Ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης μιλάει με αφορμή την παράσταση «Φεγγάρι από χαρτί» η οποία θα ανέβει στο Θέατρο Ρεξ όταν λήξει το lockdown
Ένα ταξίδι ενηλικίωσης µε φόντο το Παγκράτι της δεκαετίας του ’60. Οι επώδυνοι έρωτες, οι οικογενειακές γιορτές, οι διαδηλώσεις για τον Γρηγόρη Λαµπράκη. Ο Μιχάλης Ρέππας και ο Θανάσης Παπαθανασίου επιστρέφουν στο Θέατρο Ρεξ µε το έργο «Φεγγάρι από χαρτί» σε µουσική του Νίκου Κυπουργού και στίχους της Αφροδίτης Μάνου. Με τον Μιχάλη Ρέππα συναντηθήκαµε στα καµαρίνια του Εθνικού Θεάτρου και είχαµε την ευκαιρία να µιλήσουµε για ένα θεατρικό ταξίδι στον χρόνο που φωτίζει µια εποχή χωρίς να την αθωώνει, για τα έγκατα των συναισθηµάτων που γεννούν πολιτικές συµπεριφορές, για τις αµερικανικές εκλογές και τη θεία κοινωνία στην εποχή της πανδηµίας.
«Φεγγάρι από χαρτί» ή η ιστορία µιας οικογένειας µε φόντο τα σηµαντικά γεγονότα της δεκαετίας του ’60.
Πρόκειται για µια ιστορία ενηλικίωσης. Τρία παιδιά περνάνε από την εφηβεία τους στην πρώτη νεανική ηλικία µέσα από τις επώδυνες δοκιµασίες του έρωτα. Στα έργα µας γράφουµε πάντοτε για τη ζωή και για τις ανθρώπινες σχέσεις. Ο ενεστώτας τρέχει βίαια καταπάνω µας και είναι δύσκολος χρόνος για συγχώρεση και τρυφερότητα. Για εµάς που είµαστε άνθρωποι της κωµωδίας είναι πιο εύκολο να γινόµαστε τρυφεροί και συγχωρητικοί µε τους ήρωές µας όταν γνωρίζουµε πως έχουν περάσει πλέον στο παρελθόν.
Τι µνήµες γεννάει µέσα σας αυτή η εποχή και ποιες είναι οι αντιφάσεις που τη διατρέχουν;
Με τον Θανάση Παπαθανασίου δεν φτιάξαµε αυτό το έργο για να ωραιοποιήσουµε ακόµη µια φορά τη δεκαετία του ’60. Εχω βαρεθεί να βλέπω ειδυλλιακές καρτ ποστάλ από εκείνη την εποχή. Γεννήθηκα το 1959 και αυτή η δεκαετία φαντάζει παραδεισένια αλλά δεν είναι. Φυσικά θυµάµαι τα καλοκαίρια στο Λουτράκι, τα βότσαλα, τις πρώτες µυρωδιές των αντηλιακών, τα τρυφερά απογεύµατα στην επαρχία. Κάποια στιγµή όµως έγινε µια έκρηξη στο µυαλό µου και ανακάλυψα µια αλήθεια. Είχα σοκαριστεί όταν είδα την ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Πέτρινα χρόνια». Σε µια σκηνή δύο άνθρωποι που ανήκουν στον χώρο της Αριστεράς δίνουν ένα συνωµοτικό ραντεβού έξω από το κτίριο που βρισκόµαστε τώρα, στο οποίο εκείνη τη στιγµή παιζόταν τυχαία µια ανέµελη ταινία του ελληνικού κινηµατογράφου. Τότε κατάλαβα ότι αυτή η ειδυλλιακή εικόνα που είχα στο µυαλό µου και επαναλαµβανόταν σε ασπρόµαυρη βερσιόν από το ελληνικό σινεµά ήταν εντελώς ταυτόχρονη µε πικρές και βίαιες συµπεριφορές, µε δύσκολες επιλογές που έκαναν κάποιοι άνθρωποι στη ζωή τους. Το γεγονός ότι γειτνιάζει σε µια εικόνα µια παράνοµη συνάντηση αριστερών µε την ευφορία που γεννιέται από τις ασπρόµαυρες εικόνες του Αλέκου Σακελλάριου (τον οποίο λατρεύω) έκανε ένα περίεργο µοντάζ στο κεφάλι µου. Με τον Θανάση προσπαθούµε να δίνουµε αυτήν τη µεικτή εικόνα που είναι η ζωή. Τίποτε δεν έχει αλλάξει. Είναι διαφορετικά τα πλαίσιά µας, αλλά αυτό που λέει ο Καβάφης για το µεγάλο «ναι» και το µεγάλο «όχι» έρχεται πάντοτε η ώρα να το πεις.
Τα πολιτικά πρόσωπα και οι κοινωνικές εντάσεις της εποχής αποτυπώνονται στο «Φεγγάρι από χαρτί» αλλά και συνολικά στα έργα σας;
Υπάρχει µια ενδιαφέρουσα σκηνή σε ένα πάρτι γενεθλίων το οποίο εξελίσσεται σε µεγάλο καβγά και µέσα από τους διαλόγους αναδύονται όλες οι αντιφάσεις του Εµφυλίου. Το κύριο θέµα του θεάτρου είναι το υπάρχειν. ∆εν µπορεί να απουσιάζει η πολιτική, δηλαδή η διαχείριση του συν-υπάρχειν. Το ιστορικό πλαίσιο εισβάλλει στην ανθρώπινη ζωή. Κάποιες φορές τροµερά βίαια όπως στον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο. Εκείνη την εποχή αν τύχαινε να είσαι Εβραίος, το πολιτικό γίγνεσθαι έµπαινε στη ζωή σου µε τον πιο οδυνηρό και φρικιαστικό τρόπο που µπορεί να φανταστεί κανείς. Άλλες φορές η Ιστορία δεν βρίσκεται σε παροξυσµό, ποτέ όµως τα νερά δεν είναι ολότελα ήσυχα και ποτέ δεν µπορεί να πει κανείς ότι το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο δεν επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων.
Έχουµε γράψει και στρατευµένα έργα (παρόλο που δεν µας αρέσει η στρατευµένη τέχνη), όπως η κωµωδία «Συµπέθεροι από τα Τίρανα» που αγγίζει το θέµα της µετανάστευσης και το «Φούστα µπλούζα», ένα πανηγύρι απενοχοποίησης πάνω στη διαφορετικότητα. Εµάς µας ενδιαφέρει περισσότερο αυτό που συµβαίνει στα σαλόνια και στις κουζίνες, αυτό που «µαγειρεύει» τον συναισθηµατικό κόσµο που θα γεννήσει τη µια ή την άλλη τάση στις κοινωνικές επιλογές. Εργαζόµαστε πάνω στα έγκατα των αισθηµάτων που γεννούν πολιτικές συµπεριφορές. Έλεγα πρόσφατα στον Θανάση ότι οι Αµερικανοί όταν κοινωνιολογούν είναι αφελείς αλλά όταν διασκεδάζουν είναι βαθύτατοι. ∆εν έχω δει πιο εύστοχο και σηµαντικό σχόλιο για την κοινωνία του θεάµατος από την ταινία «Σικάγο». Παρακολούθησα πρόσφατα και την τηλεοπτική σειρά «Homeland». Πρόκειται για ένα ευθύβολο και βαθύ έργο στην ανάλυση του πολιτικού συστήµατος µε αίτηµα το σασπένς. Μέσα από την αγωνία όµως περνάει από µπροστά µας η ανατοµία των θεσµών της αµερικανικής πολιτικής ζωής η οποία είναι τροµερά ακριβής, συνεπής και γυµνή.
Αφού φτάσαµε σε αυτό, ποια είναι η γνώµη σας για τις αµερικανικές εκλογές;
Σε µια τόσο επιδραστική χώρα το αποτέλεσµα των εκλογών µάς ενδιαφέρει όλους. Το γεγονός ότι έχει βρεθεί στο τιµόνι του πλανήτη ένας άνθρωπος τόσο χυδαίος µε έχει απασχολήσει πολύ. Θεωρώ ότι είναι το παράδειγµα ενός αµοραλιστή καπιταλίστα που γράφει τα πάντα στα παλιά του τα παπούτσια και αντιπαραθέτει σε όλα ένα τεράστιο θέλω, µια ασύδοτη απληστία. Αυτό µε τροµάζει και εύχοµαι να κερδίσει ο Τζο Μπάιντεν – όχι γιατί θα αλλάξει σηµαντικά τα πράγµατα, αλλά γιατί δεν υπάρχει κάποια άλλη διέξοδος από τον παραλογισµό.
Θέατρο στην εποχή της πανδηµίας. Τι πιστεύετε γι’ αυτήν τη δυστοπική συνθήκη και για τα κυβερνητικά µέτρα στους χώρους τέχνης;
Το θέατρο είναι αβλαβής δραστηριότητα. Τηρούνται οι αποστάσεις, είναι υποχρεωτική η χρήση µάσκας, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος. ∆εν είµαι σίγουρος όµως αν θα πειστεί το κοινό, ειδικά οι άνθρωποι µεγαλύτερης ηλικίας. ∆εν µπορεί να είναι βιώσιµη η κατάσταση για τους χώρους τέχνης, αλλά δεν πιστεύω ότι όλο αυτό έγινε από σαδιστική µανία. ∆εν µου αρέσει να κρίνω όταν βρίσκοµαι έξω από τον χορό και δεν γνωρίζω τον συσχετισµό των συµφερόντων για την οικονοµική επιβίωση της χώρας. Κάποια πράγµατα µου κάνουν µεγάλη εντύπωση, αλλά θέλω να είµαι πιο υποµονετικός στην κριτική µου. Πιστεύω ότι στη χώρα αυτή δεν είµαστε εξασκηµένοι στην αίσθηση του ανήκειν. Ο ελληνικός χειµώνας σκούντα βρόντα περνάει, ο βορειοευρωπαϊκός όµως χωρίς κοινωνική πρόνοια και συλλογική συνείδηση δεν παλεύεται. Όλα αυτά δηµιουργούν χαρακτήρες. ∆ιαφωνώ µε τον συνωστισµό στις πλατείες και στους δηµόσιους χώρους από τη νεολαία, όπως και µε τη συζήτηση για την εκκλησία και τη θεία κοινωνία. Είναι δυνατόν να πιστεύει κανείς ότι ο στοργικός θεός θα τον τιµωρήσει αν δεν πάει να κοινωνήσει; Αυτή η ειδωλολατρική πρακτική είναι αδιανόητη, ειδικά όταν την ακολουθούν και εκπρόσωποι της πολιτείας. Τότε είναι να τρελαίνεσαι.
Επιστρέφοντας στο καλλιτεχνικό κοµµάτι, τι είναι αυτό που θέλετε να φωτίσετε µε κάθε δουλειά;
Είµαστε άνθρωποι που πάντοτε επιδίωκαν να είναι mainstream. Πιστεύω στους καλλιτέχνες που δηµιουργούν κοινούς τόπους και ας υπάρχουν κάποιοι σοβαροφανείς που χρησιµοποιούν τη λέξη κοινοτοπία ως περιφρονητικό προσδιορισµό. Σπάνια εκφράζω απόψεις για την τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα γιατί θέλω το έργο µας να ενώνει τους ανθρώπους όπως έκανε κάποτε ο Βασίλης Τσιτσάνης και µάλιστα σε µια εποχή που µας χώριζαν χάος και αίµα.
Μπορεί να συνδυαστεί η εµπορική επιτυχία µε την ποιότητα;
Όλα είναι ζήτηµα προσωπικής ισορροπίας. ∆εν θεωρώ ότι το φτηνό είναι mainstream. Πιστεύω σε αυτό που ενώνει διαφορετικά είδη ανθρώπων και γίνεται σηµείο αναφοράς ξεπερνώντας τον καλλιτέχνη. Το έργο µου θέλω να ξεπεράσει εµένα, δεν µε ενδιαφέρει να αφήσω το δακτυλικό µου αποτύπωµα. Για παράδειγµα, ο Φιόντορ Ντοστογέφσκι είναι χριστιανός ορθόδοξος και αυτό στάζει σε κάθε του σελίδα. Και όµως εγώ που δεν πιστεύω στον θεό ταυτίζοµαι µε κάθε του λέξη. Αυτό σηµαίνει υπέρβαση. Ο Γιάννης Τσαρούχης έκανε µια ζωώδη παρόρµηση προσευχή για το αντρικό σώµα. Αυτό είναι τέχνη. Σε πολλά «ψαγµένα» θεάµατα βλέπεις συχνά τον κόσµο να κοιτάει το ρολόι του. Θεωρώ ότι αυτό που κρατάει έναν λαό είναι τα κοινά αφηγήµατα. Η αποδόµηση δεν είναι δείγµα ακµής πολιτισµού και αυτή είναι η τάση που έχει κυριαρχήσει στην Ευρώπη.
Το θέµα του φύλου και της σεξουαλικότητας έχει απασχολήσει το έργο σας, όπως συµβαίνει και στο «Φεγγάρι από χαρτί». Ποιο είναι το σχόλιό σας για την περίπτωση του Ζακ Κωστόπουλου;
Είναι σκληρή ιστορία, πιο σκληρή από αυτό που αντέχει η ψυχούλα ενός κωµωδιογράφου. Με υπερβαίνει. Χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι δεν πιστεύω στην απόλυτη ισονοµία, η οποία είναι διαρκές αίτηµα σε µια δηµοκρατία. Ποτέ µια κοινωνία δεν το καταφέρνει ολότελα, αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι πρέπει και να πάψει να το αναζητά.
INF0
«Φεγγάρι από χαρτί» των Μιχάλη Ρέππα και Θανάση Παπαθανασίου. Διανομή ρόλων: Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Τζόυς Ευείδη, Αναστασία Ζάχου, Σταύρος Καραγιάννης, Ελίτα Κουνάδη.
