Οταν η συζήτηση πάει στο ζήτημα της ελευθερίας του Τύπου στην Ευρώπη δύο ονόματα ηγετών κυριαρχούν. Κυριάκος Μητσοτάκης και Βίκτορ Ορμπάν. Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας και της Ουγγαρίας εμφανίζονται να έχουν θεμελιώδεις πολιτικές διαφορές μεταξύ τους, αφού ο πρώτος αυτοπροβάλλεται ως φιλελεύθερος μεταρρυθμιστής ενώ ο δεύτερος ποτέ δεν επιχείρησε να απαρνηθεί το προφίλ του αυταρχικού ηγέτη.
Παρά το φιλελεύθερο προφίλ που ο Κυρ. Μητσοτάκης και η κυβέρνησή του καμώνονται ότι τους χαρακτηρίζει, σε μια προσεκτική σύγκριση είναι αδύνατον να μη διαπιστώσει κανείς την ταύτιση των δύο κυβερνήσεων. Στη ρητορική μίσους και στοχοποίησης των μεταναστών, στις απευθείας αναθέσεις, στη διαφθορά και την ικανοποίηση συμφερόντων ημετέρων, στις παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη και στους αποσαθρωμένους θεσμούς, στους κομματικούς επιτετραμμένους σε όλους τους φορείς του δημοσίου, στη διαρκή επίκληση του «εξωτερικού εχθρού», ακόμη και στο σκάνδαλο παρακολουθήσεων. Ο κοινός τόπος των δύο κυβερνήσεων είναι πολύ ευρύτερος απ’ ό,τι θα ήθελε η ελληνική.
Το πιο χαρακτηριστικό κοινό τους στοιχείο είναι οι επιθέσεις στο δημοκρατικό δικαίωμα της ελευθεροτυπίας. Αλλωστε στην πρόσφατη λίστα των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF) που κατέταξε την Ελλάδα στη διαβόητη θέση 108 η Ουγγαρία τοποθετήθηκε είκοσι και πλέον θέσεις ψηλότερα, φέρνοντας τη χώρα μας στον πάτο της Ευρώπης. Τον περασμένο Σεπτέμβριο οι Ευρωπαίοι Σοσιαλιστές ταύτισαν στην καμπάνια τους τον Μητσοτάκη με τον Ορμπάν ως εχθρούς του Τύπου.
Είναι γνωστό ότι το Documento αντιμετωπίστηκε με πρωτοφανή επιθετικότητα από την πρώτη στιγμή της εκλογής της κυβέρνησης Μητσοτάκη, από την επιχείρηση οικονομικού στραγγαλισμού του μέχρι την κακοστημένη προσπάθεια να οδηγηθεί στο ειδικό δικαστήριο ο εκδότης του Κώστας Βαξεβάνης. Αναζητώντας τις ομοιότητες, όμως, η έρευνα εντόπισε την περίπτωση ενός ουγγρικού ΜΜΕ που ο τρόπος που διώχτηκε από την κυβέρνηση Ορμπάν μοιάζει εφιαλτικά με την περίπτωση του Documento. O λόγος για το ουγγρικό 444.hu, το οποίο για τον κυβερνητικό Τύπο «αποτελεί την απόδειξη ότι στην Ουγγαρία υπάρχει ελευθερία λόγου για σκληρή και αδιάλλακτη κριτική στην κυβέρνηση Ορμπάν».
Στην κυβερνητική γραμμή όλα τα μεγάλα ΜΜΕ
Από το 2010, όταν ο Ορμπάν επανέκτησε την εξουσία, κυβερνούσε με την αρωγή και τη στήριξη της συντριπτικής πλειονότητας των μέσων ενημέρωσης, που ανήκαν σε λίγους φίλους του δισεκατομμυριούχους. Το 2018 ιδρύθηκε το ψευδεπίγραφο Ιδρυμα Τύπου και ΜΜΕ Κεντρικής Ευρώπης, το οποίο η κυβέρνηση χαρακτήρισε «εθνικής στρατηγικής σημασίας» και ορίστηκαν επικεφαλής του στελέχη του κυβερνητικού κόμματος Fidesz. Τότε οι μεγαλοϊδιοκτήτες των ΜΜΕ αποφάσισαν αιφνιδιαστικά να παραχωρήσουν στο ίδρυμα όλα τους τα Μέσα. Αποτέλεσμα ήταν 400 και πλέον τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί, εφημερίδες, περιοδικά και ιστοσελίδες να βρεθούν υπό τον έλεγχο του κομματικού οργάνου του Ορμπάν.
Το 444.hu είναι ένα από τα ελάχιστα ουγγρικά Μέσα που έχουν μείνει όρθια και ανεξάρτητα, συνεχίζοντας τη σκληρή κριτική στην κυβέρνηση Ορμπάν. Η συζήτησή μας με τον δημοσιογράφο και διευθυντή του Μέσου Πίτερ Ερντέλι ήταν αποκαλυπτική.
Πριν από μερικά χρόνια ο Ερντέλι βρέθηκε στο στόχαστρο: «Γράφεις ένα άρθρο, ασκείς κριτική στην κυβέρνηση και ξαφνικά βρίσκεις τον εαυτό σου στις πρώτες σελίδες των ελεγχόμενων από την κυβέρνηση ΜΜΕ. Συμβαίνει κατά καιρούς και μετά φεύγεις από την επικαιρότητα. Και έπειτα επιστρέφεις» σημειώνει και συνεχίζει: «Αυτήν τη στιγμή ο τρόπος στοχοποίησης είναι η συκοφαντία. Λένε άσχημα πράγματα για σένα, ότι δουλεύεις για τη CIA, για τον Σόρος, ότι είσαι ξένος πράκτορας, είσαι κακόβουλος…», θυμίζοντας τις αντίστοιχες κατηγορίες που αντιμετωπίζει κάθε δημοσιογράφος στην Ελλάδα που δεν αναπαράγει το κυβερνητικό αφήγημα.
Η αντίθετη άποψη στο στόχαστρο
«Αν το 2013 από τη μία ημέρα στην άλλη έβλεπες το πρόσωπό σου να προβάλλεται ως πράκτορα της CIA, θα ήταν τεράστιο σοκ. Το 2019 δεν αποτελούσε μεγάλη έκπληξη. Επηρεάζει ανεξάρτητους δημοσιογράφους πολύ διαφορετικά. Εγώ δημοσιογραφώ καιρό, νιώθω να το έχω συνηθίσει. Δεν θέλω να το κανονικοποιώ, αλλά από την άλλη είναι σαν τη βροχή. Μπορείς να εκνευριστείς γι’ αυτό, αλλά θα συμβεί ανεξάρτητα από το τι θα αποφασίσεις εσύ. Από τη στιγμή που κάνεις κριτική στην κυβέρνηση θα ακολουθήσει αυτό» εξηγεί ο Ερντέλι περιγράφοντας πώς τα μεγάλα δίκτυα αντιμετωπίζουν τα ΜΜΕ και τους δημοσιογράφους που δεν βρίσκονται στη γραμμή τους. Είναι επίσης προφανές ότι η αντίθετη άποψη απουσιάζει από τη συντριπτική πλειονότητα των τηλεοπτικών εκπομπών.
Αλλά και η περιγραφή των… συναδέλφων των κυβερνητικών μέσων ενημέρωσης θυμίζει τους αντίστοιχους Ελληνες. «Δεν θα τους θεωρούσα συναδέλφους. Καταλαβαίνω τη δημοσιογραφία ως αναζήτηση της αλήθειας. Το να προωθείς συμφέροντα δεν νομίζω ότι είναι δημοσιογραφία, είναι δημόσιες σχέσεις» αναφέρει για τους Ούγγρους τηλεοπτικούς αστέρες. Η δε ουγγρική ένωση συντακτών θυμίζει εξίσου τη δική μας: σε παρακμή και με μέλη που βρίσκονται «μακριά από τα πραγματικά προβλήματα».
«Ταμπού» η οικογένεια του πρωθυπουργού
Πόσα ΜΜΕ λοιπόν υπάρχουν στην Ουγγαρία που δεν ταυτίζονται με την κυβέρνηση; Ο Ερντέλι τα υπολογίζει περίπου στο 20% του συνόλου, με κάποιους εξαιρετικά οικείους αστερίσκους.
«Υπάρχουν μερικά ανεξάρτητα Μέσα εδώ στην πρωτεύουσα Βουδαπέστη. Σε διαφορετικά επίπεδα ανεξαρτησίας, αλλά δεν γράφουν όλοι για θέματα ταμπού. Ας πούμε, για τον πλούτο της οικογένειας του πρωθυπουργού. Εμείς το καλύπτουμε πολύ, επειδή πιστεύουμε ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό να καταγράφουμε και να δείχνουμε στον κόσμο πως ο πατέρας ή ο γιος του πρωθυπουργού ή όποιο άλλο μέλος της οικογένειάς του πλουτίζει μέσα από κρατικές ή ευρωπαϊκές ενισχύσεις» εξηγεί, σημειώνοντας ότι η συντριπτική πλειονότητα των υπόλοιπων ΜΜΕ «θα επικρίνει την κυβέρνηση για μια πολιτική ή μια απόφαση, αλλά όχι για την περιουσία της οικογένειας του πρωθυπουργού». Περιγράφει έτσι ακόμη μία ομοιότητα στην τακτική της ομερτά που ακολουθούν από κοινού οι κυβερνήσεις Ορμπάν και Μητσοτάκη με τη στήριξη του μιντιακού συστήματος.
Το Documento έχει δεχτεί σφοδρή και άδικη κριτική για τις μεγάλες αποκαλύψεις του σχετικά με την απόκρυψη σημαντικών περιουσιακών στοιχείων του πρωθυπουργού Κυρ. Μητσοτάκη και της συζύγου του Μαρέβας Γκραμπόφσκι, τις αναληθείς δηλώσεις πόθεν έσχες του ζεύγους, αλλά και την επιχειρηματική δραστηριότητα της Μαρ. Γκραμπόφσκι μέσω offshore εταιρειών που οδήγησε και στη… σκιώδη απόκτηση του σπιτιού του Βολταίρου στο Παρίσι.
Ο Ούγγρος δημοσιογράφος εξηγεί ότι η στάση των ΜΜΕ διαμορφώνεται κατά βάση από τη χρηματοδότησή τους, αφού «ξέρουν πως εάν αναδείξουν τέτοια θέματα-ταμπού, θα χάσουν πολλές πηγές διαφήμισης». Οπως περιγράφει, «είμαστε μετακομμουνιστική χώρα, η πολιτεία είναι ο μεγαλύτερος διαφημιζόμενος· όχι μόνο η κυβέρνηση αλλά και κρατικές επιχειρήσεις. Αυτές οι επιχειρήσεις δεν θα δώσουν ποτέ διαφήμιση σε οποιονδήποτε κριτικάρει την κυβέρνηση. Μετά είναι μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, τηλεπικοινωνίας, τράπεζες και άλλες, που είναι μεν μη κρατικές, αλλά εξαρτώνται από την κυβέρνηση για άδειες, επιχορηγήσεις, συχνότητες. Δεν θέλουν να ταράξουν την κυβέρνηση δίνοντας σε ΜΜΕ που κάνουν κριτική».
Megaphone center όπως Ομάδα Αλήθειας
Εξαιρετικά οικεία είναι και η μεθοδολογία της στοχοποίησης που περιγράφει ο Ερντέλι, αφού μοιάζει με ένα μηχανισμό που θυμίζει πολύ τη γνωστή Ομάδα Αλήθειας ή την πιο πρόσφατη Ελλάδα24.
«Εχουμε κάτι που λέγεται Megaphone center. Ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια. Επιστράτευσαν κυβερνητικούς δημοσιογράφους και influencers υπέρ του καθεστώτος. Λογαριασμούς με πολύ κόσμο. Παράγουν βίντεο ή κείμενα, πληρώνουν για την προώθηση διαφημίσεων» αναφέρει και κατόπιν εξηγεί πώς γίνεται μια τυπική επίθεση δολοφονίας χαρακτήρα.
«Κάποιος δημοσιογράφος μας δημοσιεύει ένα άρθρο ή μια δημοσιογραφική έρευνα· για παράδειγμα ελλείψεις των νοσοκομείων στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Μετά ένας influencer θα κάνει μία ανάρτηση: “Δείτε, οι άνθρωποι του Σόρος και της CIA δημοσίευσαν ψέματα για τα νοσοκομεία”, μαζί με φωτογραφία του ρεπόρτερ που υπογράφει την έρευνα. Συνήθως είναι φωτογραφία από βίντεο ή κάτι που να μην κολακεύει. Αυτοί έχουν πολύ κόσμο που τους ακολουθεί. Δεν είναι πληρωμένα τρολ, οι ακόλουθοι είναι αληθινοί. Μετά την ανάρτηση “δείτε πώς μοιάζει” ακολουθεί ένα κύμα παρενόχλησης. Είναι αυτό οργανωμένο τρόλινγκ; Νομίζω κάτι ενδιάμεσο. Είναι οργανωμένο στο υψηλό επίπεδο. Ο τύπος που κάνει την ανάρτηση και την προωθεί νομίζω ότι είναι μέρος μιας κεντρικής μηχανής προπαγάνδας. Αλλά όσοι στέλνουν μηνύματα στους δημοσιογράφους και mails δεν νομίζω πως είναι τρολ. Είναι κανονικοί άνθρωποι» εξηγεί την ουγγρική εκδοχή του γνωστού μας νεοδημοκρατικού συστήματος προπαγάνδας.
Αίσθηση προκαλεί επίσης η εκτίμησή του ότι οι επιθέσεις έχουν πάντα και έμφυλο χαρακτήρα, όπως ακριβώς παρατηρείται και στη χώρα μας. «Ειδικά εάν είσαι γυναίκα ή νεότερος, η φύση της επίθεσης είναι διαφορετική, όπως και η διάθεση να συμβιβαστείς είναι διαφορετική. Η παρενόχληση σε νέες γυναίκες δεν είναι το ίδιο με την παρενόχληση σε μεγαλύτερους λευκούς άντρες όπως εγώ. Δεν είναι σεξουαλικό, μπορεί να γίνει αηδιαστικό. Είχαμε δύο υποθέσεις τα τελευταία χρόνια που χρειάστηκε να δώσουμε άδεια μετ’ αποδοχών σε συναδέλφους που έφτασαν εκτός ελέγχου και χρειάστηκε να μείνουν εκτός για λίγους μήνες» τονίζει ο Ερντέλι.
Η δημοκρατία και η ελευθερία του Τύπου
Στην προσπάθειά του να επιβιώσει από τον οδοστρωτήρα Ορμπάν, ο Ερντέλι εξηγεί ότι το 444.hu έχει δημιουργήσει μια πλατφόρμα εγγραφής συνδρομητών. Αυτοί στηρίζουν τις προσπάθειες της δημοσιογραφικής ομάδας απευθείας, αφού προφανώς η ιστοσελίδα είναι αποκομμένη σε μέγιστο βαθμό από τη διαφημιστική αγορά. Απευθυνόμενοι σε σχεδόν 10 εκατ. πληθυσμό έχουν καταφέρει να διαθέτουν έμπρακτη υποστήριξη περίπου 18.000 συνδρομητών.
«Σε καταπιεστικά περιβάλλοντα όπου δεν υπάρχουν πολλά αξιόπιστα και ανεξάρτητα ΜΜΕ οι άνθρωποι εγγράφονται ως πολιτική πράξη. Λένε “δεν μπορώ να κάνω πολλά για να αλλάξω την πολιτική κατάσταση, αλλά υπάρχουν αυτοί οι δημοσιογράφοι που κάνουν καλή έρευνα”. Είναι μια μικρή έκφραση της προσωπικής πολιτικής στάσης. Είναι η πραγματικότητά μας. Στην Ουγγαρία και σε άλλες χώρες όπως η δική μας η τοπική πολιτική ενημέρωση παίζει ρόλο για το Μέσο που θα αποφασίσεις να εγγραφείς. Ακόμη και εάν δεν διαβάζω κάθε μέρα τα νέα, συνεχίζω να θέλω να τους στηρίξω για την ιδέα της δημοκρατίας και της ελευθερίας του Τύπου» εξηγεί, με απόλυτο σεβασμό προς το αναγνωστικό κοινό που στηρίζει την ανεξαρτησία του 444.hu.
Οι κοριοί «ταξιδεύουν» τον Κυριάκο στην Ουγγαρία
Μια από τις τελευταίες ερωτήσεις προς τον Ούγγρο συνάδελφο έμελλε να προκαλέσει την έκπληξή μας, καθώς αφορά τη… δημοφιλία του Κυρ. Μητσοτάκη στη χώρα του. Οπως εξηγεί, τα προηγούμενα χρόνια η εγχώρια κριτική στον Ορμπάν τον ταύτιζε περισσότερο με τoυς ηγέτες της Πολωνίας ή της Σερβίας, οι οποίες αντιγράφουν πολιτικές του. Η υπόθεση των υποκλοπών όμως έβαλε τους τελευταίους μήνες και το όνομα «Μητσοτάκης» στη δημόσια συζήτηση.
«Εξαιτίας του σκανδάλου παρακολουθήσεων ήταν πιο επίκαιρος. Είχαμε σκάνδαλο παρακολουθήσεων πέρυσι με το Pegasus, με προσπάθεια hacking στα emails δημοσιογράφων. Σε αυτό το πλαίσιο αναφέρεται ο Μητσοτάκης. Τελευταία συζητείται ότι αλλάζει η Ελλάδα, κάτι που δεν αναφερόταν μέχρι πριν από λίγους μήνες» σημειώνει, αναφέροντας ακόμη ένα κοινό σημείο μεταξύ των δύο κυβερνήσεων. Φυσικά, όπως και εδώ, κατά τη διερεύνηση του σκανδάλου στην Ουγγαρία προέκυψε πως «όλα έγιναν όπως πρέπει» και, ακόμη πιο ανατριχιαστικά, ότι «η κάθε παρακολούθηση εγκρίθηκε όπως έπρεπε και ήταν νόμιμη».
