Γαϊτανάκι στο παιχνίδι_x000D_
εναλλαγής ρόλων (κυβέρνηση – αντιπολίτευση), κυρίως από τα κόμματα εξουσίας,_x000D_
έχει γίνει προ πολλού το θέμα της ψήφου των Ελλήνων εκλογέων εκτός επικράτειας.
Εδώ και τουλάχιστον δεκαεπτά χρόνια –από το 2001, οπότε με την αναθεώρηση του συντάγματος δόθηκε σαφώς η δυνατότητα– κυβερνώντες και επίδοξοι διεκδικητές της θέσης τους διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους ότι επιδιώκουν να τη θεσμοθετήσουν.
Ομως, όπως φαίνεται, μεθοδεύουν έτσι τις κατά καιρούς προτάσεις ή τα σχέδια νόμου ώστε αυτά να μην μπορούν να αποτελέσουν βάση για τη διασφάλιση της θετικής ψήφου 200 βουλευτών που απαιτείται για να ψηφιστεί το απαραίτητο νομοθετικό πλαίσιο για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος στις εθνικές εκλογές.
Μπορεί όλοι να πλασάρονται, συνήθως προεκλογικά, υπέρ των δημοκρατικών δικαιωμάτων, της ισότητας και της καθολικότητας της ψήφου των Ελλήνων πολιτών που ζουν «εκτός τειχών», όμως οι επιλογές τους έχουν κριτήριο, αδιαλείπτως μέχρι τώρα, ότι θα εξασφαλίζουν υπέρ τους τη μεγαλύτερη δυνατή εκλογική επιρροή. Ετσι διαμορφώνεται αενάως ένα υπόγειο παιχνίδι πολιτικών συγκρούσεων με εμφανείς πτυχές του –πέρα από το πάντα ίδιο ατελέσφορο αποτέλεσμα– τα όντως κρίσιμα θέματα για τη διαφάνεια και το αδιάβλητο της διαδικασίας (τρόπος ψηφοφορίας με επιστολική ψήφο, αυτοπρόσωπη παρουσία σε προξενικά γραφεία και πρεσβείες, ηλεκτρονική διαδικασία κ.λπ.). Μήλον της έριδας, το διαφορετικό target group – άλλο οι απόδημοι δεύτερης ή τρίτης γενιάς Ελληνες, άλλο τα μέλη παροικιών της Αμερικής, της Γερμανίας, της Αυστραλίας κ.λπ., άλλο οι Ελληνες που κατοικούν σε ευρωπαϊκές χώρες, άλλο οι έχοντες δύο ιθαγένειες, άλλο οι προσωρινά αποχωρήσαντες από τη χώρα, άλλο, άλλο…
Σήμερα ο Κυριάκος Μητσοτάκης χρησιμοποιεί την «ψήφο εξωτερικού» σαν ασπίδα απέναντι στον Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος επιχείρησε να τον στριμώξει με την κατάτμηση της Β΄ Αθήνας! Με αμυντικά αντανακλαστικά η ΝΔ ανταπέδωσε το στρίμωγμα, θέτοντας υπό… ομηρεία το εκλογικό δικαίωμα των εκλογέων που βρίσκονται εκτός Ελλάδας. Αν συζητάς αυτό, συζητώ το άλλο, αλλιώς όχι. Ερχεται και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ που εδώ και δυο χρόνια λέει ότι ετοιμάζει σχέδιο για τους εκτός Ελλάδος εκλογείς και ρίχνει στο τραπέζι της δημοσιότητας, μέσω του κυβερνητικού εκπροσώπου Δημήτρη Τζανακόπουλου, την επιστολική ψήφο ως μέσο συμμετοχής στην ψηφοφορία, τουλάχιστον για εκείνους που έφυγαν από τη χώρα λόγω της οικονομικής κρίσης. Η οκταετία ενδεχομένως να τεθεί όριο για την απόκτηση της ιδιότητας του εκλογέα. Παράλληλα, ο υπουργός Εσωτερικών Πάνος Σκουρλέτης διακηρύσσει σε όλους τους τόνους την ανάγκη απογραφής και το ζήτημα του αδιάβλητου της ψηφοφορίας. Πάντως είναι ανοιχτός στον διάλογο για την ψήφο εξωτερικού, επιμένοντας –στο πλαίσιο της πρόσκλησης των κομμάτων την περασμένη βδομάδα για την κατάτμηση της Β΄ Αθήνας– ότι το θέμα των εκτός επικρατείας Ελλήνων πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτοτελώς.
Εδώ χτυπά η καμπάνα και για τον έτερο πολιτικό παίκτη που χρησιμοποιεί –αν και πιο… ολιστικά– την ψήφο εξωτερικού. Το Κίνημα Αλλαγής με επικεφαλής τη Φώφη Γεννηματά έφερε νέα πρόταση-πακέτο με «τριπλέτα» για εκλογικό σύστημα (με μπόνους από 20 έως κατ’ ανώτατο όριο 35 έδρες, μόνο εάν το πρώτο κόμμα υπερβαίνει ποσοστό 25%), κατάτμηση εκλογικών περιφερειών και ψήφο Ελλήνων του εξωτερικού.
Πέντε προσπάθειες στο κενό
Ολα αυτά πολύ θυμίζουν… παρελθόν και δείχνουν τις δυσκολίες στο θολό τοπίο για τις βουλευτικές εκλογές σχετικά με τη συμμετοχή των εκτός επικρατείας Ελλήνων. Μετά το 1975 κατατέθηκαν στη Βουλή πέντε σχετικές πρωτοβουλίες. Μετά τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001, το φθινόπωρο του 2008, επί κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή, ο τότε υπουργός Εσωτερικών και νυν πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος είχε ξεκινήσει διαβούλευση. Το ΠΑΣΟΚ είχε ξεκαθαρίσει ότι δεν θα ψηφίσει σχέδιο νόμου εάν δεν περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την επιστολική ψήφο και δεν καθορίζει εκλογικές περιφέρειες εξωτερικού από τις οποίες θα εκλέγονται βουλευτές, οι έδρες των οποίων θα περιλαμβάνονται στις δώδεκα των βουλευτών επικρατείας. Αυτά δεν υπήρχαν ούτε κατ’ αναφορά στο σχέδιο νόμου τον Φεβρουάριο του 2009 («Ασκηση του εκλογικού δικαιώματος κατά τις γενικές βουλευτικές εκλογές από τους Ελληνες εκλογείς που διαμένουν στο εξωτερικό»). Δεν ήταν έκπληξη ότι δεν πέρασε. Τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς, επί 267 ψηφισάντων, είχαμε 159 υπέρ από ΝΔ και ΛΑΟΣ, 106 κατά από ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ, 2 «παρών» από τους βουλευτές Γρηγόρη Ψαριανό (ΣΥΡΙΖΑ τότε) και Πέτρο Τατούλη (ανεξάρτητο). Στη Βουλή ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ και συνταγματολόγος Ευάγγελος Βενιζέλος έθεσε κυρίως το ζήτημα της απογραφής και των εκλογικών περιφερειών, μιλώντας για αντισυνταγματικότητα (παραβίαση της αρχής της κατανομής των εκλογικών εδρών με βάση τον νόμιμο πληθυσμό και της αρχής της κατανομής των εδρών με βάση την τελευταία απογραφή). Κατά τον Ευ. Βενιζέλο χωρίς προηγούμενη ολοκλήρωση διαδικασίας απογραφής δεν θα ήταν δυνατόν να προκύψει ποτέ νόμιμος πληθυσμός και κατ’ επέκταση περιφέρειες αποδήμων.
Σύνθετο πρόβλημα
Στην Ελλάδα η εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους είναι αυτοδίκαιη – αυτόματη. Δεν υπάρχει καμία προϋπόθεση για την απόκτηση της ιδιότητας του εκλογέα, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες, οι οποίες δίνουν δικαίωμα επιστολικής ψήφου στους εκτός επικράτειας πολίτες τους αλλά υπό προϋποθέσεις, όπως π.χ. να έχουν κατοικήσει συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στη χώρα προέλευσης. Ετσι αποκλείεται μεγάλο μέρος των αποδήμων τους. Στην Ελλάδα οι εκτός επικράτειας δυνάμει ψηφοφόροι μπορεί να φτάνουν τα 2 εκατομμύρια, δηλαδή το 25% του εκλογικού σώματος. Γι’ αυτό δεν θα ήταν χωρίς συνέπειες αν, ας πούμε, ψήφιζαν από το εξωτερικό τούς βουλευτές της εκλογικής περιφέρειας στην οποία είναι εγγεγραμμένοι μαζί με τους άλλους εκλογείς. Αυτό θα επηρέαζε δραστικά το αποτέλεσμα. Πολλοί κρίνουν ότι η καθολική ψήφος των ομογενών μπορεί να αλλοιώσει την πολιτική βούληση του ελληνικού λαού που βιώνει τα προβλήματα εντός των τειχών.
Δεν είναι άνευ σημασίας ακόμη και ενστάσεις σχετικά με τη δυσκολία υποψηφίων να παρουσιάσουν το πρόγραμμά τους σε εκτός επικρατείας πολίτες – πόσο μάλλον σε χώρες με απαγορεύσεις π.χ. για αριστερά κόμματα, κομμουνιστές κ.λπ.
Εκλογικές περιφέρειες εξωτερικού
Ως προς αυτούς τους προβληματισμούς, ο γγ του υπουργείου Εσωτερικών Κώστας Πουλάκης σε δημόσια παρέμβασή του το 2017 (συνέδριο για τους απόδημους από τον όμιλο σκέψης νέων επιστημόνων από όλο τον κόσμο Σύνπραξις) είχε αντιπαραβάλει ως εκδοχή να θεσπιστούν κάποιες, λίγες έδρες (π.χ. πέντε έως δέκα) τις οποίες θα καταλαμβάνουν οι βουλευτές που θα εκλέγονται από τον απόδημο ελληνισμό. Επομένως με εγγραφή σε ειδικούς εκλογικούς καταλόγους εξωτερικού και με δημιουργία νέων εκλογικών περιφερειών (π.χ. εκλογική περιφέρεια Κεντρικής Ευρώπης ή Βόρειας Αμερικής ή Αυστραλίας), από τις οποίες θα προκύπτει ορισμένος αριθμός βουλευτών, τους οποίους θα ψηφίζουν οι Ελληνες της περιοχής. Ομως ακόμη κι αυτή η λύση οδηγεί σε περιορισμένη εκπροσώπηση, «πολύ μακριά από την αρχή της ισότητας της ψήφου. Διότι τα 7 εκατομμύρια Ελληνες του εσωτερικού θα εκλέγουν 290 βουλευτές και τα 2 εκατομμύρια Ελληνες του εξωτερικού θα εκλέγουν δέκα» έλεγε χαρακτηριστικά, τονίζοντας την ανάγκη σοβαρής αντιμετώπισης και όχι λύσης για το… θεαθήναι. Κατά την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, 699.118 άτομα έφυγαν για το εξωτερικό (εκτιμώμενοι εξερχόμενοι μετανάστες) την περίοδο 2008-2015. Πάντως ήδη από το 2010, με βάση έρευνα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), τα 29 από τα 47 κράτη τα οποία μετέχουν στο Συμβούλιο της Ευρώπης έχουν θεσμοθετήσει διαδικασία συμμετοχής των εκτός εδαφικής επικράτειας κατοίκων τους στις εθνικές εκλογές.
Πού το πάει το Μαξίμου
Κατά τους επιτελείς του υπουργείου Εσωτερικών αλλά και κύκλους του Μαξίμου, «τα πυροτεχνήματα δεν δίνουν λύσεις». Η όποια επιλογή διερευνάται στη βάση των αποφάσεων του ΕΔΑΔ, της ΕΕ και της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ).
Σύμφωνα με πληροφορίες του Documento, το υπουργείο Εσωτερικών εστιάζει ιδιαίτερα σε μια από τις εκδοχές που πρότεινε η ΕΕΔΑ. Να δίνεται η δυνατότητα να ψηφίζουν (και μέσω επιστολικής ψήφου), εκτός από όσους αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια από τη γέννηση, και σε όσους έχουν την ελληνική ιθαγένεια κατά τον χρόνο έναρξης ισχύος του εκτελεστικού του συντάγματος νόμου, αλλά και στους Ελληνες «που διαμένουν εκτός Ελλάδος για λιγότερο από Χ έτη».
Κι αυτό σε συνδυασμό με το να μετρά η ψήφος μόνο για τρεις έδρες του ψηφοδελτίου επικρατείας και να μην προσμετράται για την εξαγωγή του εκλογικού μέτρου σε επίπεδο επικρατείας – παράλληλα οι υποψήφιοι εκπρόσωποι των απόδημων εκλογέων να τοποθετηθούν στην πρώτη θέση του ψηφοδελτίου επικρατείας. Επίσης, δίνεται έμφαση στο ζήτημα της απογραφής. Ολα βέβαια βρίσκονται υπό εξέταση. Είναι ανοιχτά σε εξειδίκευση και αναμένονται αποφάσεις.