Ο πανεπιστημιακός καθηγητής Μιχάλης Σπουρδαλάκης μιλάει στον Παναγιώτη Φρούντζο για την πρωτοβουλία του Ιδρύματος της Βουλής να αναδείξει το μαζικό αντιπολεμικό κίνημα στον ευρωπαϊκό νότο στα 80s
Το Ιδρυµα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισµό και τη Δηµοκρατία παρουσιάζει την έκθεση «Πολεµώντας για την ειρήνη: Ελλάδα – Ιταλία – Ισπανία στη δεκαετία του ’80» η οποία εστιάζει στο αντιπολεµικό κίνηµα στον ευρωπαϊκό νότο τη δεκαετία του 1980.
Το Documento µίλησε µε τον καθηγητή Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών Μιχάλη Σπουρδαλάκη –µέλος της επιστηµονικής επιτροπής της έκθεσης– για θέµατα σχετικά µε την ανάπτυξη του κινήµατος αλλά και για το κατά πόσο η έκθεση αφορά τους σηµερινούς πολίτες. Σχετικά µε το τελευταίο ο κ. Σπουρδαλάκης είναι απόλυτος: «∆είχνει τη δύναµη της συλλογικής δράσης των πολιτών και αναπτερώνει την πίστη στην ανάµειξη, την εµπλοκή και τη συµµετοχή των πολιτών στα κοινά».
Πώς προέκυψε η ιδέα για τη διοργάνωση της έκθεσης;
Από µια διεθνή συγκριτική µελέτη για το πώς τα κινήµατα ειρήνης στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία στη δεκαετία του ’80 επηρέασαν πολιτικά, πολιτισµικά, ακόµη και αισθητικά την πολιτική κουλτούρα αλλά και συνολικά την πολιτική αυτών των χωρών. Ο σκοπός της έκθεσης αυτής είναι να αναδείξει τον προβληµατισµό που κινητοποίησε αυτές τις τρεις κοινωνίες µε αφετηρία την εποχή της έναρξης του Ψυχρού Πολέµου, αλλά µε ιδιαίτερη έµφαση στη δεκαετία του ’80.
Θεωρείτε ότι υπάρχει το στοιχείο της επικαιρότητας στην έκθεση;
Φυσικά! Μέσω της έκθεσης αναφαίνεται το γεγονός ότι οι κοινοί δρόµοι, οι κοινοί προβληµατισµοί των κοινωνιών και των πολιτών του ευρωπαϊκού νότου δεν είναι µια αφαιρετική κατασκευή –όπως ενδεχοµένως το παρουσιάζει η σηµερινή πολιτική συγκυρία– αλλά έχουν ρίζες που µπορούν να ανιχνευτούν.
Τι περιλαµβάνει η έκθεση;
Αφίσες και φωτογραφικό υλικό τεκµηρίωσης, τα οποία παρουσιάζονται ενταγµένα στο πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων της εποχής. Το εκτιθέµενο υλικό αναδεικνύει τα ζητήµατα που έφεραν στο προσκήνιο µε δυναµισµό αυτά τα κινήµατα: της ασφάλειας, των απειλών από τον πυρηνικό και τον συµβατικό πόλεµο, της δράσης και των ιδιαιτεροτήτων των κινηµάτων της κοινωνίας των πολιτών και της σηµασίας του αφοπλισµού. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της πρωτοβουλίας είναι το εξής: είναι από τις λίγες φορές που το Ιδρυµα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισµό και τη ∆ηµοκρατία ανοίγεται και δεν έχει ως αφετηρία µόνο ελληνικά θέµατα· έχει µια συγκριτική και αναγκαστικά διεθνή διάσταση, µέσω της οποίας αναζητείται ο δυνητικός χώρος της ελληνικής ιστορικής εµπειρίας. Και αυτό είναι θετικό. Ελπίζω να επισκεφτούν την έκθεση όχι µόνο τα σχολεία, όπως συνηθίζεται, αλλά και οι πολίτες που είτε έζησαν την περίοδο είτε αναρωτιούνται για τη σηµασία ενός κινήµατος ειρήνης σήµερα στην εύφλεκτη περιοχή όπου ζούµε.
Ποιοι ήταν οι όροι για τη µαζικοποίηση του αντιπολεµικού κινήµατος στην Ελλάδα;
Εκείνη την εποχή οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα είχαν πάρει πολύ συγκεκριµένες πρωτοβουλίες. Να θυµίσω την Πρωτοβουλία των Εξι του Ανδρέα Παπανδρέου, η οποία δεν ήταν εύκολο να συγκροτηθεί, που περιλάµβανε πολύ σηµαντικές προσωπικότητες – τους πρωθυπουργούς της Σουηδίας Ούλοφ Πάλµε, της Ινδίας Ιντιρα Γκάντι (µετά τη δολοφονία της αντικαταστάθηκε προσωρινά από τον γιο της Ρατζίβ Γκάντι) και τους προέδρους του Μεξικού Μιγκέλ ντε λα Μαντρίντ, της Αργεντινής Ραούλ Αλφονσίν και της Τανζανίας Τζούλιους Νιερέρε. Σε µια εποχή που η πολιτική φαίνεται να είναι δευτερεύουσας σηµασίας πεδίο η έκθεση µας θυµίζει ότι η πολιτική αλλά και οι πολιτικοί που ως λειτουργοί υπηρετούν τα δηµόσια πράγµατα µπορούν να κάνουν τη διαφορά.
Το αντιπολεµικό κίνηµα του ’80 συνδέθηκε µε άλλα κοινωνικά κινήµατα;
Το κίνηµα ειρήνης δεν υπήρξε µονοδιάστατο και µονοθεµατικό όπως εµφανίζεται πολλές φορές σε πρώτο χρόνο. Μέσα από τη συγκεκριµένη έκθεση προβάλλει ο πολυδιάστατος χαρακτήρας του κινήµατος. Κοµµάτια της κοινωνίας των πολιτών συνδέονται όχι µόνο αντικειµενικά, αλλά και υπαρξιακά και βιολογικά µε το αντιπολεµικό κίνηµα. Οποιος επισκεφτεί την έκθεση θα θαυµάσει αισθητικές παρεµβάσεις οι οποίες προήλθαν από µέλη της καλλιτεχνικής κοινότητας. Από την άλλη, προφανέστατα τα ζητήµατα της ειρήνης βρίσκονται σε συνάρτηση µε κοινωνικές πολιτικές. Οταν ξοδεύεις πολλά στους εξοπλισµούς, σου περισσεύουν λίγα για τα παιδικά γεύµατα (όπως έλεγε κάποιος µε άλλη αφορµή). Επίσης, δεν µπορεί να περάσει απαρατήρητη η κινητοποίηση των γυναικών. Από αυτό το γεγονός προκύπτει ένα στοιχείο –συγχωρήστε µου τον βαρβαρισµό– δικαιωµατικό, µια διάσταση φεµινιστική που έβαζαν οι γυναίκες αυτής της εποχής.
Στην Ελλάδα οι αντιπολεµικές κινήσεις στη δεκαετία του ’80 δεν ήταν κοµµατικά αδέσµευτες, µε αποτέλεσµα να παρατηρούµε αντιθέσεις ανάµεσά τους.
Αντιφάσεις, εντάσεις και διαφοροποιήσεις υπάρχουν σε κάθε συλλογικότητα, πόσο µάλλον σε διαφορετικές συλλογικότητες. ∆εν φαίνεται όµως αυτές να οδήγησαν σε ρήξεις και πολώσεις οι οποίες να υπονόµευσαν δοµικά τον σκοπό του φιλειρηνισµού. Κάποιοι προφανώς έδιναν διαφορετική έµφαση και προσέγγιζαν µε άλλη αντίληψη το ειρηνικό κίνηµα, αντίληψη που εξαρτιόταν από το αν προέρχονταν από τον κεντρώο χώρο, την πάλαι ποτέ σοσιαλδηµοκρατία, ή από τον χώρο της πάλαι ποτέ ευρωκοµµουνιστικής παράδοσης. Μπορεί να υπήρχαν προφανείς συγκλίσεις αλλά την ίδια στιγµή και διαφορετικές προσεγγίσεις στην ανάλυση και την προσπάθεια ανάδειξης των συναφειών του κινήµατος µε άλλα πολιτικά και κοινωνικά αιτήµατα.
Συνέβαλε τελικά το αντιπολεµικό κίνηµα της Ευρώπης στη συνθήκη για τον περιορισµό των πυρηνικών εξοπλισµών στην οποία κατέληξαν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν µε τον γενικό γραµµατέα της ΚΕ του ΚΚΣΕ Μιχαήλ Γκορµπατσόφ τον ∆εκέµβριο του 1987;
Γι’ αυτήν τη συνθήκη υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες αναφορές στην έκθεση, όπως και ενδιαφέρουσα τεκµηρίωση. Οι αιτίες ενός ιστορικού γεγονότος τέτοιας σηµασίας δεν µπορεί παρά να είναι πολυπαραγοντικές. ∆εν υπάρχει καµία αµφιβολία ωστόσο ότι το κίνηµα των χωρών του ευρωπαϊκού νότου έβαλε τη δική του ψηφίδα στην προσπάθεια κοινωνιών και κινηµάτων σε όλες τις χώρες. ∆εν µπορεί φυσικά κανείς να λησµονήσει τη σηµασία και του πολύ ισχυρού κινήµατος στο Ηνωµένο Βασίλειο, όπως και στη ∆υτική Γερµανία.
Το µεγάλο αντιπολεµικό κίνηµα στη ∆υτική Γερµανία άφησε πίσω του τους Πράσινους. Στην Ελλάδα τι κληροδότησε;
Τα µαζικά συλλογικά κινήµατα και πρωτοβουλίες, ακόµη κι αν δεν έχουν άµεση συνάφεια ή σαφή επιρροή σε µεταγενέστερα κινήµατα, δεν µπορούν παρά να αφήνουν το αποτύπωµά τους, που µπορεί να είναι οργανωτικό, να έχει να κάνει µε ζητήµατα πολιτικής κουλτούρας ή την τεχνολογία της πολιτικής κινητοποίησης.
INFO:
«Πολεμώντας για την ειρήνη: Ελλάδα – Ιταλία – Ισπανία στη δεκαετία του ’80»
Εκθεσιακός χώρος του Ιδρύματος της Βουλής, Βασ. Σοφίας 11 (είσοδος από Σέκερη).
Έως 31 Μαρτίου 2019
