Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά- Ένα έργο, πολλά ερωτήματα [Ρεπορτάζ]

Το υπουργείο Πολιτισμού καλείται να ξεκαθαρίσει μια σειρά ζητημάτων που αφορούν την αλλαγή χρήσης του Σιλό στον ΟΛΠ σε Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων.  

Πρόσφατα, με ένα λιτό δελτίο Τύπου το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι προχωρούν οι διαδικασίες για την ίδρυση του Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά. Μια θετική είδηση, θα σκεφτόταν κάθε πολίτης, μια και το εν λόγω μουσείο θα αναδείξει τα πολυάριθμα και σημαντικά ενάλια ευρήματα που μέχρι σήμερα παραμένουν σε αποθηκευτικούς χώρους. Ωστόσο πίσω από τις γραμμές προκύπτουν διάφορα αναπάντητα ερωτήματα για την πορεία του έργου. Τόσο σχετικά με την απευθείας ανάθεση της προμελέτης από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη σε αρχιτεκτονικό γραφείο, παρακάμπτοντας παλαιότερο διεθνή διαγωνισμό, και το ιδιοκτησιακό καθεστώς του Σιλό που ανήκει στην κινεζική COSCO όσο και σε σχέση με την ίδια τη χορηγία εκ μέρους του ιδρύματος, αλλά και για το ποσό των 60 εκατ. ευρώ που είχε εξοικονομηθεί από τον ΟΛΠ και είχε μείνει αδιάθετο. 

Για τα θέματα αυτά επικοινωνήσαμε με το υπουργείο Πολιτισμού, την απάντηση του οποίου παραθέτουμε στη συνέχεια. Ερωτήματα έχουν σταλεί και στο Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη αλλά και στο αρχιτεκτονικό γραφείο Tsolakis Architects· μέχρι τη στιγμή που έφυγε για εκτύπωση η εφημερίδα δεν λάβαμε απαντήσεις. Μιας και πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα αποθετήρια της αρχαιολογικής κληρονομιάς μας, το έργο οφείλει να υλοποιηθεί με όρους διαφάνειας.

Το μουσείο, η COSCO και τα 60 εκατ. ευρώ  

Το Σιλό, ένας πύργος αποθήκευσης σιτηρών, χτισμένος το 1934-36, αποτελεί ένα από τα κορυφαία βιομηχανικά μνημεία του Πειραιά. Ο καθηγητής του ΕΜΠ Νίκος Μπελαβίλας, εξαιρετικός γνώστης της ιστορίας του Πειραιά, καταγράφει τη διαδικασία αλλαγής χρήσης του κτιρίου: «Η απόφαση για τη μετατροπή της αποθήκης Σιλό σε Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων λήφθηκε το 2010. Το έργο εντασσόταν στο μεγαλόπνοο πρόγραμμα της Πολιτιστικής Ακτής που είχε δημιουργηθεί με πρωτοβουλία του τότε Οργανισμού Λιμένος Πειραιά». Το 2012 εκπονήθηκε διεθνής διαγωνισμός για την προμελέτη του μουσείου. Ωστόσο το 2014 οριστικοποιήθηκε η πώληση του ΟΛΠ στην COSCO και όπως αναφέρει ο καθηγητής αυτό «δημιούργησε διάφορα ευτράπελα καθώς η κινεζική διοίκηση αρνείτο να αποζημιώσει τις αρχιτεκτονικές ομάδες του διαγωνισμού, για να αναγκαστεί να το πράξει λίγο αργότερα ύστερα από νομικές ενέργειές τους». 

Στη συνέχεια, το 2015-16, κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης για την τελική υπογραφή της παραχώρησης του λιμανιού, πολλοί αρχαιολογικοί και δημόσιοι χώροι εξαιρέθηκαν, όχι όμως και το Σιλό. «Το δυστύχημα είναι ότι ουδείς εκ των φορέων της πόλης, ο Δήμος Πειραιά, οι σύλλογοι και τα επιμελητήρια αλλά ούτε οι εθνικοί επιστημονικοί σύλλογοι αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων ή το Εργατικό Κέντρο Πειραιά με τα συνδικάτα δεν είχαν στηρίξει σε εκείνη τη φάση την ιδέα του μουσείου και τη διεκδίκησή του από την COSCO». 

Παρ’ όλα αυτά το 2016-17, ύστερα από επίμονες πιέσεις των υπουργείων Ναυτιλίας και Πολιτισμού όπως και αργότερα με αποφάσεις του ΚΑΣ –και ενάντια στην επιχείρηση λεηλασίας από το ΤΑΙΠΕΔ–, η Πολιτιστική Ακτή και το μουσείο επιβλήθηκαν ως χρήση. Αναφέρονται ρητά στα σχέδια και στο Master Plan του ΟΛΠ που εκπονήθηκαν το 2018, όπως και σε αυτό που ακολούθησε το 2019. Η τότε υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά είχε απαιτήσει την παραχώρηση του Σιλό, ωστόσο μέχρι και σήμερα αυτό δεν έχει υλοποιηθεί.

Πηγές του Documento αναφέρουν πως παρά το γεγονός ότι η διοίκηση της COSCO αντιλαμβάνεται τη σημασία της δημιουργίας ενός τέτοιου μουσείου στο λιμάνι, ένιωσε πραγματική έκπληξη με την απόφαση του υπουργείου να προχωρήσει στην υλοποίηση του έργου χωρίς προηγουμένως να ενημερωθεί επισήμως. Ισως δε το Σιλό αποτελέσει διαπραγματευτικό όπλο της κινεζικής εταιρείας στην προσπάθειά της να εγκριθεί η κατασκευή της Προβλήτας 4.    

Το έργο της μετατροπής του Σιλό σε μουσείο έχει ενταχτεί στο Ταμείο Ανάκαμψης και θα χρηματοδοτηθεί με 75 εκατ. ευρώ. Κρίσιμη ωστόσο είναι η αποκάλυψη που έκανε στον ραδιοφωνικό σταθμό Κανάλι Ένα ο πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΟΛΠ Γιώργος Ανωμερίτης για παλαιότερη δέσμευση ποσού 60 εκατ. ευρώ στο ταμείο του ΟΛΠ για την κατασκευή του μουσείου. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ που κάναμε, δεν υπήρξε ειδικός κωδικός προκειμένου να δεσμευτούν τα χρήματα για την υλοποίηση του σχεδίου και με εντολή του ΤΑΙΠΕΔ το ποσό παρέμεινε στο γενικό αποθεματικό του ΟΛΠ.

Υπουργείο Πολιτισμού και ιδιωτικών χορηγιών

Το 2012 προκηρύχθηκε διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός από τον ΟΛΠ και το ΥΠΠΟΑ, σύμφωνα με τη θεσμοθετημένη διαδικασία, για την προμελέτη του Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων. Το πρώτο βραβείο έλαβε η αρχιτεκτονική ομάδα των Θάλειας Βέττα, Βαγγέλη Αντωνόπουλου, Γιώργου Γαβαλά, Μαρίας Ρήγα, Αναστασίας Σταμούλη και Μαρίας Πυλαρινού. Η προμελέτη έλαβε όλες τις εγκρίσεις και μάλιστα μέχρι το 2015 και την παραχώρηση του λιμανιού στη διαχείριση της COSCO οι δύο πλευρές (μελετητές και ΟΛΠ) είχαν στενή συνεργασία και ήταν στη φάση υπογραφής των συμβάσεων για την εκπόνηση των μελετών εφαρμογής. Ωστόσο πριν από λίγες ημέρες το υπουργείο ξαφνικά ενημέρωσε για την εκπόνηση νέας προμελέτης με την «ευγενική χορηγία» του Ιδρύματος Λασκαρίδη. 

Οι αντιδράσεις ήταν άμεσες. Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών εξέφρασε την έκπληξη και τον προβληματισμό του για την έγκριση της νέας αρχιτεκτονικής και μουσειολογικής μελέτης. Όπως αναφέρει: «Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό το γεγονός της παράκαμψης και αγνόησης ενός διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού με την επιλογή μιας άλλης –μη αξιολογημένης και αμφισβητούμενης πρότασης– με τη δικαιολογία της κάλυψης του κόστους της προμελέτης. Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή μια πρόταση καταδικασμένη στην αμφισβήτηση και ανεπάρκεια επειδή έχει αποφύγει τη βάσανο της επιστημονικής και συγκριτικής κρίσης με τη δικαιολογία ότι “η σημερινή νομοθεσία, όπως τροποποιήθηκε το 2021, δεν απαιτεί διαγωνισμό” και τελικά την κατασκευή ενός δοτού μουσείου ταυτισμένου με την αποφυγή της αξιολόγησης, παρακάμπτοντας συναδέλφους που έτυχαν της διάκρισης και λειτουργώντας ως διεκπεραιωτές εμπορικών πράξεων». Κατόπιν αυτών ο σύλλογος ζητά από το ΥΠΠΟΑ –για λόγους ηθικούς και δεοντολογικούς– να ανακαλέσει την απόφαση και να προχωρήσει στην υλοποίηση της πρότασης που έχει επιλεγεί μέσω του διαγωνισμού. 

Το Documento απηύθυνε ερώτημα στο αρχιτεκτονικό γραφείο Tsolakis Architects, στο οποίο ανέθεσε την προμελέτη το Ίδρυμα Λασκαρίδη, σχετικά με τη διαδικασία που επιλέχτηκε το γραφείο τους, τις λεπτομέρειες της συμφωνίας με το ίδρυμα, για το εάν γνώριζαν το αποτέλεσμα του προηγούμενου διεθνούς διαγωνισμού και αν ναι, πώς αξιολογούν την πρόταση που κέρδισε τον διαγωνισμό. Το ερώτημα που προκύπτει είναι πώς μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα (14/12/2021 ανακοινώθηκε η έγκριση της εκπόνησης προμελέτης και μόλις ένα μήνα μετά κατατέθηκε για έγκριση στο Συμβούλιο Μουσείων) εκπονήθηκε αρχιτεκτονική, στατική, μουσειογραφική προμελέτη και τροποποίηση του κτιριολογικού προγράμματος του Σιλό. Προφανώς οι διαδικασίες γίνονταν παρασκηνιακά παρακάμπτοντας τις δημόσιες διαφανείς διαδικασίες.

Και ερχόμαστε στο κεφάλαιο «χορηγός». Ένα θέμα τόσο προσφιλές και αγαπημένο στην παρούσα ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού. Ενώ λεφτά φαίνεται να υπάρχουν στο υπουργείο –βλέπε τα 14 εκατ. ευρώ που θα διατεθούν για το πρώην βασιλικό κτήμα στο Τατόι–, εδώ χρειάστηκε για άλλη μια φορά η συνεισφορά ενός ιδιώτη. Ωστόσο το υπουργείο δεν έχει ενημερώσει για τους όρους αυτής της δωρεάς ούτε για το ύψος του ποσού που κατέβαλε το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Στην ουσία δηλαδή ο εφοπλιστής Πάνος Λασκαρίδης, ο οποίος, παρ’ όλη την αυθάδεια των πράξεων (παράνομη ανέλκυση αρχαιοτήτων στα Αντικύθηρα πέρσι το καλοκαίρι, με την υπόθεση να διερευνάται ακόμη από εισαγγελείς του Πειραιά) και των λόγων του («οι εφοπλιστές έχουν χεσμένο τον πρωθυπουργό»), συνεχίζει να αποτελεί μόνιμο συνομιλητή και συν-εταίρο της Λίνας Μενδώνη.

Το Documento απευθύνθηκε στο Ίδρυμα Λασκαρίδη θέτοντας τα παρακάτω ερωτήματα: Γιατί προχώρησε σε απευθείας ανάθεση προμελέτης, παρακάμπτοντας το αποτέλεσμα του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού; Ποιο είναι το ποσό της δωρεάς; Εχει ζητήσει ανταποδοτικά οφέλη από το υπουργείο Πολιτισμού.

Οι απαντήσεις του ΥΠΠΟΑ

Με αφορμή το ρεπορτάζ θέσαμε στο υπουργείο Πολιτισμού τα παρακάτω ερωτήματα: Γιατί αποδέχτηκε τη δωρεάν προμελέτη (χωρίς σχετικό διαγωνισμό) από το Ίδρυμα Λασκαρίδη παρακάμπτοντας το αποτέλεσμα του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού το 2013; Ποιο είναι το ποσό της δωρεάς για την εκπόνηση της προμελέτης; Ποια είναι το χρηματικό και φυσικό της αντικείμενο, οι υποχρεώσεις του δημοσίου και τα οφέλη του δωρητή, το χρονοδιάγραμμα και τα παραδοτέα του έργου που ορίζονται στη σύμβαση; Γιατί δεν προχώρησε το υπουργείο με τη βραβευμένη μελέτη και πώς το Ίδρυμα Λασκαρίδη προχώρησε σε απευθείας συμφωνία με το αρχιτεκτονικό γραφείο Tsolakis Architects; Εχει επιλυθεί το ζήτημα παραχώρησης του κτιρίου Σιλό και των γύρω χώρων εκ μέρους της COSCO; Πού βρίσκονται τα 60 εκατ. ευρώ τα οποία εξοικονόμησε ο Γιώργος Ανωμερίτης, σύμφωνα τουλάχιστον με τον ίδιο, για την υλοποίηση του έργου;

Οι απαντήσεις που λάβαμε –όχι σε όλα τα ερωτήματα– είναι οι εξής: «Ο διαγωνισμός του 2012 ήταν διαγωνισμός ιδεών. Δεν προχώρησε ποτέ σε οριστική μελέτη και μελέτη εφαρμογής. Κατά συνέπεια το κόστος κατασκευής δεν είχε κοστολογηθεί. Στη δεκαετία που μεσολάβησε έχουν αλλάξει τα επιστημονικά δεδομένα, μουσειολογικά και μουσειογραφικά. Υπάρχουν εκθέματα που δεν είχαν καν ληφθεί υπόψη το 2012. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς του κτιρίου και της ευρύτερης περιοχής έχει αλλάξει. Αρα και τα δεδομένα. Ο τρόπος για τη μετατροπή του μουσείου ακολουθεί τις διατάξεις του ν. 4412/2016, όπως εκάστοτε ισχύει. Προφανώς η εκπόνηση των μελετών (οριστικών και εφαρμογής), καθώς και το συνεπαγόμενο έργο θα αποτελέσουν αντικείμενο διεθνούς διαγωνισμού κατά τα οριζόμενα στον ως άνω νόμο. Η χρηματοδότηση του συνόλου του έργου έχει εξασφαλιστεί από το ΤΑΑ. Δεν γνωρίζουμε για τυχόν χρήματα που είχε δεσμεύσει ο τ. πρόεδρος του ΟΛΠ».