαστικές σακούλες / δεν είναι εξοικειωμένη ακόμα με τις επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες.
• Οι καταναλωτές στρέφονται στις υπάρχουσες ακόμη δωρεάν επιλογές: Αυξήθηκε η χρήση της πολύ λεπτής πλαστικής σακούλας με πάχος μικρότερο από 15 μm (για συσκευασία νωπών φρούτων και λαχανικών), που δεν υπόκειται σε ανταποδοτικό περιβαλλοντικό τέλος και η οποία άρχισε να χρησιμοποιείται πλέον και ως σακούλα μεταφοράς. Επίσης, λόγω της εξαίρεσης των υπαίθριων αγορών και περιπτέρων από το ανταποδοτικό τέλος, η κατανάλωση πλαστικής σακούλας δεν έχει μειωθεί σημαντικά στα σημεία αυτά.
• Υπάρχουν πολλές ενδείξεις για μη εφαρμογή της νομοθεσίας για την πλαστική σακούλα: Από όλο και περισσότερους πολίτες διαπιστώνεται ότι, σε πολλές κατηγορίες καταστημάτων, το ανταποδοτικό τέλος της πλαστικής σακούλας δεν αναγράφεται ακόμα στην απόδειξη και δεν εισπράττεται σε μεγάλο βαθμό.
• Πρακτικά δεν θα εισπραχθεί ανταποδοτικό περιβαλλοντικό τέλος το 2019: Στο λιανεμπόριο υπάρχει προσφορά για πλαστικές σακούλες πάχους άνω των 50μm, (συγκεκριμένα των 52μm) που δεν έχουν υποχρέωση για ανταποδοτικό τέλος, χρεώνονται κυρίως από 0,04Euro-0,07Euroκαι είναι λίγο μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες από τις κλασσικές λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς με πάχος 16-20 μm που έχουν την υποχρέωση του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους. ‘Αρα, από 1/1/2019, που το ανταποδοτικό τέλος της κλασσικής πλαστικής σακούλας ανέβηκε στα 0,09Euro/τεμάχιο, εκτιμάται ότι οι καταναλωτές θα επιλέγουν φυσικά τις μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες πλαστικές σακούλες των 52μm, που κοστίζουν και λιγότερο και άρα το ανταποδοτικό τέλος του 2019 σχεδόν θα μηδενιστεί.
• Το λιανεμπόριο «αντιστέκεται» νόμιμα: Ήδη, από ελέγχους του ΕΟΑΝ στο λιανεμπόριο, διαπιστώθηκαν παραβάσεις και αποκλίσεις από τη νομοθεσία, καθώς και περιπτώσεις, όπου οι καταναλωτές δεν ενημερώνονται σωστά στα ταμεία για τις επιλογές που έχουν. Συχνά, το λιανεμπόριο προβάλλει στα ταμεία πρώτα την επιλογή της πλαστικής σακούλας πάχους 52μm ως «επαναχρησιμοποιήσιμης» τσάντας και μετά την επιλογή της κλασσικής λεπτής πλαστικής σακούλας, η οποία περιέχει και το ανταποδοτικό τέλος. Υπάρχει σοβαρό κενό στις προδιαγραφές των διατιθέμενων επαναχρησιμοποιήσιμων τσαντών, που θα πρέπει άμεσα να καλυφθεί από τα αρμόδια Υπουργεία για να σταματήσει πιθανή παραπληροφόρηση των καταναλωτών.
Οι οργανώσεις προειδοποιούν πως «αν δεν αλλάξουν τα παραπάνω δεδομένα, εκτιμάται για το 2019 ότι, θα είναι αμφίβολη η επίτευξη του στόχου των 90 τεμαχίων ανά κάτοικο, είναι πολύ πιθανή η αύξηση της ποσότητας πλαστικού στις πλαστικές σακούλες, αφού οι λιγότερες πλαστικές σακούλες θα είναι βαρύτερες και τέλος, θα υπάρξει αρνητικό παγκόσμιο ρεκόρ, καθώς -όπως υποστηρίζουν- το 2019 θα ελαχιστοποιηθεί το ανταποδοτικό τέλος που εισπράττεται, χωρίς να ελαχιστοποιηθεί ανάλογα η χρήση πλαστικής σακούλας, και μάλιστα η ποσότητα πλαστικού για τη χρήση πλαστικής σακούλας μπορεί να αυξηθεί και να υπερβεί και τα επίπεδα του 2017 προ της επιβολής του ανταποδοτικού τέλους.