Εκεί που η τουριστική αξιοποίηση συναντά τη διαιώνιση μιας αντίληψης κολίγων για τον τόπο
Για τις ανάγκες της σειράς «Game of thrones» η τοποθεσία των Μετεώρων έγινε το ψηφιακό σκηνικό της «κοιλάδας του Eyrie». Εκπέμπει εξουσία κι ας έχει συνδεθεί με την πνευματικότητα της μοναστικής κοινότητας. Με τις μονές και τα ασκητήρια γραπωμένα στο σύμπλεγμα των λίθων και των μοναδικών «μονόπετρων» διατηρεί για σχεδόν εννιά αιώνες τη μοναδικότητά του ως τοπίου αλλά και τη σπουδαιότητά του ως μοναστικού κέντρου της Ορθοδοξίας, του σημαντικότερου μαζί με το Αγιο Ορος. Και κάπου εκεί οι οικισμοί της Καλαμπάκας από παλιά να ακουμπούν στον λιθότοπο και οι κάτοικοί τους να ανακατεύονται με τους μοναχούς στο πέρασμα των χρόνων.
Οι «γαίες» εντάσσονταν πάντα στο παιχνίδι της επιβολής εξουσίας εκκοσμικευμένης κι ας μοιάζει απόκοσμη, από τους βυζαντινούς χρόνους. Σε κορύφωση στην οθωμανική περίοδο, με οικονομική διάσταση και στις σχέσεις των μοναστηριών με τους ραγιάδες, τότε αγρότες, εργάτες γης, κολίγους, μισακάρηδες, ζευγίτες (τσιφτσήδες) και περακεντέδες, κατά τις αναφορές κώδικα της Μονής Βαρλαάμ.
Οπως γράφει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Οθωμανικής Ιστορίας Σοφία Λαΐου, καίριο ζήτημα για τις μονές ήταν η αύξηση του ζωτικού χώρου με τη συνεχή επέκταση της μοναστηριακής ακίνητης περιουσίας – εννοείται σε βάρος και του ζωτικού χώρου των καλλιεργητών. Στα χρόνια που πέρασαν έκτοτε οι αντιπαραθέσεις ποτέ δεν σταμάτησαν. Μάλιστα όλο και πιο συχνά, ιδιαίτερα την περίοδο των μνημονίων, τα Μετέωρα γίνονται πεδίο αντιπαραθέσεων στο όνομα της ανάπτυξης, της τουριστικής αξιοποίησης, της οικονομικής εκμετάλλευσης, του αναχωρητισμού ως ατραξιόν αλλά και της διαιώνισης μιας… τσιφλικάδικης αντίληψης για τον τόπο και τη ζωή του.
Διεκδικήσεις
Εχει ξεκινήσει από χρόνια η διεκδίκηση δημόσιων και κοινοτικών δασικών εκτάσεων. Είναι ενδεικτικό ότι οι διεκδικήσεις στο ορεινό συγκρότημα και το δάσος του Ασπροποτάμου Τρικάλων από μονές έφτασαν μέχρι τη Βουλή, ήδη από το 2008, την ίδια ώρα που και ιδιώτες διεκδικούν δεκάδες χιλιάδες στρέμματα στην περιοχή. Οι καταγγελίες σε ερωτήσεις βουλευτών μιλούσαν από τότε για διεκδικήσεις της Ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου 60 στρεμμάτων στο Χαλίκι και περίπου 5.000 στρεμμάτων δασικής έκτασης στην περιοχή Σκλήβας, ενώ άλλα τόσα εμφανιζόταν ότι διεκδικούσε η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας στην περιοχή Τσιούμα Κρανιά που βρίσκεται μεταξύ των χωριών Βλαχάβα και Αύρα Τρικάλων.
Τώρα, ως φαίνεται, με την καταγραφή στο κτηματολόγιο ξαναφουντώνει η υπόθεση, με το ρεπορτάζ της «Εφημερίδας των Συντακτών» να το έχει αναδείξει εμφατικά. Βέβαια, ο νομικός σύμβουλος της Μητρόπολης Σταγών και Μετεώρων διαβεβαιώνει στο trikalanews.gr ότι οι δηλώσεις ακίνητης περιουσίας για ακίνητα που αφορούν τη μητρόπολη και τις ιερές μονές έγιναν σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και την εγκύκλιο της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Νομοθετική δράση
Παράλληλα, το 2017, με επίκεντρο σχέδιο προεδρικού διατάγματος για «Θέσπιση χρήσεων και δραστηριοτήτων εντός του Ιερού χώρου των Μετεώρων» υπήρξαν αντιδράσεις από κινήσεις πολιτών όπως Μετέωρα για Ολους, μεταξύ άλλων για απαγορεύσεις στην αναρρίχηση και στις ήπιες μορφές εναλλακτικού τουρισμού. Μάλιστα υπήρξαν καταγγελίες για εκμετάλλευση εκ μέρους… μοναστικών παγκαριών και κύκλου ιδιωτών που επιχειρούν να ροκανίζουν παρασκηνιακώς το μοναδικό τοπίο. Τα Μετέωρα έχουν περιληφθεί στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Εχουν κηρυχθεί από χρόνια ως προέχοντα βυζαντινά μνημεία οι μονές Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, Αγίου Στεφάνου, Αγίας Τριάδος και η Μονή Βαρλαάμ, ενώ μνημεία και άλλες μονές κηρύχθηκαν ιστορικά διατηρητέα.
Το 1995 ψηφίστηκε ο νόμος 2351 με τον οποίο αναγνωρίστηκε ως ιερός ο χώρος των Μετεώρων, με σκοπό την προστασία των μνημείων και των κειμηλίων τους καθώς και τη διασφάλιση του ιδιαίτερου θρησκευτικού χαρακτήρα της περιοχής.
Επίσης, η περιοχή γύρω από τα κτίρια των μονών αποκτά τον χαρακτηρισμό του αρχαιολογικού χώρου, και από το 2002 τίθεται σε εφαρμογή ο ν. 3038 «Για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Ομως συχνά διαπιστώνεται αντιφατική εφαρμογή των νόμων, όπως είχε επισημάνει ήδη από δεκαετίας η Σταματία Ν. Φωλίνα στη διπλωματική της μελέτη «Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των μονών των Μετεώρων στο Αγρόκτημα Καστρακίου» (Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών ΕΜΠ).
Το ζήτημα των δραστηριοτήτων στους βράχους των Μετεώρων που έχουν μονές και ασκητάρια αλλά και σε άλλους μονόλιθους γύρω τους με κατάλοιπα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος έχει τεθεί στο μικροσκόπιο των αυτοδιοικητικών φορέων, δήμων της περιοχής αλλά και της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Ολοι επιδιώκουν να τα έχουν καλά με τους εκκλησιαστικούς παράγοντες. Οσο για την Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων, συχνά βάλλεται είτε για στάση Πόντιου Πιλάτου είτε για παραλείψεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις επαναλαμβάνει ότι ακολουθεί τον νόμο και εστιάζει στην προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των μοναστηριακών συγκροτημάτων των Μετεώρων.
Αυθαιρεσίες και παρατυπίες
Ο Συνήγορος του Πολίτη ύστερα από καταγγελίες έχει εντοπίσει παρατυπίες και μη σύννομες επεμβάσεις, οικοδομικές εργασίες κ.ά. σε μονές στα Μετέωρα. Πάντως, εγγράφως πολίτες και μέλη της κίνησης Μετέωρα για Ολους επανήλθαν μόλις πριν από τρεις μήνες καταγγέλλοντας συνέχιση των αυθαιρεσιών. Με επιστολή τους τον Μάρτιο του 2019 ζητούν από το υπουργείο Πολιτισμού και τον επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης να παρέμβουν ώστε να σταματήσουν οι εργασίες «των νέων εκβραχισμών και αυθαίρετων κατασκευών στη Μονή Βαρλαάμ», να γίνει «καταγραφή των αυθαιρέτων από την Υπηρεσία Δόμησης Καλαμπάκας», να απαγορευτεί η χρήση των τουαλετών μέχρι την έκδοση νόμιμης άδειας που περιλαμβάνει εγκεκριμένη μελέτη για την περιβαλλοντικά αποδεκτή διοχέτευση των εκτεταμένων λυμάτων στο δίκτυο του Δήμου Καλαμπάκας και όχι στον πυρήνα της περιοχής Natura και UNESCO.
Παράλληλα, οι καταγγέλλοντες καλούν να εξεταστεί παλαιότερη επιστολή τους για το πλαίσιο, θεσμικό και νομικό, αναφορικά με «το εισιτήριο των 3 ευρώ που συστηματικά εκδίδουν οι μονές για πρόσβαση στα τμήματα του Μνημείου των Μετεώρων που λειτουργούν μονές με ΦΕΚ και πληρώνουν όσοι από τους επισκέπτες κρίνονται οπτικά ότι δεν είναι Ελληνες».
