Όταν η καρδιά χτυπάει, οι προϋπάρχουσες ρατσιστικές προκαταλήψεις αυξάνονται,αλλά δε συμβαίνει το ίδιο ανάμεσα σε δύο χτύπους της καρδιάς. Αυτό είναι το απροσδόκητο συμπέρασμα μιας νέας μελέτης ερευνητών στη Βρετανία, με επικεφαλής έναν Έλληνα επιστήμονα της διασποράς.
Είναι η πρώτη φορά που διαπιστώνεται ότι τα νευρικά σήματα που στέλνονται από την καρδιά στον εγκέφαλο επηρεάζουν την εμφάνιση φυλετικών προκαταλήψεων στη συμπεριφορά των ανθρώπων. Η ανακάλυψη αυτή μπορεί πιθανώς να εξηγήσει εν μέρει διάφορα περιστατικά, όπως οι συχνοί «αψυχολόγητοι» πυροβολισμοί αστυνομικών κατά άοπλων μαύρων πολιτών στις ΗΠΑ.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Μάνο Τσακίρη του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου-Royal Holloway, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό “Nature Communications”, πραγματοποίησαν πειράματα με 32 εθελοντές.
Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν σε οθόνη υπολογιστή να δουν εικόνες λευκών και μαύρων ανθρώπων που κρατούσαν είτε ένα όπλο, είτε ένα κινητό τηλέφωνο ή άκακο εργαλείο. Κατά τη διάρκεια του πειράματος, οι συμμετέχοντες έπρεπε να αποφασίσουν πολύ γρήγορα αν θα πυροβολήσουν ή όχι, ανάλογα με το αντικείμενο που κρατούσε ο άντρας.
Ήταν ήδη γνωστό από προηγούμενα πειράματα ότι ένας άνθρωπος είναι πιθανότερο να παραπλανηθεί και να νομίσει πως ένας μαύρος κρατά όπλο, αντί για κάτι άλλο ακίνδυνο. Έτσι, οι συμμετέχοντες τείνουν να «πυροβολούν» περισσότερους άοπλους μαύρους άντρες απ’ ό,τι λευκούς.
Το πρόσθετο στοιχείο που ανακάλυψε η νέα έρευνα, είναι ότι οι άνθρωποι είναι πιθανότερο να μπερδέψουν ένα κινητό ή ένα εργαλείο σαν όπλο στα χέρια ενός μαύρου, όταν χτυπάει η καρδιά τους (φάση συστολής), παρά ανάμεσα σε δύο παλμούς (φάση διαστολής). Η αυξημένη πιθανότητα παρεξήγησης στην πρώτη περίπτωση (των χτύπων καρδιάς) είναι περίπου 10% μεγαλύτερη.
Όπως δήλωσε ο κ. Τσακίρης στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, «ο εγκέφαλος και η καρδιά βρίσκονται σε ένα διαρκή διάλογο. Σε κάθε κτύπο της καρδιάς, κατά τη διάρκεια της αρτηριακής συστολής, η καρδιά στέλνει μια σειρά από σήματα στον εγκέφαλο και τον ειδοποιεί για την κατάσταση φυσιολογίας του σώματος, όπως για παράδειγμα για τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση, ενώ κατά την διάρκεια της διαστολής αυτή η επικοινωνία σταματάει.
Αυτό που κάναμε στα πειράματά μας, ήταν να συγχρονίσουμε την παρουσίαση των εικόνων, που έδειχναν τους μαύρους και τους λευκούς άντρες, είτε με τη συστολή είτε με τη διαστολή της καρδιάς. Μπορέσαμε έτσι να εξετάσουμε το ρόλο που αυτά τα σήματα από το σώμα διαδραματίζουν στη φυλετική μας συμπεριφορά. Όπως είδαμε σε δυο πειράματα, οι φυλετικές προκαταλήψεις, δηλαδή η λανθασμένη απόφαση να πυροβολήσει κανείς έναν άοπλο μαύρο άντρα, ήταν πολύ πιο πιθανή, όταν η εικόνα παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της συστολής».
Η καρδιά παρασέρνει τον εγκέφαλο
Όπως έχουν δείξει και πρόσφατα περιστατικά, οι μαύροι Αμερικανοί έχουν υπερδιπλάσια πιθανότητα από ό,τι οι λευκοί να σκοτωθούν από την αστυνομία. «Προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να περάσουν αβλαβή αντικείμενα για όπλα, όταν τα κρατούν μαύροι. Το γεγονός ότι υπάρχει αυτή η μεροληψία, έχει επιβεβαιωθεί, αλλά μέχρι τώρα δεν είχαμε κατανοήσει πώς η καρδιά μας μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλό μας, για να παρεξηγήσει μια τέτοια κατάσταση ως απειλή», δήλωσε ο Τσακίρης.
Η έρευνα του Έλληνα ψυχολόγου επεκτείνει ευρήματα προηγούμενης έρευνας επιστημόνων της Ιατρικής Σχολής του Μπράιτον και του Σάσεξ, που είχαν βρει ότι σε κάθε χτύπο, η καρδιά στέλνει ισχυρά σήματα στον εγκέφαλο, ενώ ανάμεσα σε δύο χτύπους τα σήματα είναι σιωπηλά. Η νέα μελέτη δείχνει ότι, μέσω αυτών των σημάτων, είναι δυνατό μια μη απειλητική κατάσταση να εκληφθεί ως απειλή, σε συνδυασμό με τις προϋπάρχουσες φυλετικές προκαταλήψεις.
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι κάτι ανάλογο πιθανότατα συμβαίνει με προκαταλήψεις σε βάρος και άλλων ανθρώπων, όχι μόνο των μαύρων. Όπως είπαν, πρέπει να αναζητηθούν τρόποι που θα στοχεύουν στην επικοινωνία καρδιάς-εγκεφάλου, ώστε να μειωθούν οι ενίοτε τραγικές συνέπειες αυτών των φυλετικά προκατειλημμένων συμπεριφορών.
Όπως ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τσακίρης, «με αυτά τα πειράματα, δείξαμε το ρόλο που παίζει ένας κύριος νευρο-φυσιολογικός μηχανισμός στη συμπεριφορά μας. Η σωματική διέγερση, ακόμα κι όταν δεν την καταλαβαίνουμε συνειδητά, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πώς ο εγκέφαλός μας ερμηνεύει μια κατάσταση και στις αποφάσεις που θα λάβει στη συνέχεια.
Τα αποτελέσματα των πειραμάτων μας είναι σημαντικά, επειδή καταδεικνύουν: πρώτον, τον ρόλο που παίζει η φυσιολογία του σώματος στην εγκεφαλική δραστηριότητα και στη συμπεριφορά μας, δεύτερον, το γεγονός πως σωματοποιούνται οι φυλετικές προκαταλήψεις, οι οποίες είναι ένα αρνητικό παράγωγο του ρατσισμού που εμποτίζει τις κοινωνίες μας και, τρίτον, πως πρέπει οι επιστήμες αλλά και οι κοινωνικές και εκπαιδευτικές πολιτικές να σκεφτούν συγκεκριμένους τρόπους, έτσι ώστε να ενισχύονται, για παράδειγμα μέσα από την παιδεία, τόσο εκείνες οι εγκεφαλικές διεργασίες που μας επιτρέπουν να ελέγξουμε καλύτερα την ενεργοποίηση των αυτοματοποιημένων φυλετικών στερεότυπων, όσο και να υπάρξει περιορισμός και έλεγχος της διάδοσης του ρατσιστικών μηνυμάτων».
Ο Μάνος Τσακίρης αποφοίτησε το 1999 από το Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και πήρε το διδακτορικό του το 2006 από το Τμήμα Ψυχολογίας του University College του Λονδίνου, στο Ινστιτούτο Γνωσιακής Νευροεπιστήμης του οποίου πραγματοποίησε μεταδιδακτορική έρευνα. Το 2007 έγινε λέκτορας, από το 2013 καθηγητής και από το 2014 διευθυντής ερευνών του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου-Royal Holloway. Έχει κατ’ επανάληψη βραβευθεί για τις έρευνές του, οι οποίες συχνά τυγχάνουν μεγάλης δημοσιότητας από το διεθνή Τύπο.
