Με ορόσημο το μακελειό της 24ης Μαρτίου στην πόλη Πάλμα, ένοπλες ομάδες ανταρτών επιτίθενται σε μια σειρά από πόλεις στο βόρειο τμήμα της Μοζαμβίκης, όπου σχεδιάζεται να πραγματοποιηθεί το μεγαλύτερο έργο φυσικού αερίου της ηπείρου.
Καθώς στο έργο εμπλέκονται εταιρείες ενέργειας απ’ όλο τον κόσμο, με επικεφαλής τη γαλλική Total, οι επιθέσεις των ανταρτών ανησύχησαν ιδιαίτερα την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες.
Δράστες και Ισλαμικό Κράτος
Οι επιθέσεις στον βορρά της Μοζαμβίκης, στο Κάμπο Ντελγάδο, την πιο φτωχή περιφέρεια της χώρας, δεν ήρθαν σαν κεραυνός εν αιθρία. Το υπόβαθρο αυτών των επιθέσεων είναι η συνεχιζόμενη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της χώρας από ξένες εταιρείες και η ολοένα και μεγαλύτερη φτωχοποίηση των κατοίκων. Κάποιοι από αυτούς με μουσουλμανικό θρήσκευμα βρήκαν έκφραση σε ακραίες μορφές αντίδρασης.
Υπεύθυνη για τις καταστροφές και τις αιματηρές δολοφονίες είναι η οργάνωση Αλ Σαμπάμπ, που στα αραβικά σημαίνει «η νεολαία» ή «τα παλικάρια». Η συγκεκριμένη οργάνωση έχει συνάψει συμμαχία με το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο επιχειρεί να επανακτήσει το κύρος του ως οργάνωση ενάντια στους «σταυροφόρους» της Δύσης, επιδεικνύοντας τις επιθέσεις των συμμάχων του ανά τον κόσμο ως ένδειξη της επιρροής του. Ωστόσο εκτιμήσεις κάνουν λόγο για χαλαρότερη σύνδεση των δύο οργανώσεων απ’ ό,τι με τις άλλες ισλαμιστικές οργανώσεις που δρουν στην Αφρική, όπως η Μπόκο Χαράμ.
Οι φονικές επιθέσεις ισλαμιστών στην πλούσια σε φυσικό αέριο περιοχή ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2017. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΜΚΟ ACLED (Armed Conflict Location & Event Data Project), οι επιθέσεις έχουν ως τώρα 2.780 θύματα και παραπάνω από 700.000 εκτοπισμένους κατοίκους. Η Αλ Σαμπάμπ έχει καταλάβει την παραλιακή πόλη Μοσιμπόα ντα Πραΐα από τον Αύγουστο του 2020 και τη χρησιμοποιεί ως ορμητήριο.
Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι επιτιθέμενοι είναι να κόψουν το διαδίκτυο, καθιστώντας έτσι αδύνατη οποιαδήποτε επικοινωνία και περιορίζοντας τις διαρροές προς τον έξω κόσμο.
Η πλειονότητα των επιτιθέμενων φαίνεται να είναι πολίτες απελπισμένοι από τη φτώχεια και αγανακτισμένοι από την κυβερνητική αδιαφορία και διαφθορά, στους οποίους η προτροπή των ιεροκηρύκων της Σαρία για εξέγερση βρήκε ευήκοα ώτα ώστε ο πλούτος της περιοχής να μοιραστεί στους ντόπιους.
Η σχέση με το Ισλαμικό Κράτος δεν είναι ανύπαρκτη αλλά, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της ACLED, δεν συνάγεται ότι πίσω από τη στρατηγική επιλογή της επίθεσης στην Πάλμα βρίσκεται το Ισλαμικό Κράτος, παρόλο που αυτό δρέπει τους επικοινωνιακούς καρπούς, μιας και ανέλαβε την ευθύνη της επίθεσης έπειτα από τέσσερις μέρες. Ποιος ωφελείται από τη σχέση με το ΙΚ; Αν οι εξεγέρσεις είναι μέρος του σχεδίου του ΙΚ για παγκόσμια κυριαρχία, όπως λέγεται, τότε δίνεται η λαβή για διεθνή στρατιωτική απάντηση, πράγμα αδύνατον αν οι εξεγέρσεις γίνονται από αγανακτισμένους Μοζαμβικανούς μουσουλμάνους αγρότες.
Τα έργα για εξαγωγή φυσικού αερίου
Η πόλη Πάλμα στο Κάμπο Ντελγάδο ήταν ένα παραδοσιακό ψαροχώρι μέχρι πέρυσι, όταν και μεταμορφώθηκε σε κόμβο για τη βιομηχανία εξαγωγής φυσικού αερίου της Μοζαμβίκης. Η γαλλική εταιρεία Total ηγήθηκε άλλων ενδιαφερόμενων εταιρειών από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιταλία, σε ένα πρότζεκτ συνολικού εκτιμώμενου ύψους τουλάχιστον 60 δισ. δολαρίων.
Είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία μίας εκ των τριών μονάδων παραγωγής υγροποιημένου αερίου που κατασκευάζονται στην περιοχή, οι οποίες θα παράγουν μέχρι και 43 εκατ. τόνους LNG. Πριν από τις επιθέσεις το έργο αναμενόταν να ολοκληρωθεί το 2024. Η Total δημιούργησε μια οχυρωμένη πολιτεία με το δικό της αεροδρόμιο και αποβάθρα στη χερσόνησο Αφούντζι, 10 χλμ. νότια της Πάλμα. Ολοι οι εργολάβοι και οι εργάτες όμως είχαν έδρα την Πάλμα, η οποία γνώρισε μια κατασκευαστική έξαρση με ξενοδοχεία, τράπεζες και εργοτάξια.
Διεθνής παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων
Με τις επιθέσεις να γίνονται πιο συχνές από πέρυσι τον Μάιο η Μοζαμβίκη ανέλαβε να προστατέψει το έργο στρεφόμενη σε ξένες δυνάμεις καθώς ο στρατός και η αστυνομία της μαστίζονται από διαφθορά και τραγικές ελλείψεις. Για την ασφάλεια του πρότζεκτ πέρυσι την άνοιξη απευθύνθηκε στη νοτιοαφρικανική ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία Dyck, που επιχείρησε για ένα χρόνο στην περιοχή με έξι βαριά οπλισμένα ελικόπτερα, με τραγικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, άντρες της Dyck χρησιμοποίησαν τα πολυβόλα τους απέναντι σε κτίρια όπως νοσοκομεία, σχολεία και σπίτια, ενώ έριχναν αδιακρίτως χειροβομβίδες από τα ελικόπτερα μέσα σε πλήθος πολιτών και μαχητών.
Τον Σεπτέμβριο του 2020 η Μοζαμβίκη προσέλαβε περί τους 200 «στρατιωτικούς συμβούλους» από την ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία Wagner Group. Οι πρώην αξιωματικοί των ειδικών δυνάμεων, κυρίως ρωσικής καταγωγής, τα βρήκαν σκούρα. Η πείρα από το Ιράκ και τη Συρία έχει δείξει ότι για να διώξεις τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, έμπειρους σε μάχες εντός αστικού ιστού, πρέπει να έχεις αεροπορικές δυνάμεις, όπλα ακριβείας και τεθωρακισμένα οχήματα, μέσα που έλειπαν από την προσέγγιση αναχαίτισης των εξεγερμένων την οποία επέλεξαν μισθοφόροι και κυβέρνηση.
Λίγες ημέρες πριν από την επίθεση της 24ης Μαρτίου οι ΗΠΑ είχαν κηρύξει την Αλ Σαμπάμπ τρομοκρατική οργάνωση, με την ενδεικτική ονομασία «ISIS Μοζαμβίκης». Στο πλαίσιο της συνεργασίας της Μοζαμβίκης και των ΗΠΑ για τον αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία Αμερικανοί ειδικοί καταδρομείς έχουν φτάσει στην αφρικανική χώρα και εκπαιδεύουν ντόπιους πεζοναύτες. Στην αναβάθμιση του αμερικανικού ενδιαφέροντος για την περιοχή πιθανώς να παίζουν ρόλο και τα συμφέρονται της εταιρείας ExxonMobil στο παράκτιο κοίτασμα φυσικού αερίου Ροβούμα.
Μικρή δύναμη εκπαιδευτών έστειλε και η Πορτογαλία, ενθυμούμενη το αποικιοκρατικό παρελθόν της, ενώ προωθεί ενεργά και την εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ενωσης μιας και έχει την εξαμηνιαία προεδρία της Ένωσης. Η Γαλλία παρακολουθεί τα τεκταινόμενα από την ασφαλή απόσταση της νήσου Μαγιότ.
Η ισλαμιστική απειλή στην κεντρική Αφρική
Τα τελευταία δύο χρόνια το Ισλαμικό Κράτος ανασυντάσσει τις δυνάμεις του για να εστιάσει περισσότερο στην Αφρική και λιγότερο σε παραδοσιακές του εστίες, όπως το Ιράκ και η Συρία. Ενδεικτικό της στροφής αυτής είναι το γεγονός ότι στην «Αλ Ναμπά», την επίσημη εβδομαδιαία εφημερίδα του Ισλαμικού Κράτους, 31 από τα 52 τελευταία πρωτοσέλιδα δημοσιεύουν «κατορθώματα» της τρομοκρατικής οργάνωσης στην κεντρική και δυτική Αφρική.
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι οργανωτικές σχέσεις του ΙΚ δεν είναι ίδιες με όλους τους συμμάχους του ανά την υφήλιο. Για την αύξηση του γοήτρου του έχει καταλάβει ότι είναι προσφορότερο να μην καπελώνει με κεντρικούς καθοδηγητές ομάδες που θέλουν να φέρουν τη χαρακτηριστική μαύρη σημαία του. Τέτοια είναι η σχέση του με τους Αφρικανούς συμμάχους του. Και φαίνεται ότι πετυχαίνει τον σκοπό της.
Η στροφή του Ισλαμικού Κράτους αντικατοπτρίζεται και στις επιθέσεις του. Οι οργανώσεις που σχετίζονται με αυτό στην περιοχή της υποσαχάριας Αφρικής ευθύνονται για το 55% των 4.484 επιβεβαιωμένων δολοφονιών, οι οποίες έχουν αναφερθεί μέσω επίσημων πηγών ενημέρωσης του Ισλαμικού Κράτους τους τελευταίους δώδεκα μήνες.
Η πλειονότητα αυτών των επιθέσεων συγκεντρώνεται στην ευρύτερη λεκάνη της λίμνης Τσαντ, όπου συνορεύουν τέσσερις χώρες: το Τσαντ, το Καμερούν, ο Νίγηρας και η Νιγηρία. Η περιοχή αυτή κατατρύχεται από οικονομική ανισότητα, ανέχεια και διαφθορά. Για το 2020 υπολογίστηκε από τον ΟΗΕ ότι 13 εκατ. άνθρωποι χρειάστηκαν κάποιου είδους βοήθεια και πάνω από 3 εκατ. εκτοπίστηκαν.
Στη Νιγηρία δραστηριοποιούνται για χρόνια η ισλαμιστική οργάνωση Μπόκο Χαράμ και το παρακλάδι της Δυτική Αφρικανική Επαρχία του Ισλαμικού Κράτους (Islamic State West Africa Province – ISWAP). Από το 2016 η ISWAP έχει αποσπαστεί από την Μπόκο Χαράμ και την έχει ξεπεράσει σε δυναμικότητα. Το 2020 το υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ υπολόγισε ότι έχει μεταξύ 3.500 και 5.000 μαχητές, οι οποίοι επιχειρούν κυρίως στη βορειανατολική Νιγηρία, κοντά στη λίμνη Τσαντ.
Η ISWAP απομακρύνθηκε από την αδιάκριτη βία της Μπόκο Χαράμ και έχει πρωταρχικό σκοπό το χτύπημα κρατικών στόχων και χριστιανών, ενώ έχει διαπράξει επιθέσεις και σε ανθρωπιστικές αποστολές. Στις αρχές Απριλίου επιτέθηκε και πυρπόλησε κτίρια του ΟΗΕ στη βορειανατολική Νιγηρία, χτυπώντας έναν από τους εννιά κόμβους του οργανισμού στην περιοχή. Παρέχει βασικές υπηρεσίες στις περιοχές υπό τον έλεγχό της και εισπράττει φόρους από την αγροτική παραγωγή και το εμπόριο με αντάλλαγμα την προστασία τους.
Οι τοπικές κυβερνήσεις αρχικά προσπάθησαν να επανακτήσουν τις περιοχές που είχαν αποσπάσει οι οργανώσεις. Πρώτα το Τσαντ κι έπειτα η Νιγηρία επανακατέλαβαν ορισμένες από τις περιοχές επιρροής. Ο νιγηριανός στρατός συγκέντρωσε δυνάμεις σε αστικά «super camps», αφήνοντας όμως σημαντικές οδικές αρτηρίες και αγροτικές περιοχές απροστάτευτες, περιορίζοντας έτσι και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε όλες τις περιοχές εκτός από αυτές τις πόλεις-φρούρια.
Πρόσφατα οι νιγηριανές δυνάμεις ισχυρίστηκαν ότι κατάφεραν να εξολοθρεύσουν δώδεκα υψηλόβαθμα στελέχη της ISWAP. Η Αφρικανική Ένωση έχει δημιουργήσει την Πολυεθνική Κοινή Task Force με πενιχρά αποτελέσματα. Η Νιγηρία και το Καμερούν έχουν ενθαρρύνει τη δημιουργία τοπικών πολιτοφυλακών που τις βοηθούν σε θέματα πληροφοριών και περιπόλων. Όμως έχουν αποδειχθεί προβληματικές, καθώς δεν λείπουν οι αναφορές για κακοποιήσεις, διαφθορά και στρατολόγηση παιδιών.