Η ύπαρξη ενός μικρού, ανοιχτού και ανοχύρωτου οικισμού στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα ο Δήμος Ηλιούπολης από την κλασική περίοδο (500-330 π.Χ.) πρέπει να θεωρείται βέβαιη. Ο οικισμός πρέπει να βρισκόταν στην περιοχή του σημερινού Αγίου Νικολάου, όπου επί Τουρκοκρατίας υπήρχε το τσιφλίκι Καρά.
Οπως αναφέρει ο Α. Milchhofer που επισκέφτηκε το 1883 την περιοχή: «…σήμερα έχει μόνο πολλούς τάφους, από το περιεχόμενο των οποίων ο σημερινός ιδιοκτήτης (Αλέξ. Σκουζές) και ακόμη περισσότερο ο πρώην ιδιοκτήτης, ο ναύαρχος Ι. Σωτηριάδης, έχουν κάνει ενδιαφέρουσες συλλογές» (Βλ. A. Milchhofer, «Karten von Attika»).
Σύμφωνα με την έκθεση πραγματογνωμοσύνης για την οριοθέτηση του κτήματος Καρά που πραγματοποίησε το 2009 ο τοπογράφος μηχανικός Δημήτρης Κοντοστάθης στην περιοχή της σημερινής Ηλιούπολης, με βάση τους χάρτες Kaupert (187578) εντοπίζονται έξι αρχαία ερείπια (αναφέρονται συγκεκριμένα σημεία – οδοί) και 118 διάσπαρτοι αρχαίοι ταφικοί τύμβοι, εκ των οποίων οι 100 εντοπίζονται στους πρόποδες του Υμηττού όπου δεν υπάρχουν καλλιέργειες. Ακόμη υπάρχουν δύο αρχαίοι ταφικοί τύμβοι στην πεδινή περιοχή του κτήματος Καρά όπου εμφανίζονται καλλιέργειες (δημητριακά, αμπέλια, κηπευτικά, δενδροκομικές καλλιέργειες και αλώνια). Παρουσία στρατιωτών του Πτολεμαίου Β΄. Κατά τη διάρκεια του Χρεμωνίδειου πολέμου (266-263 π.Χ.) είναι βέβαιο ότι έφτασαν μέχρι τη σημερινή Ηλιούπολη στρατιώτες του Πτολεμαίου Β΄ της Αιγύπτου. Αυτό συνάγεται από πλήθος ευρημάτων, τα οποία αναφέρονται σε κείμενο της αρχαιολόγου Ειρήνης Βαρούχα – Χριστοδουλοπούλου (1954). Μεταξύ των ευρημάτων υπάρχουν χρυσά, αργυρά και χάλκινα νομίσματα, βέλη, βλήματα σφενδονών, αμφορείς, ακόμη και μία επιτύμβια στήλη –πιθανώς Πέρση μισθοφόρου– με το όνομα «ΑΡΤΑΣΤΙΣ».
Από τον Καρά στην Ηλιούπολη. Η Ηλιούπολη δημιουργήθηκε ως γνωστόν το 1925 με επίκεντρο το τσιφλίκι Καρά, το οποίο βρισκόταν στην περιοχή του Αγίου Νικολάου (περιβόλια Μαμάη). Ιχνη ζωής υπάρχουν στην περιοχή από την αρχαιότητα και τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ενώ μετά την Εθνική Απελευθέρωση (1830) ιστορικές πηγές αναφέρουν τη διαδοχική μετάβαση του τσιφλικιού Καρά σε διάφορους ξένους και Ελληνες ιδιοκτήτες.
Το 1922 το τσιφλίκι Καρά μεταβιβάζεται ιδιοκτησιακά στον Αλέξιο Νάστο και στην Εταιρεία Δρανδάκης – Πάγκαλος, επεκτείνεται παράνομα και έκτοτε αποτελεί το αφανές «ιστορικό κέντρο» της σημερινής Ηλιούπολης.
Το 1890 καταγράφονται στο «μικρό χωρίδιον Καρά» 94 κάτοικοι, ενώ το 1928 καταγράφονται στη νεοσύστατη Κοινότητα Ηλιούπολης 569 κάτοικοι. Μια πρόταση. Εκτιμώντας ότι η ιστορία της Ηλιούπολης συνδέεται άρρηκτα με την περιοχή του σημερινού Αγ. Νικολάου, όπου βρισκόταν και το τσιφλίκι Καρά, θεωρούνται αναγκαίες η προστασία του δημόσιου χαρακτήρα της περιοχής και η επανεξέταση του συνολικού σχεδιασμού με κατεύθυνση τη δημιουργία ενός άξονα ανάπλασης της διαδρομής μεταξύ του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Κωνσταντίνου όπου το 1924 ξεκίνησαν να χτίζουν τα σπίτια τους οι πρώτοι τολμηροί κάτοικοί της.
Στο πλαίσιο αυτής της διαδρομής θα μπορούσαν να αναδειχτούν τα εναπομείναντα ίχνη του τσιφλικιού (μέγα φρέαρ Καρά, περιβόλια Μαμάη, αναστήλωση υπάρχουσας κατοικίας) και κάποια σημεία ιδιαίτερου ιστορικού ενδιαφέροντος.
Ακόμη προτείνεται η ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου του Αγίου Γεωργίου, όπου λειτούργησε το πρώτο δημοτικό σχολείο της Ηλιούπολης (1926) και υφίστανται το λεγόμενο «Ασκηταριό» και ο τάφος του Αλ. Νάστου.
*Ο Πάνος Τότσικας είναι αρχιτέκτονας, ερευνητής τοπικής ιστορίας
