Η εξαγγελία του ηγέτη της σερβικής μειονότητας της Βοσνίας/Ερζεγοβίνης Μίλοραντ Ντόντικ για αποχώρηση από τους κρατικούς θεσμούς, δημιουργία «αυτόνομου» σερβικού στρατού και εξώθηση του βοσνιακού στρατού από τη μισή χώρα απειλεί να τινάξει στον αέρα τα θεμέλια της ειρήνης στα δυτικά Βαλκάνια, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου και οδηγώντας σε ενδεχόμενο πόλεμο.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου έχει αναζωπυρωθεί η συζήτηση για την πιθανότητα μιας ενδεχόμενης κρατικής κατάρρευσης ακόμη και ένοπλης αντιπαράθεσης στη Βοσνία/Ερζεγοβίνη. Παρότι αυτή η συζήτηση δεν είναι καινούργια, τώρα υπάρχει η αίσθηση πως είναι πραγματική η απειλή για την ειρήνη και τη σταθερότητα στη χώρα μετά το τέλος του βίαιου πολέμου το 1995. Η Βοσνία/Ερζεγοβίνη βρίσκεται εν μέσω μιας σοβαρής, βαθιάς και εκτεταμένης χρονικά πολιτικής κρίσης. Ο κορυφαίος διεθνής αξιωματούχος και δυτικός τοποτηρητής στη Βοσνία Κρίστιαν Σμιτ περιέγραψε την τρέχουσα κατάσταση στη Βοσνία ως «υπαρξιακή απειλή». Οι δηλώσεις του Σμιτ ακούστηκαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ τη στιγμή που ανανεωνόταν η ετήσια παρου σία της EUFOR Althea (στρατιωτική αποστολή της ΕΕ στη Βοσνία), δείχνοντας το κρίσιμο της συγκυρίας.
Η Ιστορία επιμένει
Η δημιουργία της Βοσνίας/Ερζεγοβίνης υπήρξε το «παιδί» της Συμφωνίας του Ντέιτον το 1995 που σήμανε τότε το τέλος του πολέμου στη Βοσνία. Η συμφωνία προέβλεπε τη διαίρεση της χώρας στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας και την Ομοσπονδία Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Ομως το σύστημα διακυβέρνησης είναι ιδιαίτερο, σύνθετο και αποτυπώνει τους δύσκολους συμβιβασμούς καθώς και τη δημογραφική εικόνα της χώρας. Το τότε νεόκοπο κράτος αποτελούνταν από τρεις συμπαγείς πληθυσμούς: τους μουσουλμάνους Βόσνιους που αποτελούν περίπου το 50% του πληθυσμού, τους Σέρβους που αποτελούν το 30% του πληθυσμού και τους Κροάτες που αποτελούν το 15% του πληθυσμού. Τα πάθη του πολέμου στην ουσία δεν έσβησαν ποτέ αλλά θάφτηκαν στις στάχτες του. Οι Σέρβοι δεν αποδέχτηκαν ποτέ την ήττα τους και την «υποταγή» τους στη μουσουλμανική πλειονότητα των Βοσνίων και ευελπιστούσαν εξαρχής να ανασυγκροτηθούν επιδιώκοντας ή την ανεξαρτησία τους ή την ένωσή τους με τη «μητέρα» Σερβία.
Η στροφή της Σερβίας
Η Σερβία από τη μεριά της μετά την ήττα της το 1995 στη Βοσνία και το 1999 στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου στράφηκε αργά και σταθερά προς τη Δύση και την ΕΕ, από όπου ευελπιστούσε να λάβει στηρίγματα για τη σταθερότητα και την ειρήνη. Συνακόλουθα, η στάση της σύγχρονης Σερβίας για το θέμα των Σέρβων στη Βοσνία/Ερζεγοβίνη είναι αμφίρροπη. Από τη μια υποστηρίζονται τα αιτήματά τους για μεγαλύτερη αυτονομία και εκτενέστερη κατανομή πόρων. Από την άλλη αποθαρρύνονται οι όποιες προσπάθειες της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας για ανεξαρτητοποίηση ή ένωση, αφού μια τέτοια κίνηση θα βύθιζε τη περιοχή στη δίνη του πολέμου, 26 χρόνια μετά τον τελευταίο. Η Σερβία δεν έχει να κερδίσει κάτι από μια ένοπλη σύγκρουση παρά μόνο την περαιτέρω περικύκλωσή της από το ΝΑΤΟ και τους Αμερικανούς. Ενώ η ύπαρξη σερβικής μειονότητας στη Βοσνία/Ερζεγοβίνη δεν αλλάζει τα δεδομένα και τους συσχετισμούς. Το γεγονός αυτό το γνωρίζουν οι διαμορφωτές πολιτικής στη Σερβία, εξού και η απροθυμία τους να υποστηρίξουν ανοιχτά τους Σέρβους της Βοσνίας
Επακόλουθα, οι Σέρβοι της Βοσνίας/Ερζεγοβίνης φαίνεται να υπολογίζουν πως εάν πιέσουν τους Βόσνιους, εάν καταφέρουν να αποδείξουν ότι εννοούν τα λόγια τους και προκαλέσουν σύγκρουση, θα καταφέρουν μια αναθεώρηση του δυσμενούς –σύμφωνα με τους ίδιους– καθεστώτος της Συμφωνίας του Ντέιτον. Ετσι θα καταφέρουν να ξεκινήσουν την προσπάθειά τους για τον τελικό τους στόχο από καλύτερη θέση.
Το δίλημμα των Βοσνίων
Ωστόσο, οι Βόσνιοι αντιμετωπίζουν το εξής δίλημμα: εάν αποδεχτούν τα αιτήματα των Σέρβων για ύπαρξη δικού τους στρατού, τότε οι Κροάτες θα νιώσουν ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και για τους ίδιους. Οι Κροάτες νομοτελειακά θα επιδιώξουν είτε ένωση με την Κροατία είτε μεγαλύτερη αυτονομία είτε την ίδρυση μιας Κροατικής Δημοκρατίας εντός της Βοσνίας/Ερζεγοβίνης στα πρότυπα των Σέρβων. Εάν οι Βόσνιοι επιλέξουν τον δρόμο της σύγκρουσης ως μέθοδο επίλυσης των διαφορών, τότε η διεθνής κοινότητα θα καταδικάσει τη μονομερή κλιμάκωση της βίας, καθώς ουδείς ενδιαφέρεται να δει μια ακόμη ανάφλεξη στα Βαλκάνια, καθώς δεν αποκλείεται η Σερβία να εξωθηθεί σε υποστήριξη των ομοεθνών της μετατρέποντας τη σύγκρουση σε περιφερειακή, με ό,τι συνέπειες προκύπτουν από μια τέτοια εξέλιξη.
H αντιπαράθεση
Συγκεφαλαιώνοντας, κανείς δεν ενδιαφέρεται ή δεν έχει τη δυνατότητα να κλιμακώσει βίαια την υπάρχουσα αντιπαράθεση. Η προσφυγή στα διπλωματικά εργαλεία μπορεί να απομακρύνει τα πολεμικά σχέδια από το τραπέζι, αλλά υποσκάπτει τη συνοχή τόσο της εύθραυστης Βοσνίας/Ερζεγοβίνης όσο και την ειρήνη στα Βαλκάνια. Η ειρήνη στα δυτικά Βαλκάνια, άλλωστε, αποτελεί διαρκές επίδικο και όχι αυτονόητη εξέλιξη. Ομως η περιοχή ενδέχεται να βιώσει ακόμη πολλές συγκρούσεις, αφού τα προβλήματα δεν έχουν λυθεί παρά τις συνθήκες ειρήνευσης που μόνο μόνιμες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν μια και τα θέματα «θάφτηκαν» και δεν βγήκαν στην επιφάνεια όσο υπήρχε ισχυρή παρουσία της «δυτικής μπότας» και των εκλεκτών της. Οι έχθρες στα Βαλκάνια παραμένουν και πολλοί πολιτικοί είτε με περικεφαλαίες είτε με τουρμπάνια «τρέφονται» από αυτές.