Το 1915, μισό αιώνα μετά την κατάργηση της δουλειάς στις ΗΠΑ, ο Φεβρουάριος καθιερώθηκε ως Μήνας Μαύρης Ιστορίας, συγκεκριμένα αφροαμερικανικής ιστορίας. Εκατόν δέκα χρόνια μετά και έπειτα από σκληρές φυλετικές συγκρούσεις και κοινωνικούς αγώνες που άλλαξαν τη ροή του κόσμου, ο δεύτερος μήνας του χρόνου εξακολουθεί να λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι τίποτα δεν θεωρείται δεδομένο. Ειδικά σήμερα που ο τραμπισμός εξαπλώνεται ραγδαία και εκτός αμερικανικών συνόρων. Με αυτή την αφορμή ξαναδιαβάζουμε μερικά από τα σημαντικότερα έργα Αφροαμερικανών συγγραφέων.
Τα μάτια τους κοιτούσαν τον Θεό
Ζόρα Νιλ Χέρστον
Η Αφροαμερικανίδα συγγραφέας και ανθρωπολόγος Ζόρα Νιλ Χέρστον (1891-1960) ήταν από εκείνες τις προσωπικότητες που δεν τις χωράει η εποχή τους. «Έχω τα κότσια να βαδίσω στον δικό μου δρόμο, όσο σκληρός κι αν είναι» έλεγε εξηγώντας ότι προτιμά ακόμη και τη δύσκολη πραγματικότητα από τις ψευδαισθήσεις που θα την καθησύχαζαν παροδικά. Η Χέρστον ήταν από τα σημαντικότερα μέλη του κινήματος της Αναγέννησης του Χάρλεμ και επηρέασε συγγραφείς όπως οι Μάγια Αγγέλου, Ζέιντι Σμιθ, Πολ Μπίτι και Τόνι Μόρισον. Το φεμινιστικό μυθιστόρημά της με τίτλο «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον Θεό» (εκδ. Αίολος, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά), που εκδόθηκε το 1937, αποτελεί την ιστορία ενηλικίωσης ενός κοριτσιού που γεννήθηκε μετά τον άγριο βιασμό της μητέρας της. Για εκείνη η χειραφέτηση αποτελεί μονόδρομο με κάθε κόστος, παρότι το περιβάλλον τής ασκεί σκληρές πιέσεις.
Αόρατος άνθρωπος
Έντγκαρ Άλαν Πόε
«Είμαι ένας αόρατος άνθρωπος. Όχι, δεν είμαι φάντασμα από εκείνα που στοίχειωναν τον Έντγκαρ Άλαν Πόε ούτε είμαι κανένα από εκείνα τα εκτοπλάσματα του Χόλιγουντ […] Είμαι αόρατος απλώς επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν». Έτσι ξεκινάει το κλασικό πλέον μυθιστόρημα του Ραλφ Έλισον «Αόρατος άνθρωπος» (εκδ. Κέδρος, μτφρ.: Αγορίτσα Μπακοδήμου) που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ από τις εκδόσεις Random House το 1952 –περίοδος μετάλλαξης για την αμερικανική κοινωνία– και περιγράφει τις περιπέτειες ενός νεαρού Αφροαμερικανού που περνάει απαρατήρητος λόγω του χρώματός του. Ένα μυθιστόρημα-ορόσημο του 20ού αιώνα (απέσπασε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ το 1953) πάνω στην αναζήτηση ταυτότητας, την Αμερική των φυλετικών διακρίσεων και στις σχέσεις της μαύρης κοινότητας με τον μαρξισμό.
Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί
Μάγια Αγγέλου
Η Μάγια Αγγέλου (1928-2014) θεωρείται από τις κορυφαίες μορφές της αφροαμερικανικής διανόησης. Ποιήτρια, πεζογράφος, καθηγήτρια πανεπιστημίου, τραγουδίστρια, ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των μαύρων της Αμερικής στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, έγραψε, μεταξύ άλλων σπουδαίων έργων, επτά αυτοβιογραφίες. Η πρώτη της με τίτλο «Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί» (εκδ. Πατάκη, μτφρ. Ιωάννα Καρατζαφέρη) επικεντρώνεται στην παιδική της ηλικία και στα πρώτα χρόνια της νιότης της όπως τα έζησε στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ την περίοδο του φυλετικού αναβρασμού. Η Αγγέλου έπεσε θύμα βιασμού στα οκτώ της με αποτέλεσμα έναν ψυχικό κλονισμό που της στέρησε την ομιλία για χρόνια. Το βιβλίο της, το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1969, αντιμετωπίζει κριτικά την πατριαρχική κοινωνία και συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα πάνω στη γυναικεία ενδυνάμωση.
Το κουαρτέτο του Χάρλεμ
Τζέιμς Μπόλντουιν
Τέσσερις νεαροί μαύροι μουσικοί ξεκινούν από το Χάρλεμ της δεκαετίας του 1940 για να κατακτήσουν τον κόσμο. Μεταξύ αυτών και ο «Αυτοκράτορας της σόουλ» Άρθουρ Μοντάνα, ο οποίος τριάντα χρόνια μετά θα βρεθεί νεκρός. Με αυτή την αφορμή ο αδερφός του, Χαλ, ανακαλεί μνήμες από το παρελθόν και γίνεται η φωνή της μαύρης Αμερικής. «Το κουαρτέτο του Χάρλεμ» (εκδ. Πόλις, μτφρ. Χρήστος Οικονόμου) εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1979 και αποτελεί το τελευταίο και πλέον σημαντικό μυθιστόρημα του Τζέιμς Μπόλντουιν (1924-1987), ενός από τους σπουδαιότερους μεταπολεμικούς συγγραφείς της Αμερικής και εμβληματικής μορφής του κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων. Με γλώσσα αδάμαστη, πέρα από τα πανανθρώπινα ζητήματα του έρωτα και του θανάτου τα οποία σχολιάζει με αξιοθαύμαστη ευφυΐα, παίρνει σαφή θέση απέναντι στα δύσκολα ζητήματα της εποχής του, όπως ο ρατσισμός και η ομοφοβία.
Sister Outsider
Όντρι Λορντ
Η Όντρι Λορντ (1934-1992) αυτοσυστηνόταν ως «Μαύρη, λεσβία, φεμινίστρια, μητέρα, αγωνίστρια, ποιήτρια» (πάντα με το Μ κεφαλαίο στη λέξη μαύρη). Στα κείμενά της αναφέρεται στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους οι μαύρες, οι φτωχές και οι λεσβίες και στηρίζει τη συνεργασία λευκών και μαύρων γυναικών. Η Λορντ αφιέρωσε τη ζωή και την τέχνη της στην αντιμετώπιση του ρατσισμού, του σεξισμού, των κοινωνικών ανισοτήτων και της ομοφοβίας. Έδωσε τεράστιο αγώνα για την ορατότητα των μαύρων γυναικών, όπως δεκαετίες πριν έκανε η Ζόρα Νιλ Χέρστον. Η συλλογή δοκιμίων και ομιλιών της Λορντ «Sister outsider» (εκδ. Κείμενα, μτφρ. Ισμήνη Θεοδωροπούλου) που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1984 θεωρείται ορόσημο για το φεμινιστικό κίνημα, ενώ εδώ και δεκαετίες αποτελεί αντικείμενο μελέτης σε πανεπιστήμια όλου του κόσμου.
Αγαπημένη
Τόνι Μόρισον
Η «Αγαπημένη» (εκδ. Παπαδόπουλος, μτφρ. Κ. Σχινά) εκδόθηκε το 1989 και είναι το πέμπτο μυθιστόρημα της Τόνι Μόρισον. Εκτός από υποδειγματικό δείγμα γραφής, το βιβλίο που εντάσσεται στη θεματική του στοιχειωμένου σπιτιού αποτελεί ταυτόχρονα πολιτική δήλωση για τα φαντάσματα των μαύρων σκλάβων που ακόμη στοιχειώνουν την ιστορία των ΗΠΑ. Η ιστορία αφορά τη Σιθ, μια μαύρη γυναίκα που γεννήθηκε σκλάβα και προσπάθησε να διαφύγει, ωστόσο το νέο σπίτι όπου πλέον ζει στοιχειώνεται από το φάντασμα του μωρού της που σκότωσε με τα ίδια της τα χέρια. Πρόκειται για ένα από τα πιο ωραία δομημένα βιβλία της λογοτεχνίας του μεταφυσικού, από εκείνα ωστόσο που δεν τα ορίζει το είδος στο οποίο εντάσσονται, καθώς ο τρόπος που περιγράφουν την ανθρώπινη κατάσταση (εδώ τη σχέση μητέρας – παιδιού και γυναίκας – εσώτερου εαυτού) τα κατατάσσει στην υψηλή λογοτεχνία.
Τα αγόρια του Νίκελ
Κόλσον Γουάιτχεντ
Στην Ελλάδα γνωρίσαμε τον Κόλσον Γουάιτχεντ μέσα από το βραβευμένο με Πούλιτζερ μυθιστόρημά του «Υπόγειος σιδηρόδρομος» (εκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Γιώργος Μπλάνας), που έχει θέμα τις συνθήκες ζωής των σκλάβων στις αμερικανικές βαμβακοφυτείες. Το βιβλίο «Τα αγόρια του Νίκελ» (εκδ. Ίκαρος, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) με το οποίο ο συγγραφέας απέσπασε το δεύτερο Πούλιτζερ γράφτηκε με αφορμή μια είδηση που διάβασε το 2014 σχετικά με τα ευρήματα που ανακάλυψαν οι φοιτητές Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα στο νεκροταφείο του Σχολείου Αρρένων Ντόζιερ στο Μαριάννα της Φλόριντα, τα οποία στάθηκαν η αιτία να ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με τους βασανισμούς που έλαβαν χώρα εκεί για πάνω από έναν αιώνα. Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Έλγουντ Κέρτις, ένα μαύρο αγόρι που ζει μαζί με τη γιαγιά του στο Ταλαχάσι της Φλόριντα της δεκαετίας του ’60, θαυμάζει τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και ονειρεύεται να σπουδάσει. Μια μέρα βρίσκεται στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί με εγκλεισμό στο αναμορφωτήριο Νίκελ, όπου η σωματική, σεξουαλική και ψυχική κακοποίηση των μαύρων αγοριών από τους λευκούς δεσμοφύλακες είναι καθημερινότητα.
