Ένα βιβλίο με εικόνες και λέξεις για τον εθνικό μας ποιητή.
Γράφει ο Νίκος Μαθιουδάκης
επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδας.
∆ιακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση και η χώρα µας βρίσκεται σε εορταστική διάθεση, σε µια επετειακή «φαντασµαγορία» δηλώσεων και εκδηλώσεων, οµιλιών και εκδόσεων – όσο και όπως οι συνθήκες το επιτρέπουν. Μέσα σε αυτό τον ορυµαγδό είναι ωραίο να αφουγκραζόµαστε και φωνές ήσυχες, που µιλάνε µε λόγο ευθύ, ακουµπώντας τον νου και την καρδιά.
Στα ράφια των κλειστών βιβλιοπωλείων τοποθετήθηκε –και ευτυχώς έφτασε στα χέρια µας– µια ευχάριστα «παράξενη» έκδοση για τον ∆ιονύσιο Σολωµό· ένα βιβλίο µε εικόνες όχι από εκείνα που κατά συνήθεια ονοµάζουµε εικονογραφηµένα, αλλά ένα έργο στο οποίο η λογοτεχνία και η ζωγραφική συναντιούνται ισάξια, σκιαγραφώντας την προσωπικότητα της δηµιουργού του.
Το βιβλίο «Μια ιστορία για τον ∆ιονύσιο Σολωµό» της Μάριας Μπαχά, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο (και υπό το απαιτητικό και συνάµα ευαίσθητο βλέµµα της εκδότριας Αλέξας Αποστολάκη), αποτελεί ένα έργο τέχνης και λόγου, καθώς αρχικά µαγνητίζεσαι από τις πολύχρωµες εικόνες που µοιάζουν άλλοτε µε προσχέδια και άλλοτε µε πίνακες ζωγραφικής και στη συνέχεια καταπιάνεσαι από τα λόγια της ιστορίας που είναι φτιαγµένη τόσο µε πεζολογικές όσο και ποιητικές εικόνες.
Ο αναγνώστης ακολουθώντας τη διπλή επίσκεψη της Μάριας Μπαχά –εικαστική και αφηγηµατική– στη ζωή και στο έργο του ∆ιονύσιου Σολωµού ανακαλύπτει ένα κείµενο που ακροπατεί ανάµεσα στον µύθο και την Ιστορία, σαν ένα είδος λογοτεχνικής µυθιστορίας (ή αλλιώς µιας µυθιστορικής λογοτεχνίας) για µικρούς και µεγάλους. Ένα κείµενο που αναφωνεί σιωπηλά προς τιµή του ποιητή: «Ω, χαίρε, αιώνιας γης ένδοξο τέκνο».
Μια ιστορία για ένα ταξίδι στα πρώτα χρόνια στη Ζάκυνθο, την Ιταλία και έπειτα την επιστροφή του στο νησί που τον γέννησε και ως άνθρωπο και ως ποιητή: «Στον ολάνθιστο Λόφο του Στράνη έγραψε τον “Ύµνο στην ελευθερία”. Το ποίηµα τυπώθηκε, µοιράστηκε, διαβάστηκε, µεταφράστηκε, τραγουδήθηκε, δοξάστηκε». Στη συνέχεια η Μ. Μπαχά µας µεταφέρει µαζί µε τον ποιητή µας στην Κέρκυρα: στις πρώτες σκέψεις του κατά την άφιξη, στα τετράδια και στις σηµειώσεις του, στη διαδικασία της µουσικής ένδυσης του ποιήµατος «Ύµνος εις την ελευθερίαν» και τέλος στην ονειρική του έξοδο.
Ιδιαίτερη εντύπωση στην ιστορία της Μ. Μπαχά µας κάνει η σχέση του ποιητή µε τη µητέρα του. Ξεχωρίζουν δύο στιγµές άκρατης ποιητικότητας, η πρώτη ως περιγραφή και η δεύτερη ως γράµµα.
Στιγµή πρώτη – ο αποχωρισµός του ποιητή από τη µητέρα του στη Ζάκυνθο πηγαίνοντας στην Ιταλία: «Το λευκό µαντίλι που κουνούσε λυπηµένα η µητέρα του µπερδευόταν µε το λευκό αφρό των κυµάτων που σήκωναν τα κουπιά. Και ύστερα, όταν του ήταν αδύνατον πια να ξεχωρίσει το µαντίλι απ’ το κύµα, αποφάσισε να σηκώσει το βλέµµα. Οι µορφές τους δεν διακρίνονταν πια απ’ το τοπίο. Αυτή ήταν η τελευταία εικόνα τους και θα την κρατούσε µέσα του σ’ όλο το διάστηµα της απουσίας του».
Στιγµή δεύτερη – το γράµµα του ποιητή στη µητέρα του καθώς βρίσκονται µακριά: «Πολυαγαπηµένη µου µητέρα, νιώθω το φως µου ν’ αδυνατίζει κάπως· ω Θεέ µου, δε θα ’θελα να φτάσω σε θέση να µην µπορώ πια να σε ξαναδώ. ∆ε γράφω περισσότερα· εσύ ξέρεις καλά την ψυχή µου ως το βάθος, και µάθε ακόµη πως η ξενιτιά άλλο δεν έκαµε παρά να δυναµώσει περισσότερο τη ζέστα της καρδιάς µου. Χαίρε, χαίρε, ο αληθινός σου γιος ∆ιονύσιος».
Όσες φορές κι αν διαβάσει κάποιος την ιστορία αυτή για τον Σολωµό, διαφαίνεται η ενδελεχής µελέτη της Μάριας Μπαχά στη ζωή και στο έργο του Ζακυνθινού ποιητή προκειµένου να φωτίσει στοιχεία ανεκτίµητα για να τα εγκιβωτίσει στον δικό της λόγο είτε αυτούσια είτε µεταπλασµένα. Λέξεις και στίχοι, σηµειώσεις και κουβέντες, σκέψεις και ιδέες αναµειγνύονται αριστοτεχνικά στο χωνευτήρι της ιστορίας της.
Ολοκληρώνοντας τη «συνάντησή» µας µε τον Σολωµό δανειζόµαστε τα λόγια του ποιητή Παναγιώτη Ιωαννίδη, µε τα οποία προλογίζει ένα αφιέρωµα στον Ζακυνθινό λογοτέχνη (στο περιοδικό «The Books’ Journal» Μάρτιος 2021): «Ο Σολωµός δεν είναι µεγάλος ποιητής επειδή είναι “εθνικός”· ο Σολωµός είναι “εθνικός” επειδή είναι µεγάλος ποιητής». Πολλές φράσεις µπορεί αρχικά να φαίνονται κοινότοπες, παρ’ όλα αυτά πολλές φορές κρύβουν µια ιδιότυπη αλήθεια, µια ιδιαίτερη σοφία. Άλλωστε από µια σκέψη φυτρώνει κάποια άλλη ιδέα.
Ο Νίκος Μαθιουδάκης είναι επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδας.
INFΟ
Το βιβλίο «Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό» της Μάριας Μπαχά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο
