Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος με αφορμή την επέτειο από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου παρουσιάζει ένα εξαιρετικό – και αρκετά ψαγμένο- αφιέρωμα που έχει τίτλο «Μνήμες Δικτατορίας».
Όπως σημειώνει η επιμελήτρια του αφιερώματος και πρόεδρος της Ταινιοθήκης Μαρία Κομνηνού, «την περίοδο της δικτατορίας, αλλά και τα χρόνια που προηγήθηκαν, στην Ελλάδα αναδύθηκε ένας εναλλακτικός κινηματογράφος, πολύ διαφορετικός από το κυρίαρχο μοντέλο του εμπορικού ελληνικού σινεμά, που κατά τη διάρκεια της επταετίας στάθηκε απέναντι στις καθεστωτικές προπαγανδιστικές ταινίες εθνικιστικού χαρακτήρα. Ο πολιτικός κινηματογράφος, όπως υπογραμμίζει και η Αγλαΐα Μητροπούλου, ανθίζει μέσα στην καταπίεση, και τα χρόνια αυτά δημιουργήθηκαν σημαντικές ταινίες που με έναν τρόπο αλληγορικό μίλησαν για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα της Δικτατορίας, το ραδιόφωνο και ο κινηματογράφος ήταν οι χώροι που αναπτύχθηκε η αντιστασιακή δημόσια σφαίρα. Έχουμε την γέννηση αυτού που ονομάστηκε «Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος» με καταλύτη το έργο του Θόδωρο Αγγελόπουλου».
«Ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ‘60», εξηγεί η Μ. Κομνηνού, «εμφανίζονται νέες τάσεις είτε από έμπειρους κινηματογραφιστές σαν τον Ροβήρο Μανθούλη, που ανιχνεύει την βαθειά πληγή μέσα από το αστραφτερό πρόσωπο της νέας Αθήνας («Πρόσωπο με πρόσωπο»), είτε από νεότερους όπως ο Αγγελόπουλος, ο Βούλγαρης, η Μαρκετάκη, ο Κωστανταράκος, ο Πανουσόπουλος αλλά και ο Σφήκας, ο Φέρρης και ο Τορνές, οι οποίοι, μεταξύ πολλών άλλων, συνεργάζονται με τον Δήμο Θέο στο πολιτικό θρίλερ «Κιέριον».
Ο Γιώργος Σταμπουλόπουλος σκιαγραφεί την συνειδητοποίηση ενός νέου για τα αδιέξοδα της ελληνικής κοινωνίας («Ανοιχτή επιστολή»). Ο Νίκος Κούνδουρος εξερευνά τις πολιτικές των ταυτοτήτων με το εμβληματικό «Vortex». Με την επιβολή της δικτατορίας ο Αγγελόπουλος γυρίζει την πρώτη ταινία της τριλογίας του πολιτικού κινηματογράφου, τις «Μέρες του 36». Ο Παντελής Βούλγαρης στο «Προξενιό της Άννας» σκιαγραφεί την αποτυχημένη εξέγερση μιας καταπιεσμένης «ψυχοκόρης» και κερδίζει στο Φεστιβάλ του Βερολίνου τρία βραβεία. Ο Παύλος Τάσιος δίνει το Γκονταρικό «Ναι μεν αλλά». Η Τώνια Μαρκετάκη, γυρίζει από το Παρίσι και τολμά να σπάσει το ανδρικό κατεστημένο της ανδρικής πρωτοπορίας γυρίζοντας τον ανατρεπτικό «Ιωάννη τον Βίαιο», ενώ το άλλο μεγάλο αστέρι του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, η Φρίντα Λιάππα, θα μας δώσει μια αυτοβιογραφική σχεδόν ταινία το 1977, στο «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις». Λίγο αργότερα, ο εξόριστος στην Ιταλία Δημήτρης Μακρής θα γυρίσει μια ταινία κοινωνικού ρεαλισμού, την «Καγκελόπορτα». Στον χώρο του ντοκιμαντέρ, δύο πολύ νέοι κινηματογραφιστές, ο Σάκης Μανιάτης και ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος, παρακολουθώντας την αντίδραση των κατοίκων των «Μεγάρων» στην απαλλοτρίωση της γης τους, θα βρεθούν σε μια δίνη ιστορικών γεγονότων που καταλήγουν στο Πολυτεχνείο. Αυτή την πολυκύμαντη πορεία των κινητοποιήσεων εναντίον της δικτατορίας, με δικό του αλλά και ανέκδοτο υλικό, καταγράφει ο βετεράνος Νίκος Καβουκίδης στις «Μαρτυρίες».
Αναλυτικά οι υποθέσεις των ταινιών που θα ξεκινήσουν να προβάλλονται online μέσα από την ψηφιακή αίθουσα της Ταινιοθήκης από την Τετάρτη 21 Απριλίου έχουν ως εξής:
*ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ (1966), Ροβήρος Μανθούλης
Ένας άβουλος καθηγητής αγγλικών προσλαμβάνεται για να κάνει μαθήματα στην κόρη μιας νεόπλουτης οικογένειας που προορίζει την κοπέλα για γυναίκα ενός άγγλου επιχειρηματία. Ο καθηγητής ερωτεύεται τη μαθήτριά του και μπλέκεται σε μια τριγωνική σχέση και με την μητέρα της, χωρίς μέλλον. Ενοχλημένος, τόσο από τη συμπεριφορά των νεόπλουτων, όσο και από την αλλοτρίωση της υπόλοιπης κοινωνίας, αποφασίζει να εξεγερθεί και να μεταναστεύσει.
Μια μαρτυρία για την προδικτατορική πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και μια σάτιρα της ανερχόμενης τάξης των νεόπλουτων στη δεκαετία του ’60.
*VORTEX Ή ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ (1967), Νίκος Κούνδουρος
Η ταινία άρχισε να γυρίζεται το καλοκαίρι του 1966 στην Κρήτη και ολοκληρώθηκε μετά από πολλές αναθεωρήσεις του σεναρίου και της αρχικής μορφής της στο Λονδίνο, κατά την αυτοεξορία του Νίκου Κούνδουρου στα χρόνια της δικτατορίας. Πρόκειται για μια υπόθεση «ανθρωποφαγίας» με επίκεντρο ένα θελκτικό θηλυκό που σαν μέδουσα, ή αράχνη, «ρουφάει» χωρίς αναστολές κάθε αρσενικό. Μια μέρα, ο Φίλιππος βλέπει την κοπέλα από μια μισάνοιχτη πόρτα στην αγκαλιά του μικρότερου αδελφού του και αποσύρεται διακριτικά για να μην τον αντιληφθούν. Λίγες μέρες αργότερα, σε μια εκδρομή στα ελληνικά νησιά, ο μικρός αδελφός εξαφανίζεται.
Όπως έχει πει ο δημιουργός της, «είναι μια ταινία γέννημα της αμέσως πριν τη δικτατορία ανώμαλης εποχής».
*ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ (1967), Γιώργος Σταμπουλόπουλος
Γυρισμένη επί δικτατορίας και λογοκριμένη από το καθεστώς, η ταινία του Γιώργου Σταμπουλόπουλου αφηγείται την ιστορία ενός νέου μικροαστού, γεννημένου στην Κατοχή και προετοιμασμένου από τις κοινωνικές συνθήκες να «βολευτεί». Ο νέος άντρας προσπαθεί να μην αντιδρά και να μη σκέφτεται, αναζητώντας μια κάποια διαφυγή σε διάφορους έρωτες, μέχρι που συναντά μια συνειδητοποιημένη νεαρή δασκάλα.
*ΚΙΕΡΙΟΝ (1968), Δήμος Θέος
Η ταινία αναφέρεται στη γνωστή «υπόθεση Πολκ», γύρω από τη δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου Τζωρτζ Πολκ ο οποίος είχε έρθει στην Ελλάδα για να πάρει συνέντευξη από τον Μάρκο Βαφειάδη και κατά μυστηριώδη τρόπο βρέθηκε δολοφονημένος, αλλά και στον τότε πρόσφατο πόλεμο των έξι ημερών. Στην ταινία, ένας δημοκρατικός δημοσιογράφος, ο Αίμος Βαγενάς, συλλαμβάνεται με την κατηγορία της συμμετοχής στη δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου, με τον οποίο ήταν φίλοι. Η ενοχή του δεν αποδεικνύεται και αφήνεται προσωρινά ελεύθερος. Με τη δημοσιογραφική του ιδιότητα αρχίζει να ερευνά την υπόθεση για την οποία κατηγορήθηκε, όμως αντιλαμβάνεται ότι οι αρχές επιδιώκουν τη συγκάλυψη της αλήθειας και την παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Η ταινία, με επιδράσεις από τον Γκοντάρ, αποτελεί και την πρώτη απεικόνιση του φοιτητικού κινήματος αλλά και των αυταρχικών μεθόδων της αστυνομίας.
*ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ’36 (1972), Θόδωρος Αγγελόπουλος
Σε μια πλατεία γεμάτη κόσμο δολοφονείται ένας συνδικαλιστής. Οι υποψίες στρέφονται στον Σοφιανό, έναν πρώην συνεργάτη της αστυνομίας που έχει πέσει σε δυσμένεια. Ο Σοφιανός αγωνίζεται μάταια ν’ αποδείξει την αθωότητά του. Απελπισμένος, κρατάει όμηρο στο κελί του ένα φίλο βουλευτή που έχει έρθει να τον επισκεφτεί στη φυλακή, και απειλεί να τον σκοτώσει αν δεν τον ελευθερώσουν. Είμαστε στις παραμονές των εκλογών του 1936, και η κυβέρνηση Μεταξά, που μόλις στέκεται όρθια χάρη σ’ έναν δύσκολο συμβιβασμό ανάμεσα στις δυνάμεις της Δεξιάς και του Κέντρου, βρίσκεται σε μια πολύ λεπτή θέση: αν αντισταθεί στον εκβιασμό του Σοφιανού, προκαλώντας το θάνατο του βουλευτή, θα χάσει τη στήριξη της Δεξιάς αν, αντίθετα, υποκύψει στον εκβιασμό κι αφήσει ελεύθερο τον κρατούμενο, θα χάσει τη στήριξη του Κέντρου.
*ΝΑΙ ΜΕΝ ΑΛΛΑ (1972), Παύλος Τάσιος
Ένας δημοσιογράφος (Αλέξης Δαμιανός) προσπαθεί να εξηγήσει το φόνο μιας κοπέλας από τον εραστή της και στη συνέχεια την αυτοκτονία του. Ψάχνοντας στο παρελθόν του άντρα, θα βρει έναν αποτυχημένο γάμο, ατελείωτη μοναξιά και απελπισία. Ταινία-ορόσημο για τις επιπτώσεις των γρήγορων και βίαιων αλλαγών της ελληνικής κοινωνίας πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά και ψυχολογία.
*ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ ΤΗΣ ΆΝΝΑΣ (1972), Παντελής Βούλγαρης
Η Άννα (Άννα Βαγενά), ψυχοκόρη μιας αθηναϊκής οικογένειας μικροαστών, προορίζεται για νύφη του συντοπίτη της Κοσμά. Συναντιούνται και περνούν μαζί την Κυριακή τους. Τα αφεντικά της Άννας προκειμένου να μη χάσουν τις υπηρεσίες της, αλλάζουν γνώμη, ασκώντας της ψυχολογική πίεση. Η Άννα ξαναγυρίζει στη μίζερη ζωή της. Ο Βούλγαρης σχολιάζει με οξύτητα τις σχέσεις υποταγής και εξουσίας, αναλύοντας τον μικροαστικό περίγυρο των αρχών της δεκαετίας του ’70.
*ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΒΙΑΙΟΣ (1973), Τώνια Μαρκετάκη
Αθήνα, μεσάνυχτα. Σε κάποιο απόμερο δρομάκι, μια όμορφη κοπέλα, η Ελένη Χαλκιά, μαχαιρώνεται θανάσιμα από έναν άγνωστο που αμέσως εξαφανίζεται τρέχοντας μέσα στο σκοτάδι. Ο νεαρός Ιωάννης Ζάχος, χωρίς ψυχική και σεξουαλική ισορροπία, φαντάζεται συχνά τον εαυτό του να σκοτώνει όμορφες γυναίκες, επιβεβαιώνοντας έτσι τον ελλειμματικό ανδρισμό του και το πάθος του για εξουσία. Όταν συλλαμβάνεται, ομολογεί τα εγκλήματά του, προς μεγάλη ανακούφιση της αστυνομίας που έχει κατηγορηθεί από τον τύπο για αναποτελεσματικότητα. Στη δίκη που ακολουθεί, αναπαριστά με αντιφάσεις ό, τι έχει ήδη διαβάσει από τον Τύπο και η προσπάθεια για αναζήτηση της αλήθειας μένει μετέωρη, αποκαλύπτοντας όμως ανάγλυφα την σύγκρουση του ατόμου με την κοινωνία.
*ΜΕΓΑΡΑ (1974), Σάκης Μανιάτης – Γιώργος Τσεμπερόπουλος
Ντοκιμαντέρ για τον αγώνα που έδωσαν οι αγρότες στα Μέγαρα ενάντια στην απόφαση της Χούντας ν’ απαλλοτριώσει μια μεγάλη αγροτική περιοχή για την εγκατάσταση διυλιστηρίου πετρελαίου. Το τελευταίο μέρος της ταινίας καταγράφει την απόφαση των αγροτών να ενωθούν με τους φοιτητές του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του ’73 μετά την άδικη αντιμετώπισή τους από το κράτος και το δικαστήριο. Η αντίσταση των κατοίκων των Μεγάρων και η νικηφόρα (;) έκβαση του αγώνα τους ήταν η πρώτη μαζική εκδήλωση κατά της δικτατορίας και τα «Μέγαρα» έμειναν στην ελληνική κινηματογραφική ιστορία ως ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα ντοκιμαντέρ. H ταινία γυρίστηκε σε μια εποχή που Οικολογία και Περιβάλλον δεν υπήρχαν ως έννοιες στην Ελλάδα.
*ΜΙΑ ΖΩΗ ΣΕ ΘΥΜΑΜΑΙ ΝΑ ΦΕΥΓΕΙΣ (1977), Φρίντα Λιάππα
Μια ερωτική ιστορία στην Αθήνα του 1977, ανάμεσα σε μια αριστερή δημοσιογράφο και έναν ηθοποιό που έχει εγκαταλείψει το θέατρο, η οποία δανείζεται τον τίτλο ενός λαϊκού τραγουδιού του Μητροπάνου, το «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις». Η πολιτική, η Αριστερά, το καλλιτεχνικό αδιέξοδο του δημιουργού, το θέατρο, οι σχέσεις αρσενικού-θηλυκού, με τον άντρα πάντα να φεύγει, κατά πως λέει και ο τίτλος της ταινίας (και του τραγουδιού). Η σκηνοθέτιδα, που είχε έντονη αντιδικτατορική δράση, σκιαγραφεί ανάγλυφα και με αιχμηρό τρόπο μια συγκεκριμένη γενιά και μια συγκεκριμένη εποχή: αυτή της μεταπολίτευσης. Με τους Μπέττυ Αρβανίτη, Δημήτρη Πουλικάκο και Νένα Μεντή.
*Η ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑ (1978), Δημήτρης Μακρής
Πρόκειται για την παράλληλη ιστορία δύο ανθρώπων που ζουν στην ίδια αυλή, στην Αθήνα της δεκαετίας του ’50. Ο Αντώνης είναι πρώην αγωνιστής της Αντίστασης και τώρα, μετά την ήττα του κινήματος, προσπαθεί να ζήσει με όσα μέσα τού παρέχει η μεταπολεμική ελληνική κοινωνία, εγκαταλείποντας σιγά-σιγά αγώνες, όνειρα και ιδεολογία. Ο Ευτύχης είναι ένας καλοζωιστής, ο οποίος κινείται στον ίδιο περίγυρο και έχει έντονες ωφελιμιστικές επιδιώξεις. Με τα λιγοστά χρήματα που έχει, απ’ την προίκα της γυναίκας του, πείθει τον Αντώνη να στήσουν μαζί μια κλωστοϋφαντουργία, εγχείρημα μέσα από το οποίο θα δουν τα όνειρά τους να συντρίβονται, συμπαρασύροντας και τους ίδιους.
*ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ (2019), Νίκος Καβουκίδης
Σημαντικό χρονικό που συνδέει τις φοιτητικές και λαϊκές κινητοποιήσεις στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης με τον αντιδικτατορικό αγώνα, παρουσιάζοντας ανθρώπους και γεγονότα που έχουν σχέση με τις σημαντικότερες πολιτικές εξελίξεις. Η κάμερα καταγράφει γεγονότα που έλαβαν χώρα εκείνη την εποχή και ανατρέχει στο παρελθόν για να διαφωτίσει ιστορικά τη σύγχρονη ιστορική συγκυρία ξεκινώντας από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και φτάνοντας ως και τον Αύγουστο του 1975.
Οι ταινίες θα είναι διαθέσιμες online για 30 ώρες μετά την έναρξη τους (από την στιγμή που θα πατηθεί το play) και θα προβάλλονται για 7 ημέρες, χωρίς γεωγραφικό περιορισμό, με όριο τις 600 δωρεάν θεάσεις ανά ταινία.
Τέλος την Πέμπτη 22 Απριλίου στις 7 μ.μ., θα πραγματοποιηθεί webinar με θέμα τον κινηματογράφο κατά την διάρκεια της Δικτατορίας. Συμμετέχουν: Παντελής Βούλγαρης, Γιώργος Τσεμπερόπουλος, Γιώργος Σταμπουλόπουλος, Κυριάκος Αγγελάκος, Νίκος Καβουκίδης, Eυάννα Βενάρδου. Συντονίζει η Μαρία Κομνηνού, πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.
Αναλυτικά το πρόγραμμα του αφιερώματος στην ιστοσελίδα της Ταινιοθήκης http://www.tainiothiki.gr/el/