Τέλος του έτους σημαίνει απολογισμός και προγραμματισμός, σημαίνει αναδρομή στα όσα κάναμε και σχεδιασμός για τα όσα ευελπιστούμε να κάνουμε, σημαίνει λίστες βιβλίων και πολιτισμικών δρώμενων (και γνωριμιών και ερώτων, βεβαίως!), σημαίνει πετάγομαι στη γωνία για να δω αν και πώς έρχομαι.
Ναι, ήταν πρόσφορο και πλούσιο το 2024 για εμάς που μας διέπει μια ηδύτατη μανία για τα όσα προσφέρουν οι δημιουργοί, οι ποιητές, οι λογοτέχνες, οι κινηματογραφιστές, συνελόντι ειπείν οι άοπλοι νομοθέτες του κόσμου, οι άγγελοι της αναρχίας, αυτοί που πλουτίζουν τις στιγμές μας, που διδάσκουν άοκνα πώς να ξεγελάμε τον αδυσώπητο χρόνο, πώς τα δευτερόλεπτά μας να τα επιμηκύνουμε.
Στη Στέγη συγκλονιστήκαμε δεόντως από την ιέρεια της μεταπάνκ ποίησης, την Πάτι Σμιθ, που ξεδίπλωσε ένα τρίπτυχο με ήρωες την Μαρία Κάλλας και τον Πιερ Πάολο Παζολίνι, τον Μάρτιο. Και από το φιλοσοφικό θεατρικό δοκίμιο «Rohtko» που είχαμε δει και το 2023.
Ο Λούκας είναι επινοητής πειραμάτων, ενορχηστρωτής θαυμάτων, αποδομητής και αναδομητής θεαμάτων. Κατά γενική ομολογία, ο πιο ταλαντούχος μαθητής και συνεργάτης του μέγιστου Κριστιάν Λούπα (Krystian Lupa, Γιαρτσάμπιε-Στρούι,1943), συνεπικουρούμενος κάθε φορά από ένα επιτελείο εκλεκτών συνεργατών, ξέρει να μας φιλοξενεί σε μεταψυχεδελικά σύμπαντα μέθεξης και περίσκεψης. Οσοι βρεθήκαμε στη Μαλακάσα τον Ιούνιο απογειωθήκαμε με το «Respublika», ένα εξάωρο μανιφέστο του Λούκας και των παλλόμενων συνεργατών του.
Το αρχικό υλικό για το «Respublika» συγκεντρώνεται το 2018 με τη συγκρότηση μιας ομάδας 20 καλλιτεχνών που θα ζήσουν και θα πειραματιστούν με τον κοινοβιακό τρόπο ζωής, με την ηλεκτρονική μουσική, με την υποκριτική, σε έναν οικισμό, μέσα σ’ ένα δάσος της Λιθουανίας, για δύο μήνες, το 2019. Ο Λούκας απεκδύεται τον ρόλο του σκηνοθέτη, τα πάντα γίνονται αυτοσχεδιαστικά, βιντεοσκοπούνται περί τις 50 ώρες προσωπικών εξομολογήσεων, συνομιλιών, συγκρούσεων, σκηνών από την καθημερινότητα της κολεκτίβας. Κατόπιν καλείται η δραματουργός Γιοάννα Μπέντναρτσικ (Joanna Bednarczyk) να συνθέσει ένα κείμενο από το αρχειακό υλικό, δημιουργώντας ένα φουτουριστικό σύμπαν, παραπέμποντας σε κείμενα του Γιουβάλ Νόα Χαράρι και του Χακίμ Μπέη, των Ζιλ Ντελέζ & Φελίξ Γκαταρί, του Γκι Ντεμπόρ και των καταστασιακών, προειδοποιώντας για επικείμενες καταστροφές και καταγράφοντας προτάσεις υπέρβασης των καταστροφών. Με μια λέξη: χαμός!
Στο θέατρο δέσποσε, κατ’ εμέ, ο «Αποτυχημένος» του Τόμας Μπέρνχαρντ που σκηνοθέτησε ο Εκτορας Λυγίζος στο ΚΠΙΣΝ. Ο λόγος του Τόμας Μπέρνχαντ, ασθματικά αλλά και μελωδικά (μουσικολογία είχε σπουδάσει εξάλλου) μακροπερίοδος, γεμάτος μηρυκασμούς και αναμηρυκασμούς, καταιγιστικούς αφορισμούς και σαρωτικά αιχμηρό χιούμορ, ευτύχησε στα χέρια του σκηνοθέτη. Η εργασία του Λυγίζου και των λίαν εκλεκτών συνεργατών του συνίσταται σε μια καταπληκτική χορογραφία βλεμμάτων, ακόμη και των δαχτύλων των ηθοποιών, οι κινήσεις έχουν νόημα και σημασία.
Καταβυθιστήκαμε στην ποίηση και φέτος, ιδίως αυτή δυναμικών ποιητριών όπως η Καλλιόπη Αλεξιάδου, η Ευτυχία Παναγιώτου, η Eva H.D., η Ειρήνη Βακαλοπούλου, η Κωνσταντίνα Σιαχάμη, η Ελλη Ιγγλίζ.
Στα εικαστικά, επίσης πλούσιο το 2024. Η Εύα Στεφανή στο ΕΜΣΤ, ο Ανσελμ Κίφερ στην Gagosian, ο Ηλίας Παπαηλιάκης στην Κάντανο Κρήτης, η Σίντι Σέρμαν στο Κυκλαδικό και οι διόσκουροι Κώστας Τσώλης και Νίκος Παπαδημητρίου, συνεπικουρούμενοι από τον Αγγελο Σπάρταλη, επίσης στην Κρήτη, στον Αγιο Νικόλαο. Κι ακόμη, λίαν σημαντικό, το ότι η Χλόη Ακριθάκη προσφάτως έστησε το Αρχείο Ακριθάκη, ένα εγχείρημα που ουδεμία σχέση έχει με τη μουσειακή προσέγγιση, αλλά απεναντίας είναι ένα άνοιγμα στον χώρο και ιδίως στον χρόνο, ένα έργο εν προόδω, μια διαρκής επανεξέταση ιστοριών και έργων, τόσο του πατέρα της, του μέγιστου Αλέξη Ακριθάκη όσο και άλλων εικαστικών, όπως η Λίζη Καλλιγά, με μια βιντεοεγκατάσταση της οποίας με τίτλο «Ο άσπρος τοίχος» εκκίνησαν τα δρώμενα του Αρχείου.
(Φωτογραφία: Boris Kirpotin)
Οι βιβλιόφιλοι πανηγύρισαν φέτος την επανέκδοση των έργων του αείμνηστου Χρήστου Βακαλόπουλου από την Εστία, όπως και από την κυκλοφορία του αριστουργήματος του Σελίν «Θάνατος επί πιστώσει», αξιέπαινα μεταφρασμένου από τον Αγγελο Αγγελίδη και τη Μαρία Αγγελίδου· χάθηκαν στους ιλιγγιώδεις λαβυρίνθους του «Εγώ είναι ένας άλλος – Επταλογία III-V» του νομπελίστα Γιον Φόσε (μτφρ. Σωτήρης Σουλιώτης, εκδ. Gutenberg), ενώ αναμένουν εναγωνίως την κυκλοφορία, από τις ίδιες εκδόσεις, του περιλάλητου «Infinite Jest» που δώρισε στην ανθρωπότητα ο Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας και μετέφρασε ο παίκτης/ρέκτης Κώστας Καλτσάς, ο οποίος μάλιστα έκανε προσφάτως το συγγραφικό του ντεμπούτο με το πολύπτυχο μυθιστόρημα «Νικήτρια σκόνη» (εκδ. Ψυχογιός).
Και πολλά, πάρα πολλά άλλα μάς δωρήθηκαν το 2024. Οπως η έλευση του τεράστιου Ντενί Λαβάν, τα γυρίσματα στην Αθήνα της νέας ταινίας του απαράμιλλου Τσάρλι Κάουφμαν και το πολύτιμο ντοκιμαντέρ «Πανελλήνιον» του ταλαντούχου Σπύρου Μαντζαβίνου για το λατρεμένο μας σκακιστικό στέκι της οδού Μαυρομιχάλη.
Face Control
Ολβιος και ευδαίμων, έλεγε ο Αρανίτσης, όποιος συνομήλικός του έχει για δασκάλους, πόσω μάλλον, έλεγα εγώ, όποιος σε νεότερους στέργει να είναι μαθητής, από νεότερους πράματα και θάματα να μαθαίνει και ευγνώμων είμαι στον κατά τριάκοντα και πέντε έτη νεότερό μου φίλο, που σχεδόν από αγέννητο τον ξέρω και που μου έχει διδάξει το έργο να μελετώ του δεισδυτικού φιλόσοφου ΜπιουνγκΤσουλ Χαν (εκδ. Opera), να βλέπω το σκάκι με άλλο μάτι, να ακούω πάλι ποπ μουσική. Νίκο Τσώλη τον λένε, και είναι πολλαχώς ταλαντούχος (συνθέτης, στιχουργός, κινηματογραφιστής, περφόρμερ) και πετάω τη σκούφια μου κάθε φορά που συναντιόμαστε και αναμένω τον δίσκο του «Akida» (Inner Ear Records).
