Ένας περίπατος πάντα έχει κάτι να προσφέρει σε αυτόν που τον απολαμβάνει. Στην περίπτωση ενός βιομηχανικού περιπάτου η απόλαυση πέρα από τη γνώση είναι ένα ταξίδι στον χρόνο. Σε μια τέτοια χρονοκάψουλα βρεθήκαμε όταν επισκεφτήκαμε το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) και συναντηθήκαμε με τον αρχειονόμο και βιβλιοθηκονόμο του Ιδρύματος Δημήτρη Ραμαντάνογλου.
Αφορμή στάθηκε η οργάνωση μηνιαίων πολιτιστικών περιπάτων στην ευρύτερη περιοχή του Ταύρου όπου στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο του ΠΙΟΠ. Σκοπός είναι η εξερεύνηση της βιομηχανικής κληρονομιάς του 20ού αιώνα αλλά και της τοπικής ιστορίας. Tο ταξίδι στον χρόνο ξεκινά από το κτίριο όπου στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο, καθώς εκεί λειτουργούσε η χυμοποιία Κρόνος, στη γωνία της οδού Δωρίδος και της λεωφόρου Ειρήνης. Ο Δ. Ραμαντάνογλου και οι συνάδελφοί του Αικατερίνη Ζιόβα και Μάριος Παπαθανασίου προτού ξεκινήσουμε τον περίπατο μας ξενάγησαν στον χώρο του αρχείου. Οι συλλογές του περιλαμβάνουν έγγραφα, κατάστιχα, μετοχές, χάρτες, σχέδια, φωτογραφικό υλικό, σπάνια βιβλία και εκδόσεις ειδικού ενδιαφέροντος, καθώς και αρχεία τραπεζών που σήμερα έχουν απορροφηθεί από την Τράπεζα Πειραιώς, όπως επίσης και αρχεία φορέων, ιδρυμάτων και επιχειρήσεων που συνδέθηκαν με αυτές τις τράπεζες. Η βιομηχανική ιστορία, το περιβόητο σχέδιο Μάρσαλ, η λειτουργία του τραπεζικού συστήματος εκείνη την εποχή και η προσπάθεια ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ζωντανεύουν στον χώρο του Ιστορικού Αρχείου, αλλά κυρίως σε όλη τη διαδρομή της βόλτας μας.
Τοπική ιστορία και κληρονομιά
Η πρώτη στάση στον περίπατο ήταν η Αθηναϊκή Βιομηχανική Εταιρεία Καπλαμάδων (ΑΒΕΚ ΑΕ), μονάδα που κατασκεύαζε καπλαμάδες. Πέραν των πληροφοριών για την ιστορία του κάθε σταθμού της βόλτας μας, ο Δ. Ραμαντάνογλου απάντησε και στο ερώτημα «γιατί να λάβει κάποιος μέρος σε αυτήν τη δράση;». «Το ζητούμενο είναι η τοπική ιστορία και η γνώση της ιστορίας και της βιομηχανικής κληρονομιάς. Ο κάθε επισκέπτης κερδίζει κάτι διαφορετικό από τη βόλτα αυτή, ακόμη και γενεαλογικές πληροφορίες, όχι μόνο ιστορικές. Είναι διεθνές πλέον το φαινόμενο να αναζητά ο κόσμος πληροφορίες όχι μόνο πολιτιστικές για την περιοχή στην οποία ζει και δραστηριοποιείται. Ειδικά η περιοχή του Ταύρου απασχολούσε όλο το λεκανοπέδιο είτε μιλώντας για μόνιμους κατοίκους και παράλληλα εργαζόμενους εδώ είτε για ανθρώπους που, ενώ κατοικούσαν στο αστικό κέντρο, είχαν άμεση επιχειρηματική σχέση με την περιοχή».
Επόμενος σταθμός ήταν οι Πρωτοβάθμιοι Αγελαδοτροφικοί Συνεταιρισμοί. Οι εργασίες του συγκεκριμένου συνεταιρισμού περιορίστηκαν κατά πολύ με τις αποφάσεις του δημοσίου για την απομάκρυνση των βουστασίων από την περιοχή των Αθηνών παρά τη σημαντική παραγωγή γάλακτος.
Η Ανώνυμος Εταιρεία Βιομηχανίας Ερίου (ΒΙΕΡ ΑΕ) ήταν η επόμενη στάση. Το πρώην εργοστάσιο νημάτων που εφοδίαζε την υφαντουργία Λεβιάθαν στον Βόλο και απασχολούσε εργατικό δυναμικό από την περιοχή του Ταύρου διέκοψε τη λειτουργία του στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και παραμένει στον αστικό ιστό πλέον ως ενθύμηση. Ο χώρος του εργοστασίου εριονημάτων φιλοξενεί σήμερα μονάδα ειδών διατροφής.
Στη συνέχεια φτάσαμε στην Κεραμευτική Επιχείρηση του Γεωργίου Καβάλη Μινωική. Μια μονάδα που θεωρούνταν από τις καλύτερες στην Ελλάδα στα επιτραπέζια σκεύη κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1950, με τον ιδρυτή της να είναι παράλληλα και ο σχεδιαστής των μηχανημάτων της μονάδας, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Είχε δράση και στο Ηράκλειο της Κρήτης με την κατασκευή πορσελάνης.
Μηχανουργείο. Ισως ο πιο ιδιαίτερος σταθμός της βόλτας μας. Παλιό μηχανουργείο, όπως λέει και η ονομασία, αλλά εδώ και 20 χρόνια λειτουργεί σαν καφέ και πρόσφατα σαν εστιατόριο. Σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη, εφοδίαζε με ηλεκτρική ενέργεια και το ίδιο το εργοστάσιο αλλά και τη γύρω περιοχή. Το ιδιαίτερο, όπως αναφέραμε, είναι ότι διατηρείται σχεδόν άψογα ο τότε εξοπλισμός δίνοντας μια περίεργη νότα στον όλο χώρο, ξεχωριστή και ελαφρώς μουσειακή, καθώς πολλά κομμάτια της διακόσμησης είναι αντικείμενα που βρήκε ο ιδιοκτήτης στην ευρύτερη περιοχή. Οι άνθρωποι του ιδρύματος μας τόνισαν για άλλη μια φορά ότι «αποδεδειγμένα ο περίπατος δεν απευθύνεται μόνο σε ερευνητές και ακαδημαϊκούς. Η εκπαιδευτική κοινότητα, οι απλοί πολίτες, μικροί και μεγάλοι, σίγουρα θα βρουν κάτι που θα τους συνδέει με το όλο εγχείρημα· είτε προσωπικά βιώματα είτε λόγω καθαρά περιέργειας αλλά και αναψυχής».
Συνεχίζοντας τον περίπατο φτάσαμε στη Βιομηχανία Υποδημάτων ΕΛΒΙΣ ΑΕ. Δυστυχώς δεν σώζεται κάτι από εκείνη την εποχή, παρόλο που η μονάδα ήταν πρωτοπόρα, καθώς διέθετε βιομηχανική παραγωγή γυναικείων υποδημάτων. Αξιοσημείωτο είναι πως, αρκετά χρόνια μετά την εκκαθάριση στην οποία τέθηκε, το κτίριο φιλοξένησε την υπηρεσία αρχείου της Ελληνικής Τραπέζης Βιομηχανικής Αναπτύξεως – περισσότερο γνωστής ως ΕΤΒΑ. Μιλώντας για την ΕΤΒΑ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο πλούτος του ιστορικού αρχείου περιλαμβάνει στοιχεία από τον Οργανισμό Τουριστικής Πίστεως, την Κεντρική Επιτροπή Δανείων και τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ανάπτυξης. Βασικό ρόλο στο σχέδιο ανασυγκρότησης έπαιξε και η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος για την ενίσχυση του τεχνικού εξοπλισμού στους τομείς της γεωργίας και της αλιείας. Στο υλικό που υπάρχει αναδεικνύονται και οι αναπτυξιακές στρατηγικές του ελληνικού κράτους σε ορισμένους κλάδους παραγωγής.
Περίπατος με πολλές πτυχές
Η εξωστρέφεια είναι ο βασικός στόχος των δράσεων του ΠΙΟΠ. Χαρακτηριστικά μας είπε ο Δ. Ραμαντάνογλου ότι «με τον βιομηχανικό περίπατο ο κόσμος γνωρίζει μια διαφορετική μορφή πολιτισμού, καθώς η αποκατάσταση των προσφύγων, το συνεταιριστικό κίνημα αλλά και η ξένη οικονομική βοήθεια, μεταπολεμικά, διαμόρφωσαν πολλές από τις πτυχές της ελληνικής κοινωνίας».
Συζητώντας φτάσαμε και στη βιομηχανική μονάδα Αφοί Νικολόπουλοι Αναστάσιος και Γεώργιος Βιομηχανία Δέρματος. Δίπλα στο ρέμα του Προφήτη Δανιήλ, το τοπίο θα μπορούσε άνετα να αποτελεί σκηνικό από κινηματογραφική ταινία. Το ίδιο ισχύει και για όλη τη διαδρομή που ακολουθήσαμε. Παρά τις σύγχρονες μονάδες και τον σημερινό επαγγελματικό ρυθμό, σχεδόν κάθε γωνιά των δρόμων που περπατήσαμε κρύβει αλλά και φανερώνει πολλές ιστορίες. Ακόμη και η σχεδόν παντελής έλλειψη πεζοδρομίων στα περισσότερα σημεία μαρτυρά ότι εκείνη η εποχή έχει αφήσει το στίγμα της σχεδόν σε κάθε χιλιοστό της περιοχής.
Ο τελευταίος μας σταθμός έτυχε να είναι και ο πιο γνωστός σε μένα: Εργοστάσιον Παστεριώσεως Γάλακτος ΑΣΤΥ Ενωση Αγελαδοτροφικών Συνεταιρισμών Αττικής Βοιωτίας. Μπορεί στη θέση της μονάδας να βρίσκεται ένα σύγχρονο πολυκατάστημα, αλλά η πρωτοπορία της εταιρείας ήταν μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα της εποχής. Η διαδικασία παστερίωσης, συσκευασίας αλλά και τα πασίγνωστα παγωτά ήταν τα σημεία αναφοράς της επιχείρησης, η οποία διέκοψε τις εργασίες της το 1992. Επιστρέψαμε στο κτίριο του ΠΙΟΠ με μια γλυκόπικρη γεύση. Ταξιδέψαμε σε άλλες εποχές, με δυσκολίες εργασίας και διαβίωσης, με είδη βιομηχανίας που δεν συναντάμε πλέον στα αστικά κέντρα για πολλούς και διάφορους λόγους. Το σίγουρο είναι ότι η ιστορία παραμένει πάντα ζωντανή και το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς φροντίζει να την καταγράφει, αλλά κυρίως να τη μοιράζεται με όλο τον κόσμο είτε είναι επιστήμονες είτε απλοί άνθρωποι οι οποίοι θέλουν να μάθουν τα μυστικά του ιδιαίτερου παζλ που λέγεται Ταύρος.
INFΟ
Οι πολιτιστικοί περίπατοι γίνονται κάθε δεύτερη Πέμπτη του μήνα (17.30-19.30)
