Ψηλά στην πολιτική ατζέντα της Ελλάδας έχει μπει το θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η ίδρυσή τους βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σταθερά στην προμετωπίδα των θέσεων της ΝΔ για την παιδεία.
Ο ίδιος ο πρόεδρος του κόμματος Κυριάκος Μητσοτάκης έχει προτείνει να αποτελέσει το ζήτημα αυτό αντικείμενο της αναθεώρησης του συντάγματος. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο Γιώργος Παπανδρέου, αφού ήταν από τους πρώτους που υπερασπίστηκαν την ανάγκη ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων και δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί από τον ευρύτερο χώρο της ΔΗΣΥ που συμφωνούν με τις θέσεις αυτές.
Πολύ συχνά οι Ελληνες πολίτες λοιδορούνται από τους ίδιους τους πολιτικούς τους ακριβώς επειδή η χώρα δεν έχει να επιδείξει ιδιωτικά πανεπιστήμια.
Ομως την ίδια ώρα ο μύθος των ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει καταρριφθεί στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης στις οποίες είναι αναγνωρισμένη η λειτουργία τους. Τα μοναδικά πετυχημένα μοντέλα πανεπιστημίων που προβάλλονται ως ιδιωτικά, ενώ δεν είναι, έρχονται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Τα περιζήτητα πρότυπα ανώτατης εκπαίδευσης που προβάλλουν το Χάρβαρντ, το Γέιλ ή το MIT στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν ταυτίζονται με την ιδιωτική εκπαίδευση, δηλαδή αυτή που αποσκοπεί στο κέρδος και στηρίζεται σε αυτό. Τα ιδρύματα αυτά είναι μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και, παρότι ιδιωτικού δικαίου, λειτουργούν χωρίς να στηρίζονται στα δίδακτρα.
Στον αντίποδα αυτών, η πληθώρα ιδιωτικών ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης που λειτουργούν στις ΗΠΑ παραμένει στην αφάνεια, ενώ στην Ευρώπη όσα υπάρχουν ακόμη έχουν λίγους φοιτητές, προσφέρουν χαμηλό επίπεδο σπουδών και μάλιστα ορισμένα έχουν κατηγορηθεί για παράτυπα πτυχία και αδιαφανή επιλογή φοιτητών και εκπαιδευτικού προσωπικού.
Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, σύμφωνα με τον Περικλή Γκόγκα, καθηγητή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, είναι «να κλείνουν πολλά από αυτά είτε οικειοθελώς είτε από τις αρχές».
Δεν είναι τυχαίο εξάλλου, όπως μαρτυρούν τα στοιχεία που έχει συλλέξει ο ίδιος ο κ. Γκόγκας, ότι στην Πορτογαλία, για παράδειγμα, όπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ξεφύτρωναν σαν μανιτάρια, έχουν περιοριστεί σημαντικά πλέον ή ότι στη Γερμανία οι περίπου 80 ιδιωτικές σχολές εν είδει πανεπιστημίου που υπάρχουν απορροφούν μόλις το 1% του φοιτητικού πληθυσμού.
«Τριτεύουσας σημασίας» για τις χώρες της δυτικής Ευρώπης, όπου η παράδοση των δημόσιων πανεπιστημίων είναι ισχυρή, τα χαρακτηρίζει ο Αλκης Ρήγος, καθηγητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πάντειου Πανεπιστημίου, ενώ ο κ. Γκόγκας παρατηρεί ότι ακόμη και αυτά που ιδρύθηκαν «άναρχα» στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ «είναι μικρά, της τάξεως των 3.000 φοιτητών» και έχουν περισσότερο επίπεδο κολεγιακών σπουδών.
Αλλο ιδιωτικά, άλλο μη κερδοσκοπικά
Σύμφωνα με τον κ. Ρήγο, τα περιβόητα πανεπιστήμια της Αμερικής (Χάρβαρντ, Γέιλ, MIT) είναι μεν ιδιωτικού δικαίου, πλην όμως δεν στηρίζουν τη λειτουργία τους στο κέρδος και γι’ αυτό διαφοροποιούνται από τα υπόλοιπα ιδιωτικά που υπάρχουν τόσο στις ΗΠΑ όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.
Τα πανεπιστήμια αυτά είναι κοινωφελούς σκοπού και «στηρίζουν τη λειτουργία τους σε χορηγίες, ακόμη και σε κληρονομιές, και εποπτεύονται από επιτροπές. Είναι κάτι σαν το δικό μας Αρσάκειο, στην κλίμακα όμως της ανώτατης εκπαίδευσης» παρατηρεί ο κ. Ρήγος για να καταστήσει σαφή την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στα ιδιωτικά πανεπιστήμια κερδοσκοπικού χαρακτήρα και τα μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια ιδιωτικού δικαίου.
Εξάλλου επισημαίνεται ότι ακόμη και στις ΗΠΑ πέρα από αυτά τα φημισμένα ιδιωτικού δικαίου ιδρύματα υπάρχει πλειάδα ιδιωτικών πανεπιστημίων, τύπου μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία δεν ανταποκρίνονται στα αμιγώς ακαδημαϊκά κριτήρια και κατά την πολύχρονη λειτουργία τους δεν έχουν αποκτήσει μεγάλη και καλή φήμη.
Γιατί η Ελλάδα δεν μπορεί
Η πανεπιστημιακή κοινότητα στο σύνολό της υποστηρίζει ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος ενός ιδιωτικού πανεπιστημιακού ιδρύματος τύπου Χάρβαρντ.
Ο Ανδρέας Ανδρεόπουλος, πρώην πρύτανης και νυν καθηγητής του ΕΜΠ, παρατηρεί ότι ακόμη και αν το επιτρέψει το νομικό πλαίσιο «είναι δύσκολο να ιδρυθούν πανεπιστήμια τα οποία χρειάζονται βαριά και δαπανηρά εργαστήρια για να λειτουργήσουν» (π.χ. ιατρικές και πολυτεχνικές σχολές) και ότι εάν θέλουν να παρουσιάσουν έργο αξιώσεων θα πρέπει να συνεργαστούν με τις υπάρχουσες υποδομές, τις οποίες αυτήν τη στιγμή έχουν μόνο τα δημόσια πανεπιστήμια.
Δεν είναι τυχαίο ότι η μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση που προσφέρουν σήμερα στην Ελλάδα τα υπάρχοντα ιδιωτικά ΙΕΚ ή ακόμη και τα κολέγια είναι προσανατολισμένη σε αντικείμενα θεωρητικής κατεύθυνσης (ψυχολογία, σπουδές μάρκετινγκ, οικονομικά), όπως παρατηρούν οι πανεπιστημιακοί.
«Εάν ιδρυθεί στη χώρα μας ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο, δηλαδή ένα ίδρυμα που θα αποσκοπεί στο κέρδος, θα είναι τόσο ακριβό που δεν καταλαβαίνω για ποιο λόγο δεν θα προτιμήσει κάποιος τις σπουδές σε δοκιμασμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού» παρατηρεί ο κ. Γκόγκας, καταρρίπτοντας έτσι το επιχείρημα υπέρ της δημιουργίας ίσων ευκαιριών στην πρόσβαση στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση που προβάλλουν οι θιασώτες των ιδιωτικών πανεπιστημίων, μεταξύ των οποίων και το κόμμα της ΝΔ.
Στην Κύπρο και αλλού
Η επιτυχία των δύο αμιγώς ιδιωτικών πανεπιστημίων της Κύπρου, η οποία σημειωτέον έχει υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα από την Ελλάδα, αποδίδεται κυρίως στο γεγονός ότι η Κύπρος μέχρι πρότινος ήταν «παρθένα γη». Δεν είχε δηλαδή όχι μόνο ισχυρά αλλά ούτε καν πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο ότι στη γειτονική μας Ιταλία τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν επισκιάσει τα 70 και πλέον υπάρχοντα ιδιωτικά, τα οποία προσφέρουν επίσης μεταλυκειακού τύπου σπουδές, και ότι στις σκανδιναβικές χώρες όπου υπάρχουν μονάδες πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ιδιωτικού δικαίου χρηματοδοτούνται από το κράτος. «Παντού στις σκανδιναβικές χώρες η παρεμβατικότητα του κράτους στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι ισχυρή» παρατηρεί ο κ. Ρήγος.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στη Μεγάλη Βρετανία τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν πολύ υψηλά δίδακτρα, για τα οποία ωστόσο οι φοιτητές επιδοτούνται από το κράτος.
Ο χάρτης των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ευρώπη
Σύμφωνα με τον καθηγητή Περικλή Γκόγκα, ο οποίος έχει ερευνήσει την υπόθεση ιδιωτικά πανεπιστήμια, η κατάσταση στις ευρωπαϊκές χώρες έχει ως εξής:
– Στην Αυστρία τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αναγνωρίστηκαν πριν από 15 χρόνια και παραμένουν λίγα, μικρά και πολύ χαμηλής ποιότητας.
– Στην Γαλλία είναι λίγα και ακόμη λιγότερα παρέχουν σοβαρές σπουδές.
– Στην Γερμανία υπάρχουν 83 ιδιωτικά πανεπιστήμια όπου σπουδάζει μόλις το 1% των Γερμανών φοιτητών! Δεν είναι αξιόλογα και πολλά είτε έκλεισαν είτε οδηγούνται σε κλείσιμο.
– Στην Ιρλανδία είναι πολύ λίγα και εξίσου χαμηλού επιπέδου με τις παραπάνω χώρες.
– Στην Ολλανδία τα κρατικά κυριαρχούν σαν να μην υπάρχουν τα πολύ λίγα ιδιωτικά.
– Στην Πορτογαλία από το 1980 ακολουθήθηκε η «μαγική» συνταγή που προτείνουν και για την Ελλάδα. Ανοιξαν εκατοντάδες πανεπιστήμια και τα περισσότερα έκλεισαν λόγω τραγικής ποιότητας και έλλειψης φοιτητών!
– Στην Ελβετία τα ιδιωτικά και δημόσια έχουν ελάχιστα δίδακτρα γιατί επιδοτούνται από το δημόσιο… άρα δεν είναι και τόσο ιδιωτικά.
– Στη Μεγάλη Βρετανία από τα 120 πανεπιστήμια, όπου σπουδάζουν χιλιάδες ελληνόπουλα, μόνο τέσσερα είναι ιδιωτικά και δεν είναι γνωστά γιατί απλώς δεν είναι καλά.
