Δύο Ελληνες διεθνολόγοι μιλούν στο Documento για την τουρκική προκλητικότητα στην ΑΟΖ και αναλύουν τα κίνητρα διαμόρφωσης των γεωπολιτικών ισορροπιών.
Ενα άνευ προηγουμένου διπλωματικό ράπισμα επιφύλασσε στην Τουρκία η σύνοδος κορυφής της ΕΕ λόγω της παράνομης γεωτρητικής δραστηριότητας της γείτονος στην κυπριακή ΑΟΖ. Αν και πολλοί προέβλεπαν ότι οι αρχηγοί κρατών-μελών της Ενωσης θα έστελναν απλώς και μόνο ένα ηχηρό μήνυμα εν είδει τελευταίας προειδοποίησης στους γείτονες, τελικά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε από τα αρμόδια όργανα της ΕΕ την οριστικοποίηση των κυρώσεων που θα επιβληθούν όσο συνεχίζουν τα γεωτρύπανα του Ερντογάν να παραβιάζουν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Δύο διεθνολόγοι με κύρος και επάρκεια παραθέτουν όλο το πλαίσιο της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί στην ανατολική Μεσόγειο, και δη στην κυπριακή ΑΟΖ, εξηγώντας τα κίνητρα που διαμορφώνουν τις ρευστές γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή αλλά και τις πιθανές επόμενες κινήσεις των ισχυρών παικτών. Ο Σωτήρης Ρούσσος, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Θρησκείας στη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και επιστημονικός υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ), και ο Κωνσταντίνος Φίλης, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και συγγραφέας του βιβλίου «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν», ομονοούν στο ότι η αιτία της τουρκικής προκλητικότητας είναι η αποχή της γείτονος από τις ενεργειακές εξελίξεις στην κυπριακή ΑΟΖ.
«Η Τουρκία θέλει να κάνει σαφές ότι καμία πρωτοβουλία που αφορά την ενέργεια στην περιοχή δεν μπορεί να γίνεται χωρίς να συμμετάσχει η ίδια και μάλιστα με πρωταγωνιστικό ρόλο. Το δεύτερο είναι ότι η Τουρκία θεωρεί πως η Κυπριακή Δημοκρατία δεν είναι πλήρες κράτος. Την αντιλαμβάνεται ως ένα κράτος “υπό τον έλεγχό της” και γι’ αυτό δεν επιθυμεί να έχει οποιαδήποτε κυριαρχικά δικαιώματα στην ΑΟΖ. Εκείνο που θέτει η τουρκική πλευρά είναι ότι δεν κάνει τίποτε άλλο από το να προστατεύει τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, που κατά τη γνώμη της παραβλέπονται» σημειώνει ο Σ. Ρούσσος και συμπληρώνει ότι αυτό δεν αφορά μόνο τις γεωτρήσεις αλλά και τη μεταφορά του φυσικού αερίου. «Η Τουρκία δεν μπορεί να δεχτεί ότι θα δημιουργηθεί ο αγωγός East Med, ανεξάρτητα αν αυτός ο αγωγός θα δημιουργηθεί κι αν είναι οικονομικά συμφέρων» λέει και εξηγεί ότι ο εν λόγω αγωγός είναι σχεδόν απίθανο να γίνει εξαιτίας του κόστους αλλά και τεχνικών λόγων που άπτονται της μορφολογίας του βυθού. «Επίσης, οι ποσότητες αερίου δεν είναι τέτοιες που να μπορούν να δικαιολογήσουν αυτό το τεράστιο έργο. Αυτό όμως δεν έχει σημασία, σημασία έχει ότι οι Τούρκοι δεν επιθυμούν ούτε επί της αρχής να τεθεί κάτι τέτοιο και να συμμετέχουν χωρίς να έχουν τον πρώτο λόγο» προσθέτει.
Τα ανοιχτά μέτωπα
Από την πλευρά του ο Κ. Φίλης επισημαίνει πως «η Τουρκία βλέπει ότι βρίσκεται εκτός ενεργειακού παιχνιδιού. Βλέπει ότι δεν μπορεί να επιβάλει τις επιθυμίες της στη συνεκμετάλλευση του ενεργειακού πλούτου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, συνειδητοποιεί ότι μην μπορώντας να συνομιλήσει με την Αίγυπτο και το Ισραήλ και μην αναγνωρίζοντας την Κυπριακή Δημοκρατία, τα περιθώρια διαπραγματευτικών ελιγμών είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Γι’ αυτό και προσπαθεί να προωθήσει τη θέση της διά της ισχύος και όχι διά της διαπραγματευτικής οδού». Μάλιστα, ο γενικός διευθυντής του ΙΔΙΣ θεωρεί ότι απώτερος σκοπός της Τουρκίας είναι να προκαλέσει μια διαπραγμάτευση και να καταστήσει ιδιαίτερα κοστοβόρα τη διαδικασία εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου της Κυπριακής Δημοκρατίας. «Εφόσον δηλαδή η Κυπριακή Δημοκρατία συνεχίζει απρόσκοπτα το ενεργειακό της πρόγραμμα, η Τουρκία θα συνεχίσει να της δημιουργεί τετελεσμένα και προηγούμενα στην περιοχή» συμπεραίνει.
Σχολιάζοντας τα ανοιχτά μέτωπα που καλείται να αντιμετωπίσει ο Τούρκος πρόεδρος, ο Σ. Ρούσσος επικεντρώθηκε στο κουρδικό αλλά και στις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο. «Τα υπόλοιπα (σ.σ.: κρίση με ΗΠΑ λόγω της παραγγελίας του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400 και επιδείνωση της τουρκικής οικονομίας) δεν είναι μέτωπα, είναι κομμάτια της διαπραγμάτευσης που κάνει για την κυπριακή ΑΟΖ και το κουρδικό. Λόγου χάρη, με τους Αμερικανούς η βασική διαπραγμάτευση δεν είναι τα αεροσκάφη F-35 και οι πύραυλοι S-400, αλλά να μη συνεχίσουν (σ.σ.: οι Αμερικανοί) να βρίσκονται στην περιοχή του συριακού Κουρδιστάν, να μην υποστηρίζουν τους Κούρδους της Συρίας και να μη δημιουργηθεί αυτόνομο κράτος ή ομοσπονδιακό των Κούρδων της Συρίας που είναι αδελφό κόμμα με το PKK του Οτσαλάν» υποστηρίζει, ενώ ως προς το μέτωπο που αφορά την ανατολική Μεσόγειο αναφέρει ότι ουσιαστικά οι Τούρκοι διαπραγματεύονται με τους Αμερικανούς τον ρόλο τους στην περιοχή.
Η τουρκική αντίδραση
Ερώτημα αποτελεί αν η απάντηση της Τουρκίας εξαντλείται μόνο στην έκδοση Navtex για στρατιωτική άσκηση με πραγματικά πυρά ανάμεσα σε Ρόδο και Καστελόριζο, στην επιστράτευση του δεύτερου γεωτρύπανου «Yavuz» αλλά και στην πρόθεση να μετατρέψει την περίκλειστη από το 1974 Αμμόχωστο σε… Λας Βέγκας, με τον Κ. Φίλη να μην αποκλείει κλιμάκωση των αντιδράσεων της τουρκικής πλευράς προκειμένου να μεγαλώσει η πίεση απέναντι στην Κυπριακή Δημοκρατία. «Από εκεί και πέρα, αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι το ζήτημα της Αμμοχώστου στην παρούσα φάση παρουσιάζεται ως πυροτέχνημα, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε αν υπό προϋποθέσεις δείχνει και μια τάση της Τουρκίας να προχωρήσει σε διχοτόμηση» υπογράμμισε.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Σ. Ρούσσος απάντησε ότι «αν η Τουρκία πιεστεί, ενδεχομένως να ανοίξει τη στρόφιγγα του προσφυγικού» καθώς, όπως είπε, πρόκειται για ένα χαρτί που κρατά ο Ερντογάν και θα δει αν θα το χρησιμοποιήσει ή όχι. «Δυστυχώς εμάς θα κάψει αυτό το χαρτί λόγω του ελλείμματος αλληλεγγύης ως προς το ζήτημα αυτό από την ΕΕ» συμπλήρωσε.
Αμερικανικός παράγοντας
Αναφορικά με τη στάση των ΗΠΑ, ο Κ. Φίλης άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο της έμπρακτης υποστήριξης των ελληνοκυπριακών συμφερόντων στην ανατολική Μεσόγειο. Κατά την άποψή του, επειδή σε αυτήν τη φάση οι ΗΠΑ έχουν αρκετά προβλήματα με την Τουρκία δεν θα θελήσουν να προσθέσουν ακόμη ένα και θα είναι πιο προσεκτικές. «Ωστόσο επειδή επίκειται η προμήθεια των S-400, εκεί νομίζω ότι μπορεί έστω και εξ αντανακλάσεως να προκληθεί ένταση, η οποία θα υποχρεώσει τις ΗΠΑ να δουν υπό άλλο πρίσμα τη σχέση τους με την Τουρκία και άρα να παράσχουν μια πιο έμπρακτη υποστήριξη στην Κυπριακή Δημοκρατία» είπε, προκαλώντας το ερώτημα ποια θα μπορούσε να είναι αυτή η έμπρακτη υποστήριξη. «Θα μπορούσε να είναι κάτι που, αν συμβεί, θα είναι κάτω από τα ραντάρ» απάντησε αρχικά και πρόσθεσε: «Σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσε να είναι μια ταυτόχρονη άσκηση με τις χώρες της περιοχής στο σημείο που η Τουρκία διατείνεται ότι βρίσκεται υπό την κυριαρχία της και στο οποίο έχει ένα από τα δύο πλωτά της γεωτρύπανα».
Από τη δική του σκοπιά ο Σ. Ρούσσος θεωρεί ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν κανέναν λόγο να αυξήσουν την ένταση στην ανατολική Μεσόγειο επειδή έχουν ήδη εμπλακεί σε μια μεγάλη κλιμάκωση στον Περσικό κόλπο και αυτό είναι αρκετό. «Ουσιαστικά για τους Αμερικανούς δεν υπάρχει διακύβευμα, αφού δεν εμποδίζεται η εταιρεία τους να κάνει αυτό που πρέπει» τόνισε, χαρακτηρίζοντας παράλληλα ως μη εξαιρετικά ικανοποιητική την τοποθέτηση των ΗΠΑ για τις κινήσεις των Τούρκων στην κυπριακή ΑΟΖ. «Αυτό που είπαν είναι να μην πηγαίνουν οι Τούρκοι να κάνουν γεωτρήσεις στην περιοχή που η Κυπριακή Δημοκρατία ισχυρίζεται ότι είναι δική της. Δεν αποδέχονται ούτε αρνούνται το δικαίωμα της Κύπρου, παίρνουν μια ουδέτερη στάση και καλούν την Τουρκία να μην το κάνει αυτό όχι επειδή παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο ή κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου, αλλά επειδή αυξάνει την ένταση. Είναι εντελώς διαφορετικό και δεν έχει καμία σχέση με τις αποφάσεις της ΕΕ» εξήγησε ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Ο ρωσικός παράγοντας
Στο ερώτημα αν η Ρωσία ευνοείται από το σκηνικό που εκτυλίσσεται στην ανατολική Μεσόγειο, ο Κ. Φίλης εκτίμησε ότι σίγουρα ο ρωσικός παράγοντας δεν ζημιώνεται διότι αυτό που συμβαίνει στην ανατολική Μεσόγειο εντάσσεται στην ευρύτερη διελκυστίνδα μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας. «Οσο η Τουρκία προκαλεί αναστάτωση στην περιοχή, αυτό σίγουρα δεν κάνει κακό στα ρωσικά συμφέροντα» παρατήρησε.
Ο Σ. Ρούσσος περιέγραψε πώς η Τουρκία εκμεταλλεύεται τον ανταγωνισμό ΗΠΑ – Ρωσίας, χρησιμοποιώντας τη ρωσική πλευρά ως διαπραγματευτικό χαρτί για την εκπλήρωση των επιδιώξεών της. «Η Ρωσία είναι ένα χαρτί που χρησιμοποιεί ο Ερντογάν έναντι των Αμερικανών. Δηλαδή λέει ότι “εμείς είμαστε σύμμαχοί σας, αλλά εσείς αντί να μας προστατεύετε, πηγαίνετε και βοηθάτε τους πιο κακούς εχθρούς μας που είναι οι Κούρδοι της Συρίας και κατ’ επέκταση το PKK. Οπότε αφού κάνετε κάτι τέτοιο, δεν υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ μας και εμείς θα δημιουργήσουμε κι άλλους συμμάχους”. Η Τουρκία χρειάζεται τη Ρωσία για ό,τι “διευθετήσεις” γίνουν στη Συρία, καθώς θα πρέπει να έχουν και τη σύμφωνη γνώμη των Ρώσων. Αλλά κυρίως είναι ένα διαπραγματευτικό χαρτί απέναντι στους Αμερικανούς» ανέφερε.
Με άλλον αέρα στην ΕΕ μετά τη συμφωνία των Πρεσπών
Στο ερώτημα αν η εξωτερική πολιτική που χάραξε η κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια συνέβαλε προκειμένου να καλλιεργηθεί το έδαφος για να οδηγηθούν οι Ευρωπαίοι εταίροι στη λήψη μέτρων κατά της Τουρκίας, ο Σ. Ρούσσος επισήμανε ότι η Ελλάδα πλέον δεν δημιουργεί προβλήματα στην ΕΕ, αλλά είναι η χώρα που συμβάλλει στην επίλυσή τους. «Κι αν αυτήν τη στιγμή είχε καταρρεύσει η συμφωνία των Πρεσπών, μην έχετε καμία αμφιβολία ότι οι Ευρωπαίοι θα μας αντιμετώπιζαν με πολύ διαφορετικό τρόπο. Ανεξάρτητα αν έχουμε δίκιο ή άδικο σήμερα, θα μας αντιλαμβάνονταν ως αφερέγγυους στη διεθνή πολιτική. Δεν είναι κλειδί πασπαρτού οι Πρέσπες που μας ανοίγει όλες τις πόρτες, αλλά μας δίνει καλύτερο διπλωματικό κλίμα» είπε. Απαντώντας στην ίδια ερώτηση, ο Κ. Φίλης υποστήριξε ότι η χώρα μας ξεκίνησε από το 2010 μια πολιτική περιφερειακών συμμαχιών με το Ισραήλ, πρακτική που διευρύνθηκε με την Αίγυπτο συμπεριλαμβάνοντας και την Ιορδανία, ενώ, κατά την άποψή του, καταβάλλονται προσπάθειες να βρεθεί τρόπος εμπλοκής και της Παλαιστινιακής Αρχής. «Από εκεί και πέρα, ενέργειες που γίνονται από πλευράς Τουρκίας οι οποίες δημιουργούν ακόμη μεγαλύτερη δυσπιστία και καχυποψία οπωσδήποτε συμβάλλουν στη δημιουργία μιας εικόνας που είναι θετική για εμάς και ιδιαιτέρως αρνητική για την Τουρκία» κατέληξε.