Μέσα από τις στάχτες δασικών οικοσυστημάτων αναδύεται, μονότονα και διαχρονικά, η συγχορδία κυβερνητικών πολιτικών για διεύρυνση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και νομιμοποίηση καταπατήσεων δασικής γης. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη οδηγεί σιγά σιγά, άμεσα ή έμμεσα στην αξιοποίηση δημόσιων δασικών εκτάσεων από μεγαλοεπενδυτές.
Δίνει το πράσινο φως σε επίπεδο χωροταξίας και αναπτυξιακού σχεδιασμού γύρω και μέσα σε δασικές εκτάσεις με μείξη χρήσεων: επιχειρηματικών, τουριστικών ή και οικιστικών. Στο «γαλάζιο» Μαξίμου κυριαρχεί η λογική «τσιμέντο να γίνει», αλλά με… πράσινα υλικά, πουλώντας νεοφιλελευθερισμό και αέρα κοπανιστό με εσάνς οικολογικής υποκρισίας.
Φωτογραφία: Μαριος Αραβαντινός, Βαγγέλης Τριάντης
Ηδη κρατούν μικρό καλάθι όσοι ακούν την κυβέρνηση της ΝΔ με πανηγυρικό τρόπο να εξαγγέλλει αναδασώσεις εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων. Είναι νωπές οι πληγές που άνοιξαν σε Αττική, Εύβοια, Μεσσηνία, Αρκαδία και σε άλλα σημεία της χώρας με σχεδόν 1 εκατομμύριο στρέμματα καμένης γης από τις αρχές Αυγούστου. Οι ειδικοί που ασχολούνται με τη δασική επιστήμη ξέρουν ότι τα λόγια είναι παχιά αλλά το αναπτυξιακό όραμα των «γαλάζιων» επιτελών που καθορίζεται από τις επιχειρηματικές ορέξεις έχει δώσει προ πολλού το σήμα ότι πάνω από τα δάση είναι οι επενδύσεις.
Ετοιμότητα για την προστασία του δάσους δεν υπήρχε, αντανακλαστικά στην οργάνωση της διαχείρισης των πυρκαγιών δεν υπήρξαν, αλλά βγήκαν από το μανίκι σχέδια ανασυγκρότησης της Εύβοιας και «ανάδοχοι αναδασώσεων» (νομικά πρόσωπα δημόσιου και ιδιωτικού δικαίου, ανώνυμες εταιρείες, ΜΚΟ), ιδιώτες που με ευγενική χορηγία, και με τις ευλογίες του κράτους, ανοίγουν δρόμο για επιχειρηματική ανάπτυξη στα καμένα. Ετσι κι αλλιώς η εμπορευματοποίηση των δασών έχει γίνει επίσημη πολιτική της ΕΕ και διαχρονικά των κυβερνήσεων στην Ελλάδα. Η ανάπτυξη της μπουλντόζας έχει βγει από καιρό παγανιά…
Οι εξαιρέσεις αναδάσωσης και τα πανηγύρια
Τα πυροτεχνήματα έχουν εκτοξευτεί με το Εθνικό Σχέδιο Αναδασώσεων που η κυβέρνηση της ΝΔ προπαγάνδιζε, ανεβάζοντας σε 500.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων τις εργασίες αναδασώσεων που θα πραγματοποιηθούν από το 2021 έως το 2026! Η συνήθης αναλογία –λόγω της υποχρηματοδότησης– αναδασωμένων εκτάσεων σε σχέση με τις καμένες είναι περίπου 1 προς 10 (μόνο το 10% αναδασώνεται, αν και δεν συνυπολογίζεται η αναμονή από ένα έως και πέντε χρόνια για φυσική αναγέννηση από σπόρο ώριμων πεύκων κ.ά.), το κλειδί πάντως είναι ότι συχνά οι αναδασώσεις αξιοποιήθηκαν για να «σκεπαστούν» δασικές εκτάσεις. Υστερα από πυρκαγιές (μέχρι το ’80 αλλά και ορισμένες φορές και τη δεκαετία του ’90) ακολουθούνταν η πρακτική να μην κηρύσσουν αναδασωτέα όλα τα καμένα – έκαναν εξαιρέσεις, εμφανίζοντας ότι είναι κάτω του 15% δασοσκεπείς και επομένως δεν ήταν δασικές! Ετσι έχτισαν διάφοροι επιτήδειοι.
Παράλληλα, όπως εξηγεί στο Documento ο δασολόγος Αντώνης Ραλλάτος, μέλος του ΔΣ της Πανελλήνιας Ενωσης Δασολόγων Δημοσίων Υπαλλήλων (ΠΕΔΔΥ), με τον νόμο 4280 του 2012 άνοιξε η όρεξη επιχειρηματιών καθώς διευρύνθηκε το δικαίωμα επενδύσεων σε δάση και δασικές εκτάσεις. Είναι ένα πάρε δώσε που άναψε το πράσινο φως για έργα από επενδυτές οι οποίοι αν πείσουν για την πράσινη επένδυσή τους μπορούν να φτιάξουν «δασικά χωριά». Ακόμη και σε περιοχές Natura μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, αλλά έχει μπλοκαριστεί η υπόθεση λόγω του ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί δασικοί χάρτες και κτηματολόγιο για να πέσει το… πράσινο χρήμα.
Οικοδομικοί συνεταιρισμοί σε εθνικό δρυμό
Ακόμη και το ζήτημα των οικοδομικών συνεταιρισμών –αφορά ιδιωτικές δασικές περιοχές που αποκτήθηκαν με συμβόλαια παράνομα ή αμφισβητούμενα μετά το ’50, κυρίως επί δικτατορίας και πιο περιορισμένα μέχρι το 1979-80– είναι ανοιχτό, με… προοπτικές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ιπποκράτειος Πολιτεία –κάηκαν εκτάσεις της μετά το ξέσπασμα της πυρκαγιάς στη Βαρυμπόμπη– ήταν οικοδομικός συνεταιρισμός ιατρών. Την έκταση είχε δωρίσει ο δικτάτορας Παπαδόπουλος που αναζητούσε συμμαχίες στους γιατρούς, σημειώνει ο Αντ. Ραλλάτος και προσθέτει ότι στην πορεία τα μέλη του οικοδομικού συνεταιρισμού της Ιπποκρατείου Πολιτείας κατάφεραν, αν και οι εκτάσεις ήταν δασικές και μάλιστα μέσα στον εθνικό δρυμό της Πάρνηθας, να χτίσουν!
Επίσης, η κοινότητα Νέας Πεντέλης ήταν ομώνυμος οικοδομικός συνεταιρισμός που δημιουργήθηκε ύστερα από εξαναγκασμό των μελών του. Τι είχε γίνει; Οπως περιγράφει ο δασολόγος Ραλλάτος, οικογένειες φυματικών έσπευδαν εκεί και νοίκιαζαν αέρα από τη Μονή Πεντέλης για να βελτιωθεί η υγεία τους. «Κάποια στιγμή, η μονή τούς κάλεσε να αγοράσουν σαν αγροτεμάχια εκτάσεις και αυτό ήταν η μήτρα για τη δημιουργία του οικοδομικού συνεταιρισμού που μετά έγινε η κοινότητα της Νέας Πεντέλης» εξηγεί.
Υποθηκευμένα σχέδια «αναδάσωσης» σε επενδυτές
Σήμερα η όποια αναπτυξιακή υπόσχεση της ΝΔ για σχέδια ανασυγκρότησης μετά τις πυρκαγιές δεν αφορά τις ανάγκες των απλών ανθρώπων και της οικολογικής αναγέννησης. Είναι υποθηκευμένη. Η πυρκαγιά επιταχύνει τις fast track διαδικασίες προς τη μεγάλη αγροτική και κτηνοτροφική οικονομία και συγκέντρωση τουριστικών καταλυμάτων σε λίγα χέρια, π.χ. θα επικρατήσει η σταβλισμένη κτηνοτροφία με απαγόρευση της ελεύθερης βόσκησης και οι μικροί τσομπάνηδες δεν θα έχουν θέση, θα είναι λίγοι ιδιοκτήτες και λίγες τουριστικές μονάδες, δύσκολα θα τα βγάλουν πέρα οι κάτοικοι που έβγαζαν μέλι και μαζί είχαν κάποια ενοικιαζόμενα δωμάτια κ.ά. Η καπιταλιστική ανάπτυξη επιταχύνεται και υπάρχει ήδη το χωροταξικό πλαίσιο και οι κατευθύνσεις για να αναπτυχθεί όσο το δυνατόν πιο γρήγορα η επιχειρηματική δραστηριότητα.
Παράλληλα, υπάρχει ανοιχτός ο… δασικός δρόμος για πράσινη ενέργεια στο όνομα του εθνικού συμφέροντος, αφού στις πυρόπληκτες και αναδασωτέες περιοχές έχει επιτραπεί από το 2012 και με τη βούλα του ΣτΕ η εγκατάσταση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΕΠ), ήτοι ανεμογεννήτριες. Την ίδια ώρα, οι κατασκευαστικές εταιρείες θα κάνουν deal με πράσινα υλικά και κτηματομεσιτικό κεφάλαιο και οι εργαζόμενοι θα χτίζουν με μισό μεροκάματο και πολλή εντατικοποίηση.
Η Εύβοια είναι το μεγάλο πεδίο όπου εκτυλίχθηκε ένα από τα πύρινα δράματα με καμένο βιος και λιωμένους κόπους μιας ζωής. Εκεί η κυβέρνηση της ΝΔ φτιάχνει σχέδια ανασυγκρότησης. Ομως, σύμφωνα με πληροφορίες, το Μαξίμου έχει στην επικοινωνιακή του αιχμή το Τατόι και ήδη φτιάχνει επιτροπή για τον ανασχεδιασμό και την ενίσχυση του χώρου ως υπερτοπικού πολιτιστικού, ιστορικού και οικολογικού πόλου.
Τρικ για να αποφύγουν το αγκάθι των δασικών χαρτών
Το δασικό ζήτημα συνδέεται και με τους δασικούς χάρτες που όλο ετοιμάζονται και όλο στη μέση μένουν, εξηγεί στο Documento o δασολόγος Ηλίας Αποστολίδης. Μάλιστα, αναπτύσσει ως εξής τα τρία βασικά προβλήματα που έχουν ανακύψει:
• Είναι πάνω από 2 εκατ. στρέμματα (1,5% της χώρας) οι δημόσιες καταπατημένες δασικές εκτάσεις που χρησιμοποιούνται για γεωργικές καλλιέργειες και επιδοτούνται από την ΕΕ! Επιπροσθέτως, μεγάλο μέρος των καλλιεργειών αφορά ελιές, όπως στη Χαλκιδική. Επί της προηγούμενης κυβέρνησης έγινε προσπάθεια να ρυθμιστεί το ζήτημα για να νομιμοποιηθούν οι καταπατήσεις. Ομως το ΣτΕ έθεσε ζήτημα αντισυνταγματικότητας. Πάντως, επειδή πρόκειται για αγροτική καλλιέργεια και με δεδομένο ότι το άρθρο 24 αναφέρει ότι αλλάζει χρήση σε δασικές εκτάσεις για την εθνική οικονομία, όταν προέχει η καλλιέργεια μπορεί να υπάρξει ρύθμιση εκ των υστέρων, με συναίνεση της Βουλής και συνταγματική πρόνοια (μεταβατική διάταξη).
• Χτισμένα καταπατημένα δάση («οικιστικές πυκνώσεις») σε όλη την Ελλάδα και αρκετές στη νότια Εύβοια. Αλλες είναι δημόσιες δασικές εκτάσεις και άλλες ιδιωτικά δάση – σημαντικές περιπτώσεις αφορούν εκτάσεις που πουλήθηκαν σε οικοδομικούς συνεταιρισμούς και χτίστηκαν. Με τις ρυθμίσεις περί «οικιστικών πυκνώσεων» είχαν φτάσει στο σημείο να έχει δοθεί η δυνατότητα να παρεμβαίνουν οι δήμοι και να αφαιρούνται εκτάσεις από τους χάρτες. Οι όποιες ρυθμίσεις για νομιμοποίηση όμως προσκρούουν στο άρθρο 117 του συντάγματος. Γι’ αυτό και η ΝΔ κάνει πίσω και οι μνημονιακές δεσμεύσεις ορίζουν ότι καθυστερεί, αν και μέχρι το τέλος του 2021 πρέπει να τελειώσουν οι δασικοί χάρτες. Ετσι δίνεται εξάμηνη παράταση στην ανάρτηση, μέχρι τον Δεκέμβριο, ενώ παράλληλα επιχειρούν αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο, ενώ βάζουν στις επιτροπές επίλυσης αμφισβητήσεων για τους δασικούς χάρτες δύο ιδιώτες και έναν δημόσιο υπάλληλο για να αποφασίσουν.
• Δασωμένοι αγροί (4% της χώρας, 4-5 εκατ. στρέμματα). «Είναι μια αδικία που ταλαιπωρεί τους πολίτες από χρόνια». Πρόσφυγες, εσωτερικοί μετανάστες, έφυγαν από τα μέρη τους μετά τον πόλεμο και τον Εμφύλιο και είδαν τα χωράφια τους να δασώνονται. Το κράτος αναγνωρίζει την ιδιοκτησία, άλλωστε και σε αεροφωτογραφίες του 1945 φαίνεται ότι είναι αγροί. Είναι λίγες οι εκτάσεις που διεκδικούνται, αλλά είναι περισσότερο θέμα ηθικής να υπάρξει μια αποκατάσταση και να τους δοθεί ως αγροτική η έκταση, αλλιώς υπάρχει η πρόταση όποιος θέλει –εννοείται εφόσον έχει τίτλους– να τις περάσει στο δημόσιο, με απόδοση κάποιου τιμήματος στους ανθρώπους αυτούς.
Ηλίας Αποστολίδης, Δασολόγος: «Ετσι κάηκε η Εύβοια»
Φορτισμένη η περιγραφή του δασολόγου Ηλ. Αποστολίδη. Οπως λέει, το δάσος που κάηκε στην Εύβοια είναι το πιο μεγάλο και παραγωγικό πευκοδάσος της χώρας. Είχε καεί και το 1977 – και τότε η φωτιά είχε ξεκινήσει από τον Ευβοϊκό, κάπου κάτω από τη Λίμνη, και είχε σταματήσει στη θάλασσα (Ψαροπούλι). Βρίσκει αναλογίες στην τακτική που ακολούθησαν το 2019 πυροσβεστική και Πολιτική Προστασία σε πυρκαγιά πάνω από τα Ψαχνά: διώχνουν τους κατοίκους και εκκενώνουν οικισμούς. Από τότε ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Νίκος Χαρδαλιάς πήραν το «μοντέλο» και έκαναν δόγμα την εκκένωση, σημειώνει ο Ηλ. Αποστολίδης και προσθέτει:
«Η πυροσβεστική είναι μακράν η χειρότερα οργανωμένη υπηρεσία του ελληνικού κράτους. Αν και είναι ήρωες οι πυροσβέστες, τα αποτελέσματα είναι ίδια σε όλη τη χώρα. Δεν υπάρχει πρόνοια για σενάρια. Είναι πόλεμος η φωτιά και πρέπει να ξέρεις από πού θα πάρεις νερό, από πού θα έχεις γραμμή άμυνας αν φυσήξει ο άνεμος από τη μια ή την άλλη κατεύθυνση κ.λπ. Τα ίδια κάνουν από το 1998. Πηγαίνουν από δρόμο σε δρόμο όσο προχωρά η φωτιά, μέχρι να έρθουν τα εναέρια μέσα και να τη σβήσουν. Οταν όμως μπαίνουν πάνω από δυο τρεις πυρκαγιές, με τα αεροσκάφη και ελικόπτερα της πυρόσβεσης να μη φτάνουν, χάνουν τον έλεγχο. Δεν έχουν ηλεκτρονικά μέσα εντοπισμού ή κάλυψης. Παράλληλα, έχουν καταργήσει τα πυροφυλάκια, και τον ρόλο του ελέγχου για εκδήλωση φωτιάς παίζουν κάποια πυροσβεστικά».
Οπως αναφέρει, «φέτος ήταν ο καύσωνας, το δάσος δεν είχε καθαριστεί από κλαδιά, έπεσε και η τιμή της ξυλείας… Υπάρχουν μαρτυρίες από τα Βασιλικά όπου οι κάτοικοι αυτοοργανώθηκαν. Λέει ένας κάτοικος σε περιγραφές του ότι “ο ταξίαρχος που έχει έρθει έχει προδικάσει την καταστροφή του τόπου μας. Ούτε με το καλό ούτε με το κακό ήθελε να ανοίξει μάνικα”. Η φωτιά από τις 6 το πρωί της Παρασκευής μέχρι το Σάββατο το απόγευμα δεν προχώρησε. Εφυγε το Σάββατο βράδυ που δόθηκε η μάχη και σώθηκαν τα Βασιλικά αλλά έφτασε σε άλλα χωριά».
Ο δασολόγος Ηλ. Αποστολίδης καταλήγει: «Οι υπεύθυνοι άφησαν τη φωτιά να κάψει όλο αυτό το οικοσύστημα. Η επόμενη μέρα δεν θέλει αποφάσεις εν βρασμώ ψυχής. Τα fast track της κυβέρνησης είναι παραμύθια της Χαλιμάς. Οι χάντρες που μοιράζει ο πρωθυπουργός είναι τα χρήματα για τους πυρόπληκτους. Ομως αν δεν έχεις δουλειά δεν μπορείς να ζήσεις».