Με τον θάνατο του Μιχάλη Μπουρμπούλη την περασμένη Πέμπτη κλείνει ο κύκλος των μεγάλων στιχουργών της γενιάς του ’70. Παρόλο που ο Μπουρμπούλης έζησε για μεγάλο διάστημα στο νησί του, την Ιθάκη, δεν έκανε δημόσιες εμφανίσεις και ήταν πολύ δύσκολο ακόμη και να βρεις μία φωτογραφία του στο ίντερνετ, σίγουρα δεν είχε απαρνηθεί την τέχνη του και δεν διήγε ακριβώς βίο ερημίτη. Απόδειξη είναι οι αρκετοί δίσκοι νεότερων δημιουργών, κυρίως από τον χώρο του λαϊκού – έντεχνου τραγουδιού, που κυκλοφόρησαν με δικούς του στίχους από το 2000 και μετά: αναφέρω τους Μιχάλη Κουμπιό, Βαγγέλη Φάμπα, Φίλιππο Περιστέρη, Νικήτα Βοστάνη, Βασίλη Σαλταγιάννη, Βαγγέλη Δούβαλη, Τάσο Ζαφειρίου – συνθέτες που ο Μπουρμπούλης δεν δίσταζε να τους δώσει στίχους του για να γίνουν τραγούδια.
Με τον Μπουρμπούλη συνεργαζόμασταν την ίδια εποχή με το μουσικό περιοδικό «Δίφωνο». Επειδή δεν είχε καμιά σχέση με το διαδίκτυο, όπως και με την τεχνολογία γενικότερα, παρέδιδε χειρόγραφες σελίδες, τις οποίες άλλοτε έστελνε με το ταχυδρομείο και άλλοτε έδινε ο ίδιος στην αρχισυνταξία χέρι με χέρι. Σε ένα τέτοιο πέρασμά του από το περιοδικό, λοιπόν, είχαμε την ατυχία –ή σωστότερα την τύχη– να κλειστούμε μαζί στο ασανσέρ και να περιμένουμε για μισή ώρα μέχρι να μας απεγκλωβίσουν. Ο μόνος τρόπος για να γλιτώσουμε απ’ το στρες του εγκλωβισμού μας ήταν να πιάσουμε την κουβέντα και να γνωριστούμε καλύτερα. Σίγουρα αν είχα μαζί μου το κασετοφωνάκι θα πατούσα το record εκείνη τη μέρα, καθώς τα επόμενα χρόνια θα ήταν πολύ δύσκολο να του έπαιρνες κουβέντα για συνέντευξη. Οχι από σνομπισμό, αλλά από ταπεινότητα έχω την αίσθηση.
Εβαζαν με τον Μάνο τους στίχους στη σειρά
Από τον ίδιο άκουσα, λοιπόν, πως ο δίσκος «Για την Ελένη» (αρχικά με τη φωνή του Στέλιου Μαρκετάκη) προέκυψε ύστερα από πρόσκληση του Μάνου Χατζιδάκι. Ηταν το ίδιο διάστημα, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, που ο Χατζιδάκις οραματιζόταν διάφορα έργα και με στίχους του Μπουρμπούλη, που εκτιμούσε βαθύτατα. Στον κύκλο «Παίδες επί Κολωνώ» λόγου χάριν είχε χρησιμοποιήσει στίχους του, ενώ «Το παιδί από την Κρήτη»
Συνεργάστηκε με τους Θεοδωράκη και Χατζιδάκι, καθώς και με άλλους καταξιωμένους δημιουργούς όπως ο Κόκοτος, ο Χατζηνάσιος, ο Λάγιος και ο Ανδριόπουλος, αλλά και με νεότερους συνθέτες (αρχικά γράφτηκε ως «Το παιδί απ’ το Παγκράτι»), με τη Μαρία Δημητριάδη σε πρώτη εκτέλεση, πάλι σε στίχους του Μπουρμπούλη ήταν. Οσο για τον κύκλο «Για την Ελένη», η ιστορία λέει πως ο Μπουρμπούλης πήγαινε καθημερινά απ’ το σπίτι του Χατζιδάκι με τους στίχους του σαν κολάζ πάνω σε ένα μεγάλο χαρτόνι και μαζί με τον συνθέτη κάθονταν και τους έβαζαν στη σειρά.
Με τον Θεοδωράκη πάλι ο Μπουρμπούλης συναντήθηκε όταν είχαν κοπάσει οι θούριοι της μεταπολίτευσης και ο συνθέτης είχε φτιάξει τον «Ιουλιανό», την προσωπική του δισκογραφική ετικέτα. Κρατάμε από τη συνεργασία τους το άλμπουμ «Μνήμη της πέτρας» (1987) με τον Θανάση Μωραΐτη, αλλά και μεμονωμένα τραγούδια, όπως το υπέροχο «Σαντιάγο» με την Αλίκη Καγιαλόγλου. Το έργο, βέβαια, του Μπουρμπούλη δεν περιορίζεται στους Χατζιδάκι – Θεοδωράκη, μα ούτε και στους νεότερους συνθέτες. Είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί και με άλλους καταξιωμένους δημιουργούς, όπως με τον Σταύρο Κουγιουμτζή, τον Λίνο Κόκοτο, τον Γιώργο Χατζηνάσιο, τον Δημήτρη Λάγιο και τον Ηλία Ανδριόπουλο.
Η άγνωστη συνεργασία με τον Παπαθανασίου
Μια πιο άγνωστη σημαντική συνεργασία του, που δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ, ήταν κι αυτή με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου σε τρία από τα «17 τραγούδια» για τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη. Στίχους του, που όλοι κάποτε τραγουδήσαμε, βρίσκουμε στα τραγούδια «Να παίζει το τρανζίστορ» με τη Μαρινέλλα, «Τα παιδιά ζωγραφίζουν» με την Τάνια Τσανακλίδου, «Θα με δικάσει» με τη Σωτηρία Μπέλλου (από τον συγκλονιστικό «Αη Λαό», τον δίσκο που κάνανε με τον Δημήτρη Λάγιο), «Μην κλαις» πάλι με την Μπέλλου (από τα εξίσου συγκλονιστικά «Λαϊκά προάστια» σε μουσική Ηλία Ανδριόπουλου) και, βέβαια, «Τα βεγγαλικά σου μάτια» σε μουσική Στάμου Σέμση, μια απ’ τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Γιώργου Νταλάρα από τη δεκαετία του 1990.
Ο ίδιος ο Μπουρμπούλης ισχυριζόταν πως έπινε νερό απ’ την πηγή του Νίκου Γκάτσου, που τον θεωρούσε δάσκαλό του, ενώ εκτιμούσε ιδιαίτερα τον Μάνο Ελευθερίου από τη δική του γενιά. Αγαπούσε ακόμη τον υπερρεαλισμό στη γραφή, τους ισπανικούς λαϊκούς μύθους, τον Λόρκα, τα λαϊκά κορίτσια και τους τύπους του περιθωρίου. Κι όταν τον ρώτησα, θυμάμαι, ποιον δίσκο θα ξεχώριζε μες στο ελληνικό τραγούδι, πέραν απ’ τις δικές του δουλειές, η απάντησή του ήταν: «Τις ‘‘Μπαλάντες του περιθωρίου’’ του Απόστολου Καλδάρα». Ο Μιχάλης Μπουρμπούλης έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 84 ετών. Τον αποχαιρετώ με δικούς του στίχους που ενδύθηκαν τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και αποδόθηκαν από τον Σπύρο Σακκά στο «Ρεσιτάλ»: «Στην Πειραιώς, στην Αθηνάς, με βάψιμο και λούσα/ η Γκόλφω βρίζει σαν περνάς/ και βήχει η Αρετούσα/ Κι ανάβει ο Μάρκος το λουλά και το χαβά του πιάνει/ και μοσχοβόλησε ο ντουνιάς ρεμπέτικο λιβάνι».