Από τις 11 Ιουλίου μέχρι και τις 2 Φεβρουαρίου 2025, στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, θα φιλοξενείται η έκθεση με τον τίτλο «Δημοκρατία», η οποία ανιχνεύει τη σχέση της τέχνης με την πολιτική ιστορία στη Νότια Ευρώπη.
Η έκθεση διοργανώνεται με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας (1974). Σε μία κομβική χρονιά, με εκλογές σχεδόν σε όλον τον κόσμο, η ΕΠΜΑΣ παρουσιάζει μία επίκαιρη έκθεση για τις Τέχνες, τις κοινωνικές αλλαγές και τη Δημοκρατία.
Συναντήσαμε την διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης και επιμελήτρια της έκθεσης, Συραγώ Τσιάρα, και ξεναγηθήκαμε στην πρώτη μεγάλη, διεθνή έκθεση που πραγματεύεται τη σχέση της τέχνης με την δημοκρατία κατά την διάρκεια μιας από τις πιο καθοριστικές περιόδους για την ιστορία της Νότιας Ευρώπης, καθώς τρεις χώρες, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία μετέβησαν από ένα απολυταρχικό καθεστώς στο δημοκρατικό πολίτευμα.
Με οδηγό τους αγώνες και την τέχνη
Είναι αδύνατον να περιηγηθείς στην έκθεση «Δημοκρατία» και να μην αισθανθείς την Ιστορία να περνάει μπροστά από τα μάτια σου. Η τέχνη ως καταγραφή της Ιστορίας στέκεται μάρτυρας των πιο σκοτεινών εποχών. Δικτατορία Πινοσέτ, Φράνκο, Αντόνιο ντι Ολιβέιρα Σαλαζάρ, αλλά και Νίκος Μπελογιάννης, Επανάσταση των Γαρυφάλλων και Τσε Γκεβάρα. Οι πολιτικές εξελίξεις επιδρούν στην τέχνη του ευρωπαϊκού νότου. Το πένθος, η ματαίωση αλλά και η ελπίδα αποτυπώνονται στα έργα των καλλιτεχνών με έναν σπαρακτικό τρόπο. Η έκθεση «Δημοκρατία» ξεπερνά τα σύνορα της καλλιτεχνικής δημιουργίας και συνομιλεί με την ιστορική αλήθεια.
Η έκθεση ξεκινάει με το έργο του Κολομβιανού Fernando Botero που παρουσιάζει υπερμεγέθη και παραμορφωμένο τον Φρανθίσκο Φράνκο. Στην πρώτη ενότητα υπάρχει και το πορτρέτο του Πινοσέτ που στις κόγχες των ματιών υπάρχουν νεκροκεφαλές με τίτλο «Nada con Pinocge».
Απάντηση τα χαρακτικά της Βάσως Κατράκη και του Τάσσου που αποτυπώνουν την αντίσταση στον φασισμό. Ιδιαίτερη μνεία στο αρχείο της ΕΡΤ και στα κείμενα από το μανιφέστο των Ελλήνων ρεαλιστών. Το βίντεο από την Επανάσταση των Γαρυφάλλων και η φωτογραφία από το Άγαλμα της Νίκης (του Φράνκο) τυλιγμένο με σημαίες της αυτόνομης Καταλονίας, και φυσικά η εικόνα, το πρόσωπο το Νίκου Μπελογιάννη και η δολοφονία του Τσε Γκεβάρα.
Η έκθεση χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες: «Το πρόσωπο του εχθρού», «Αντίσταση, «Εξέγερση» και «Διέγερση». Τα έργα των καλλιτεχνών, όπως μας εξήγησε η Συραγώ Τσιάρα, παρουσιάζονται συνθετικά μέσα σε θεματικά πλαίσια και όχι διαιρεμένα.
Στο συνολικό εγχείρημα συμμετέχουν πάνω από 55 καλλιτέχνες και ομάδες καλλιτεχνών. Η έκθεση περιλαμβάνει 140 εικαστικά έργα από την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, αλλά και αφίσες, βιντεοπροβολές, performances. Θα πραγματοποιηθεί ένα κινηματογραφικό αφιέρωμα καθώς και ένα συνέδριο με θέμα τη δημοκρατία και τις εικαστικές τέχνες.
Fernando Botero, Βλάσης Κανιάρης, Τάσσος, Βάσω Κατράκη, Κλεοπάτρα Δίγκα, Γιάννης Γαΐτης, Αλέξης Ακριθάκης, Έλληνες Ρεαλιστές (Γιάννης Βαλαβανίδης, Κλεοπάτρα Δίγκα, Χρόνης Μπότσογλου, Κυριάκος Κατζουράκης, Γιάννης Ψυχοπαίδης), Κυριάκος Κατζουράκης, Δημήτρης Μυταράς, Jaume Xifra, José Antonio Alcácer Garmendia, CADA, Manuel Calvo, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Κωνσταντίνος Παρθένης, Δημήτρης Περδικίδης είναι μόνο ορισμένοι εκ των καλλιτεχνών που συμμετέχουν.
Το συλλογικό τραύμα μέσα από την αντίσταση
Η Εθνική Πινακοθήκη στρέφεται στην τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση που επικρατεί παγκοσμίως με στόχο να αναδειχθεί το πώς αυτή μπορεί να συνδέεται με τις διαμάχες και την αναταραχή που επικρατούσε στη Νότια Ευρώπη το 1960 και το 1970. Με φόντο μία χρονιά, την φετινή, γεμάτη εκλογικές αναμετρήσεις σε πολλές χώρες και προκλήσεις για τις δημοκρατικές αξίες, η έκθεση θα εμβαθύνει στις ιστορικές ιδιαιτερότητες της κοινής εμπειρίας, στα συναισθήματα και στο συλλογικό τραύμα όπως αυτά διαμορφώθηκαν μέσα από τις πράξεις διαμαρτυρίας, αντίστασης, προσωπικής και κοινωνικής χειραφέτησης.
Το ιστορικό πλαίσιο
Το 1974, επτά χρόνια μετά την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, η δημοκρατία αποκαθίσταται στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, η 24η Ιουλίου αποτελεί την ημερομηνία ορόσημο για την κατάρρευση της χούντας, αφού έχει προηγηθεί τον Νοέμβριο του ’73 η εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου, ενώ η έναρξη των διαδικασιών εκδημοκρατισμού λαμβάνει χώρα στον απόηχο του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Κατά την ίδια, λίγο ως πολύ, περίοδο κορυφώνονται οι ιστορικές εξελίξεις που έθεσαν τέλος στα συντριπτικά μακροβιότερα αυταρχικά καθεστώτα του Franco στην Ισπανία (1936/1939 – 1975) και των Salazar-Caetano (1933 – 1974) στην Πορτογαλία.
Οι διαδικασίες εκδημοκρατισμού των τριών χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου εντάσσονται στο τρίτο παγκόσμιο κύμα εκδημοκρατισμού το οποίο ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1970 για να συνεχιστεί και την επόμενη δεκαετία με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, ενώ επιπλέον ώθηση στον εκδημοκρατισμό προσέφερε η αποαποικιοποίηση η οποία συντελέστηκε κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960.
Οι μεταβάσεις στις δύο χώρες της Ιβηρικής προφανώς ακολούθησαν διαφορετική διαδρομή καθώς ο Adolfo Suárez ανέλαβε τη σταδιακή αποκατάσταση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών μετά το θάνατο του δικτάτορα Φράνκο υιοθετώντας πολιτική αμνηστίας, ενώ στην Πορτογαλία η Επανάσταση των Γαρυφάλλων τον Απρίλιο του 1974 που ανέτρεψε τον δικτάτορα Marcelo Caetano σημάδεψε την μετάβαση στη δημοκρατία με επαναστατικές διεργασίες οδηγώντας σε ελεύθερες εκλογές.
Στην Ελλάδα, η περίοδος της Μεταπολίτευσης ορίζεται από την πτώση της Χούντας και τις πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών να διεξάγονται στις 17 Νοεμβρίου του 1974.
Μισό αιώνα από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και τον κίνδυνο της ανόδου της ακροδεξιά στη χώρα μας και στην Ευρώπη η ανάγκη για αφύπνιση είναι επιτακτική. Όπως επισήμανε η καλλιτεχνική διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ: «Η έκθεση πραγματοποιείται σε μια διεθνή συγκυρία που δεν μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε, αλλά επιβάλλει τη συνεχή επαγρύπνηση για την υπεράσπιση της δημοκρατίας καθώς πληθαίνουν οι ακραίες φωνές που κεφαλαιοποιούν την κοινωνική δυσαρέσκεια από τις παρατεταμένες και αλλεπάλληλες κρίσεις, παρατηρείται μειωμένη συμμετοχή στις εκλογές, αμφισβητείται το κύρος και η αξιοπιστία των θεσμών, ενώ επικρατεί ο φόβος και η επισφάλεια». Και κατέληξε: «Οι επέτειοι είναι μια ευκαιρία αναστοχασμού πάνω στη δυναμική των ιστορικών βιωμάτων, μια αφορμή να ξανακοιτάξουμε μέσα μας και γύρω μας για να διαπιστώσουμε τι πετύχαμε, πόσο αλλάξαμε και σε ποιο βαθμό η εμπειρία του παρελθόντος συμβάλλει στη διαμόρφωση της συλλογικής μας ταυτότητας στο παρόν ή ενημερώνει το σχεδιασμό μας για το μέλλον».
