Ο διευθυντής του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου Καΐρου Χρίστος Γ. Παπαδόπουλος μιλάει με την Αφροδίτη Ερμίδη για τη ζωή στην Αίγυπτο και τα ίχνη του ελληνισμού στη χώρα του Νείλου.
Αν και οι Έλληνες της Αιγύπτου εξαναγκάστηκαν σε φυγή από το καθεστώς του Νάσερ πριν από περίπου 70 χρόνια, κάποιοι εξακολουθούν να ζούνε στη χώρα του Νείλου διατηρώντας όσο και όπως μπορούν ζωντανή τη σπίθα του ελληνικού πολιτισμού. Σύμφωνα με μια απογραφή της Αιγύπτου το 1907, οι ‘Έλληνες υπήκοοι της χώρας ήταν 132.947, στους οποίους προστέθηκαν άλλοι 40.000 από εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και άλλοι 30.000 ελληνόφωνοι μη αναγνωρισμένης υπηκοότητας.
Για να μάθουμε περισσότερα σχετικά με τον ελληνισμό που συνεχίζει να υπάρχει στο Κάιρο, απευθυνθήκαμε στον διευθυντή του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου Καΐρου, το οποίο διανύει 18 χρόνια παρουσίας στην Αίγυπτο. Βασική δραστηριότητα του κέντρου είναι η διδασκαλία σε Αιγυπτίους της ελληνικής ως ξένης γλώσσας αλλά και ως μητρικής στα παιδιά ελληνικής καταγωγής που φοιτούν σε ξενόγλωσσα σχολεία. Παράλληλα διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις, συνέδρια και ημερίδες σε όλα τα πεδία των τεχνών και των επιστημών.
Ο Χρίστος Γ. Παπαδόπουλος αποσπάστηκε στην Αίγυπτο ως εκπαιδευτικός το 2007 και λόγω της αραβομάθειάς του και του βιογραφικού του (στιχουργός, ποιητής και συγγραφέας) τοποθετήθηκε στο κέντρο για να διδάξει την ελληνική γλώσσα. Το 2010 του ανατέθηκε η διεύθυνση σε μια δύσκολη οικονομική και κοινωνική συγκυρία. «Οικονομική κρίση στην Ελλάδα και επανάσταση της 25ης Ιανουαρίου στην Αίγυπτο. Η Αίγυπτος δε λόγω της έκρυθμης κατάστασης τα τελευταία χρόνια δεν είναι ιδιαίτερα επιθυμητή επιλογή από εκπαιδευτικούς, οπότε το σύμπαν συνέργησε να παρατείνεται η παραμονή μου στη χώρα που αποκαλώ καρμικό μου προορισμό» λέει μιλώντας στο Documento.
Ακολουθώντας τα χνάρια του Κωστή Μοσκώφ
Αυτήν τη στιγμή στο Κάιρο κατοικούν δεκάδες εκατοντάδες Έλληνες. Κάποιοι από αυτούς είναι αιγυπτιώτικης καταγωγής, άλλοι προέρχονται από μεικτούς γάμους και άλλοι βρίσκονται εκεί για επαγγελματικούς ή οικογενειακούς λόγους. «Έχω την αίσθηση ότι την ίδια στιγμή που μειώνονται οι Αιγυπτιώτες αυξάνονται οι Ελληνες που έρχονται εδώ και μακάρι να δημιουργηθούν κίνητρα και κατάλληλες συνθήκες να επιστρέψουν στη φιλόξενη Αίγυπτο αιγυπτιώτικης καταγωγής Ελληνες, να συνεχίσουν την ιστορία πιάνοντας το νήμα που άφησαν πίσω οι γονείς και οι παππούδες τους». Βασικός στόχος του κέντρου είναι να δημιουργηθούν δεσμοί με τις νέες γενιές των Αιγυπτίων που έμαθαν από τους παππούδες τους να αγαπούν τον ελληνισμό αλλά εδώ και αρκετές γενιές δεν έχουν ανάλογα βιώματα. «Θέλουμε να δημιουργήσουν τις δικές τους αναμνήσεις. Η μεγαλύτερη προίκα που μας άφησε η σημαντική ιστορία του αιγυπτιώτικου ελληνισμού είναι αυτή ακριβώς: να λες Γιουνάν και να σκάνε χαμόγελα. Θέλουμε να διατηρηθεί αυτό και το προσπαθούμε ακολουθώντας το άστρο του πατέρα της ελληνικής πολιτιστικής διπλωματίας Κωστή Μοσκώφ».
Αναλογιζόμενος τις στιγμές που του έχουν μείνει ανεξίτηλες στη μνήμη αυτά τα χρόνια της θητείας του μου μεταφέρει μια ιδιαίτερη ιστορία. «Το 2020 επιλέξαμε να γιορτάσουμε την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας τιμώντας την Άντι ελ Άραμπι, μια τυφλή Αιγύπτια φοιτήτρια 22 χρόνων που έδωσε εξετάσεις στο κέντρο για την απόκτηση του κρατικού πιστοποιητικού ελληνομάθειας και αρίστευσε. Εξετάσεις στο σύστημα Μπράιγ διάρκειας δώδεκα ωρών από ένα κορίτσι που μες στα σκοτάδια του είδε τα ελληνικά σαν φως και άρχισε να τα μαθαίνει ακούγοντας το ελληνικό πρόγραμμα του αιγυπτιακού ραδιοφώνου. Σήμερα είναι πτυχιούχος του τμήματος Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Καΐρου και μιλάει άπταιστα ελληνικά».
Ωστόσο η δυσχερής οικονομική κατάσταση αποτελεί τροχοπέδη σε ό,τι θέλει να προσφέρει το κέντρο στους Έλληνες του Καΐρου. «Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η συνέχεια της λειτουργίας μας αφού το 2010 λόγω της οικονομικής κρίσης διακόπηκε μια μικρή ετήσια χρηματοδότηση από το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας και παρά τις υποσχέσεις από όλες τις κυβερνήσεις δεν αποκαταστάθηκε ούτε κατ’ ελάχιστον. Ταυτόχρονα με την αποχώρηση από την Αίγυπτο μεγάλων ελληνικών τραπεζών που μας υποστήριζαν περιορίστηκαν οι χορηγίες. Με κύριο υποστηρικτή πια την Ελληνική Κοινότητα Καΐρου πορευόμαστε προσπαθώντας να κάνουμε το αδύνατο δυνατό. Για τον πολιτισμό δεν αρκούν οι προθέσεις και τα προγράμματα αν δεν υπάρχει οικονομική υποστήριξη» λέει εκφράζοντας την ανησυχία του.
Χριστούγεννα και Ραμαζάνι στην Αίγυπτο
«Όταν ήρθα στην Αίγυπτο είχα την αίσθηση πως επέστρεψα στην πατρίδα της ψυχής μου» μας λέει ο κ. Παπαδόπουλος. «Αυτό ίσως οφείλεται στη λογοτεχνία (Καβάφης, Τσίρκας, Ντάρελ, Μοσκώφ κ.ά.), ίσως στην ιστορία της χώρας –σχεδόν παράλληλη με την ελληνική–, ίσως στον σπόρο που φύτεψαν στον χρόνο οι Αιγυπτιώτες με τις προφορικές και γραπτές παραδόσεις τους, με την ευγένεια και τον παραδειγματικό ευεργετισμό τους, με τον πολιτισμό που έφεραν και στην πρόσμειξη με αυτόν που βρήκαν εδώ και τη δημιουργία ενός νέου πολιτισμικού υβριδίου. Αυτό που με γοητεύει είναι ότι συχνά έχω την αίσθηση πως ξαναζώ στην Ελλάδα των παιδικών μου χρόνων: οι γειτονιές, οι λαϊκοί καφενέδες, οι άνθρωποι μου είναι τόσο οικείοι.
Με γοητεύει η δοτικότητά τους χωρίς να πολυψάχνω τον λόγο. Ο,τι κι αν συμβεί στον δρόμο –ένα πέσιμο, ένας καβγάς–, σε κλάσματα δευτερολέπτου παύει να είναι προσωπικό και γίνεται δημόσιο… τρέχουν όλοι να βοηθήσουν. Εδώ πάντα θα βρεθεί κάποιος να σε κεράσει ένα τσάι. Το πρωί στη γειτονιά οι καλημέρες δίνουν και παίρνουν. Η διαχυτικότητα μεταξύ φίλων είναι παροιμιώδης, ακόμη και σε εποχή πανδημίας. Με γοητεύει η έρημος με τις μνήμες παλιάς μεγάλης θάλασσας και η Όαση της Σίβας που τη θεωρώ τον επίγειο παράδεισό μου. Στην αρχή με δυσκόλευαν κάποια πράγματα, κυρίως όσον αφορά την καθαριότητα και την κυκλοφορία πεζών ή οχημάτων, αλλά με τα χρόνια λίγο έχουν αρχίσει να διορθώνονται αυτά, λίγο τα έχω συνηθίσει και έτσι δεν με δυσκολεύει κάτι πραγματικά».
Τον ρωτώ για τη σημερινή αρμονική συνύπαρξη μουσουλμάνων και χριστιανών. Μου απαντά ότι η Αίγυπτος έχει παράδοση στις καλές σχέσεις μεταξύ ετερόδοξων ομάδων. «Μην ξεχνάτε ότι αιώνες τώρα συμβιώνουν άνθρωποι όλων των θρησκειών και δογμάτων και οι Αιγύπτιοι κόπτες χριστιανοί είναι αρκετά εκατομμύρια. Το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής φιλοξενείται και αυτό αιώνες στην Αίγυπτο και ο μακαριότατος πατριάρχης Θεόδωρος Β΄ χαίρει της εκτίμησης των πολιτειακών και θρησκευτικών εκπροσώπων. Ο εκατέρωθεν σεβασμός παράγει αρμονία. Τα Χριστούγεννα συναντάς παντού γιορτινή διακόσμηση και το Ραμαζάνι την αντίστοιχη μουσουλμανική. Οι όποιες εξαιρέσεις απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα».
Μιας και πρόσφατα διάβασα ότι έγιναν πιο αυστηρές οι ποινές για σεξουαλική παρενόχληση κατά των γυναικών στην Αίγυπτο και το κίνημα #MeToo προσπαθεί όσο είναι δυνατό να δώσει φωνή στις κακοποιημένες γυναίκες, δεν μπορώ να αποφύγω να τον ρωτήσω για τη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη αιγυπτιακή κοινωνία. «Η νέα γενιά διεκδικεί τα αυτονόητα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχουν γίνει σημαντικές αλλαγές. Πλέον βέβαια το θέμα έρχεται στο φως και όλα τα σκοτάδια αρχίζουν να διαλύονται. Τώρα οι κακοποιημένες γυναίκες βρίσκουν υποστήριξη σε κρατικές δομές, τους παρέχονται νομική βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη. Αν και οι Αιγύπτιες σε σχέση με τις περισσότερες γυναίκες του αραβικού κόσμου είναι σε πλεονεκτικότερη θέση, θέλει πολλούς αγώνες για να έχουν τη θέση που τους αξίζει στον σύγχρονο κόσμο».
Η Αραβική Ανοιξη
«Έζησα όλη την πορεία προς την Αιγυπτιακή Επανάσταση το 2011, τις πρώτες μέρες του πανικού και της απόγνωσης σε μια πόλη που καιγόταν κλειδωμένος σε ένα διαμέρισμα με έπιπλα στοιβαγμένα πίσω από την πόρτα – ειδικά μετά τις 28 Ιανουαρίου που αποσύρθηκε η αστυνομία και δραπέτευσαν από τις φυλακές χιλιάδες βαρυποινίτες. Χωρίς ίντερνετ και κινητά τηλέφωνα, με πυροβολισμούς να ακούγονται παντού και τους γείτονες να έχουν αναλάβει περιφρούρηση στους δρόμους τις νύχτες. Δεν με άφησαν ποτέ να ξενυχτήσω μαζί τους.
Θεωρούσαν υποχρέωσή τους να με προστατέψουν. Όταν ύστερα από δέκα ημέρες σχεδόν, με τη βοήθεια της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου καταφέραμε αρκετοί ‘Ελληνες να βρούμε εισιτήριο για την Ελλάδα, ξεκίνησα από το σπίτι μου στις 7 το πρωί και χρειάστηκα τρεις ώρες για να φτάσω με το αυτοκίνητο Αιγύπτιου φίλου στο αεροδρόμιο, μια απόσταση που δεν είναι παραπάνω από ένα τέταρτο. Στην τσάντα μου είχα τοστ, βρασμένα αυγά, ξηρούς καρπούς και ουίσκι γιατί δεν ξέραμε αν και πότε θα γίνει η πτήση.
Ήταν προγραμματισμένη για τις 5 το απόγευμα. Αναχώρησε τελικά μετά τα μεσάνυχτα. Τη μέρα εκείνη στο αεροδρόμιο κατάλαβα τι θα πει προσφυγιά. Χιλιάδες κόσμου κάτω από πρόχειρες στημένες τέντες στο υπαίθριο πάρκινγκ, σε καρέκλες ή καταγής να περιμένουν την άδεια για να μπορέσουν να μπουν στο αεροδρόμιο για να φύγουν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Αρκεί να φύγουν. Επέστρεψα λίγες ημέρες αργότερα, όταν ανακοινώθηκε η παραίτηση του Μουμπάρακ, μετανιωμένος που λάκισα έστω και για τόσο λίγο.
Κατά τα λοιπά, προσπάθησα να μείνω εκτός γιατί η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγυπτίους και αυτοί είναι που θα ορίσουν τη μοίρα τους. Ήταν ωστόσο συγκλονιστική εμπειρία όλα αυτά τα χρόνια από το 2011 ως το 2014, με συχνή επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας μετά τη δύση του ηλίου και με χιλιάδες νεκρούς, κυρίως νέους, στο όνομα της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Θέλοντας να κρατήσω τα θετικά, θα πω ότι έμεινε ισχυρή η μνήμη ότι ο λαός όταν θέλει μπορεί να κάνει δυνατά τα αδύνατα. Ελπίζω αυτό το μήνυμα να έγινε κατανοητό απ’ όλους. Οι Αιγύπτιοι είναι ήρωες και στην υπομονή και στις επαναστάσεις χωρίς να υπολογίζουν κόστος».
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento στις 19/9/2021
Ο Θοδωρής Κτιστάκης αφηγείται την ιστορία των Λουκουμάδων Κτιστάκης
