Σε σχέση με την πανδημία και τις καραντίνες προβλήθηκε με πρωτοφανή πειστικότητα η απαίτηση για την εξ αποστάσεως εργασία. Βεβαίως, το ενδιαφέρον δεδομένο είναι ότι συνολικά η απαίτηση για τέτοιου είδους εργασία είναι ένα διεθνές φαινόμενο τουλάχιστον με παρελθόν μιας δεκαετίας στα πλαίσια του νέου τύπου εργασίας, ενταγμένου στην κατά τον ΟΟΣΑ «κοινωνία της γνώσης». Ιδιαίτερα σε χώρες, όπως η Ελλάδα, όπου το ποσοστό τέτοιας μορφής εργασίας είναι συγκριτικά μικρό σε σχέση με το εξωτερικό, η μακροπρόθεσμη αυτή «απαίτηση» συναντά τη βραχυπρόθεσμη, λόγω covid αναγκαιότητα.
Πράγματι, η συνολική παραγωγική απαίτηση σε συνθήκες κρίσης υπερσυσσώρευσης είναι η μείωση με κάθε δυνατό τρόπο του κόστους παραγωγής. Πέραν των κλασικών τρόπων, δηλαδή συμπίεση μισθών, παράταση ωραρίων, εντατικοποίηση, αδιάκοπτη παραγωγική διαδικασία κλπ, ένας μηχανισμός που συστηματικά αξιοποιείται είναι η μείωση του κόστους συντήρησης των χώρων της παραγωγικής διαδικασίας. Με δεσπόζουσα τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, αυτό επιτυγχάνεται πρωτίστως με τη μετατροπή του χώρου διαμονής σε προέκταση του χώρου εργασίας, και μάλιστα με εξοπλισμό που συνήθως ανήκει στον ίδιο τον εργαζόμενο. Εναλλακτικά μπορεί ο εργοδότης να νοικιάζει χώρους (rooms) που να συγκεντρώνει εκεί τμήμα της παραγωγικής διαδικασίας, χωρίς το κόστος που συνεπάγεται η συντήρηση μιας μεγάλης παραγωγικής μονάδας.
Το δέλεαρ προς τους εργαζόμενους, στηριζόμενο σε μια πλούσια φιλολογία περί «εκσυγχρονισμού», είναι ότι γλυτώνουν τα έξοδα και τον κόπο μετάβασης στον πραγματικό χώρο εργασίας. Ωστόσο, οι συνέπειες είναι κεφαλαιώδεις. Γιατί η απομόνωση του εργαζόμενου, ο κατακερματισμός του χώρου εργασίας, η διάλυση της εργασιακής συλλογικότητας και συνεργατικότητας, τον παραδίδει κατά μόνας στις διαθέσεις της εργοδοσίας, βιώνοντας την απουσία δυνατοτήτων μαζικής διεκδίκησης, την οποία θα επέτρεπε η συλλογική εργασία σε ενιαίο και σαφή χώρο εργασιακής αναφοράς. Δεν είναι μόνο η απώλεια ταυτότητας που ο εργαζόμενος υφίσταται, είναι και η απουσία σαφούς θεσμικού πλαισίου που κατά ανάγκη συνεπάγεται, λόγω της αδυναμίας κοινωνικού ελέγχου, η οποία τον παραδίδει έρμαιο σε επέκταση των «άτυπων» μορφών εργασίας και στην ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, με κύρια συνέπεια την πλήρη κατάργηση των ωραρίων. Οι τοίχοι των σπιτιών των εξ αποστάσεως εργαζομένων θα εξελιχθούν στο βασίλειο της εργασιακής αυθαιρεσίας, κάτω από συνθήκες διαγκωνισμού εργαζομένων χωρίς καν αναφορά σε φυσιολογικά τοπικά όρια στην αγορά εργασίας. Το πιο εμφανές αποτέλεσμα θα είναι η συνολική μέση μείωση της αξίας της εργατικής δύναμης.
Εκτός των άλλων, όταν μιλάμε για εξ αποστάσεως εργασία, αναφερόμαστε σχεδόν εξαναγκαστικά στην υποβάθμιση της ποιότητας της ίδιας της παρεχόμενης εργασίας. Γιατί αυτή συνιστά το πεδίο ενός ασφυκτικού ελέγχου από τα πλάνα εργασίας, χωρίς την παραμικρή δυνατότητα ελέγχου της εργασίας από τον ίδιο τον εργαζόμενο. Τα πάντα διαμεσολαβούνται από την οθόνη του υπολογιστή και τη δυνατότητα ελέγχου που αυτός εξασφαλίζει στον εργοδότη. Εκεί που αυτό φαίνεται πιο καθαρό στις συνέπειες του, είναι στην εξ αποστάσεως εργασία στην εκπαίδευση. Γιατί εκεί δεν αναπτύσσονται, συνήθως, ατομικές «επικοινωνίες» του εργαζόμενου με τον εργοδότη ή τον πελάτη, αλλά σε μια ομαδική απεύθυνση (την τάξη), σε μαθητές ή φοιτητές που δεν πρέπει να εξατομικεύονται (υπό την προϋπόθεση κιόλας να διαθέτουν τα μέσα πρόσβασης-και τις ταχύτητες- στον ψηφιακό κόσμο).
Αναγκαστικά το πράγμα εξελίσσεται σε μια μονόδρομη σχέση την οποία συνιστά η «απόσταση». Γιατί καταργεί αυτό που συνιστά μια πραγματική εκπαιδευτική διαδικασία δηλαδή τον δια ζώσης διάλογο σε έναν οριοθετημένο χώρο και όχι σε πολλούς (τα σπίτια των μαθητών). Γιατί η διαδικασία της μάθησης στηρίζεται στις «αναπαραστάσεις» που πρέπει να γεννηθούν στο εκπαιδευόμενο και δεν μπορεί να παρεμποδίζει την πλήρη αλληλεπίδραση των δύο πόλων που την συνιστούν, όσο και τις γνωστικές και ψυχολογικές διαπλοκές που γεννιούνται. Ο δάσκαλος διδάσκει μέσω του αναλυτικού προγράμματος, μέσω των ερωτο-αποκρίσεων, με τα βλέμματα και τις κινήσεις του σώματος, με τους επιτονισμούς και τις χειρονομίες, με τις εγκλήσεις και τις προτροπές, μέσω του διαλόγου των ίδιων των μαθητών μεταξύ τους, ακόμα και μέσω της ενδεχόμενης «φασαρίας» που γίνεται στην τάξη και τις λύσεις στις κρίσεις που δίνονται. Μόνο όταν συντελεστούν τα παραπάνω ο εκπαιδευόμενος απολαμβάνει την αυτο-εκτίμηση που του οφείλεται και την δυνατότητα να μετέχει στον πολιτισμό στις επαρκείς διαστάσεις του. Ειδικά στις πιο νέες ηλικίες η διαμεσολάβηση της οθόνης, ιδίως όταν ο μαθητής δεν εμφανίζεται καν κατά πρόσωπο για λόγους προστασίας προσωπικών δεδομένων, δεν συνιστά παρά τον αποδέκτη πληροφοριών που δεν μπορεί αξιοποιήσει και να συνθέσει.
Αυτό που διαφαίνεται ότι συμβαίνει με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι ό,τι ακριβώς θα συμβεί στον εργαζόμενο με την εξ αποστάσεως εργασία. Η αποπροσωποποίηση που γεννά, στρέφει τα πράγματα προς μια εκλεκτική και δασκαλοκεντρική ή εργοδοτική αυθαιρεσία, ενώ επιφέρει την υποκατάσταση των πραγματικών αναγκών αξιοποίησης του εκπαιδευτικού δυναμικού, με το να «μπαλώνει» τα κενά με μερικής απασχόλησης προσωρινό προσωπικό (τρίμηνης, για κάποιες ώρες κλπ απασχόλησης.) Ειδικά στα απομακρυσμένα σχολεία θα εμφανιστεί το φαινόμενο των εξ αποστάσεως «επισκεπτών» δασκάλων και καθηγητών, ενώ ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, πιθανόν να βάλει στο σχολείο τον «γονιό» (η διεθνής τάση) και σίγουρα τον ελεγκτή εργασίας (και ανθρώπων) με την μορφή του αξιολογητή της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Είναι για αυτούς τους λόγους που πρέπει να υπερασπίσουμε το σχολείο ως συλλογικό χώρο εργασίας, μέσα στον οποίο οι καθηγητές και οι μαθητές θα έχουν τον έλεγχο της διαδικασίας της εκπαίδευσης και θα εκπληρώνονται πραγματικές παιδαγωγικές απαιτήσεις στο πλαίσιο της παροχής ευκαιριών σε όλους τους μαθητές.
