Στα μακρινά φοιτητικά χρόνια φαντάζομαι πολλοί θυμούνται, όπως και εγώ, τον στρυφνό καθηγητή ο οποίος είχε τη φήμη του δασκάλου που συστηματικά και σχεδόν σαδιστικά κόβει τους φοιτητές στο μάθημά του.
Συνήθως το επιχείρημα που δικαιολογούσε τη αυστηρότητά του ήταν πως έχει απαιτήσεις από τους φοιτητές του οι οποίοι όμως δεν ανταποκρίνονταν. Επίσης θυμάμαι πως αυτοί οι αυστηροί καθηγητές δεν ήταν απαραίτητα και οι καλύτεροι, αλλά αυτοί που ήθελαν να δείχνουν καλύτεροι μεταφράζοντας αυθαίρετα τον βαθμό δυσκολίας σε δική τους ικανότητα.
Ένας κακόμοιρος από αυτούς στις αρχές της δεκαετίας του ’80 την πάτησε, αφού οι προσυνεννοημένοι μεταξύ τους φοιτητές κλείδωσαν την πόρτα και απαίτησαν να λύσει τα θέματα που τους έβαζε για εξέταση και τα οποία θεωρητικά γνώριζε καλύτερα από εκείνους στον χρόνο των τριών ωρών που απαιτούσε. Δεν τα κατάφερε και απέκτησε τη ρετσινιά του άσχετου που ήθελε να δημιουργήσει την εικόνα του καλού επιστήμονα, ενώ ήταν απλώς ένας συμπλεγματικός επιστήμονας.
Το περιστατικό θυμήθηκα μετά τη σιδηρά απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) να απαγορεύσει στο BBC να κάνει γυρίσματα στο Σούνιο για μια εξαιρετική σειρά που σκηνοθετεί ο Παρκ Τσαν Γουκ πάνω σε κείμενα του Λε Καρέ. Για να μην αδικήσω αυτό το όργανο και τους αρχαιολόγους, να σημειώσω προκαταβολικά πως το ΚΑΣ στο πέρασμα των δεκαετιών έχει δώσει μάχες για να μη γίνουν τσιμέντο, στάχτη και μπούρμπερη πολλά μνημεία στον ελλαδικό χώρο. Πιστεύω όμως πως στο πέρασμα των χρόνων η αγάπη για τα αρχαία συνάντησε επικίνδυνα τον συντηρητισμό και την εξουσία, την αυτοεπιβεβαίωση και την αυτοϊκανοποίηση μέσα από τη συμπεριφορά εκείνου του στρυφνού καθηγητή.
Ο σεβασμός στα αρχαία, στην ιστορία και στον πολιτισμό δεν είναι ούτε στατική ούτε αποστεωμένη προσήλωση στην άρνηση που παρέχει θεωρητική προστασία. Γιατί τότε ο καλύτερος τρόπος να προστατεύσουμε την Ακρόπολη είναι να την κρύψουμε σε δυσπρόσιτη κρύπτη. Σεβασμός είναι κυρίως η κατανόηση της ευεργετικής επιρροής του πολιτισμού όταν γίνεται κτήμα των ανθρώπων και σύμβολο για τη ζωή τους. Θα συμφωνήσουμε λοιπόν όλοι πως αυτός ο πολιτισμός πρέπει να παντρευτεί με τον σύγχρονο πολιτισμό, τη δύναμη της πληροφορίας και της εικόνας και να γίνει ευεργετικός. Δεν θα πείραζε και οικονομικά ευεργετικός.
Σε αυτήν τη χώρα με τα πολλά μάρμαρα που είναι κομμάτι του σκελετού που μας κρατάει όρθιους έχει σημασία να κατανοούμε πως η τέχνη και ο πολιτισμός πρέπει να βγουν από τις άγονες αναφορές στην ιστορία και την ελίτ και να γίνουν κομμάτι μιας καθημερινότητας που δεν ονειρεύεται κλέη του παρελθόντος αλλά φροντίζει απ’ την άλλη να μην κλαίει και η κοινωνία.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης πολλές φορές ο κόσμος αναρωτήθηκε «πού είναι και γιατί σιωπούν οι πνευματικοί άνθρωποι». Μπροστά στη θύελλα ένιωθε ότι μένει μόνος και απροστάτευτος ενώ αυτοί που θεωρούσε διανοούμενοι προσπαθούν να διατηρήσουν περιουσίες όχι και τόσο πνευματικές όσο υλικές. Με εξαίρεση ελάχιστες περιπτώσεις, οι διανοούμενοι επέδειξαν είτε τον φόβο είτε τη μικρότητά τους, πράγματα και τα δύο εξίσου κακά γι’ αυτόν που με το πνεύμα του πρέπει να ανάβει τη φλόγα των ανθρώπων. Ταμπουρώθηκαν περιμένοντας να περάσει η μπόρα και να έρθει η ώρα που η τεχνητή τους εικόνα θα επιχορηγηθεί πάλι από κάποιο ΕΣΠΑ ή θα αναπαραχθεί από τα κανάλια που κανιβάλιζαν τη ζωή των ανθρώπων.
Η κρίση απέδειξε πως είχαμε τους διανοούμενους που μας αξίζουν, οι οποίοι ακόμη και αν κάποτε επέδειξαν σθένος και έργο, συνήθισαν να υπακούουν πια όχι στην εσωτερική τους ζέση αλλά στην εξωτερική επιβολή ενός συστήματος που τους ήθελε για λούστρο και μακιγιάζ. Οι χορηγοί τους ήταν οι διεφθαρμένοι ολιγάρχες που αντάλλασσαν την ακινδυνότητα και τη μετάλλαξή τους με εμφανίσεις στα κανάλια και τη σημαντικότητά τους με αναγνωρισιμότητα.
Η κεντρική σκηνή του πολιτισμού και της τέχνης παραδόθηκε στα συμβόλαια ενώ πίσω από τις κουρτίνες νέοι δημιουργοί προσπαθούσαν να χαράξουν τον νέο αξιοπρεπή δρόμο της τέχνης. Οι σκηνοθέτες έγιναν επιδοτούμενοι όπως οι γεωργοί του κάμπου της Θεσσαλίας. Τα διάφορα κέντρα κινηματογράφου επιδοτούσαν έργα εκατομμυρίων ευρώ αλλά ελάχιστων θεατών. Τα θέατρα έγιναν όσοι και οι ηθοποιοί. Οι φιλοδοξίες νίκησαν την τέχνη και ηττημένοι δεν ήταν μόνο οι άνθρωποι του πολιτισμού.
Η άλλη πλευρά του φαινομένου ήταν οι ελίτ που αναπτύχθηκαν μέσα από μια ανόητη θεώρηση βαριάς τέχνης και ιερής μυσταγωγίας. Κάτι σαν τα παλιά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ που απαιτούσαν να παρακολουθείς επί ώρες τη σαύρα στο δέντρο κάνοντας ταυτόχρονα την παραδοχή πως ναι, αυτό είναι πολιτισμός. Η αρτηριοσκλήρωση και η ομφαλοσκόπηση στην τέχνη και στον πολιτισμό έφτιαξαν τα δικά τους κυκλώματα, τα οποία όμως συχνά διαχέονταν και συναντιόνταν στα ίδια πάρτι και στις δημόσιες σχέσεις των υποστηρικτών της «τέχνης προς κατανάλωση». Το ίδιο έγινε για κάθε πλευρά του πολιτισμού αυτής της χώρας η οποία δεν μπορούσε να επιλύσει το πρόβλημα πολιτισμού της.
Σε αυτή την πολιτιστική κρίση η στάση κάποιων ανθρώπων οι οποίοι δείχνουν ιερή αφοσίωση σε κανόνες που οι ίδιοι δημιουργούν αλλά δεν έχουν απαραίτητα το στοιχείο της αντικειμενικής ανάγκης δεν προάγει κανέναν πολιτισμό. Η αυταρχική, συντηρητική και αυτοϊκανοποιητική απαγόρευση δεν είναι πολιτισμός. Είναι ιδεοληψία και πολλές φορές συμπλεγματικός τρόπος για να επιβεβαιώνεσαι. Το να απαγορεύεις στο BBC να κάνει γυρίσματα συγκεκριμένου τύπου και με συγκεκριμένες εγγυήσεις σεβασμού σε όσα έχει μπροστά του είναι ανόητο. Το ΚΑΣ κατά καιρούς έχει γίνει λάστιχο. Έχει καταπιεί Ρουβάδες και Μαρέβες αλλά έχει διυλίσει το BBC και άλλες παραγωγές. Και χωρίς όμως αυτές τις ενδείξεις, η αυστηρότητα που υπηρετεί μια συντηρητική αντίληψη χωρίς καμία διαλεκτική προστατεύει μόνο ένα κλειστό ιερατείο που θέλει να έχει και να επιδεικνύει την εξουσία του.
Πριν από μερικά χρόνια οι άνθρωποι του υπουργείου Πολιτισμού δέχθηκαν να απαλλοτριωθούν τα ποσά που παρακρατούσε το υπουργείο από τον ΟΠΑΠ για να δίνονται σε σωματεία και πολιτιστικούς συλλόγους στην επαρχία. Η απαλλοτρίωση έγινε με το επιχείρημα πως έπρεπε να πληρωθούν οι υπερωρίες τους. Στην πραγματικότητα εκατομμύρια κατέληξαν σε μερικούς ανθρώπους. Επίσης μέσα στα πλαίσια του ίδιου υπουργείου λειτουργούσε ανέγγιχτη η αμαρτωλή ΑΕΠΙ, πάλι με το επιχείρημα της τέχνης και του πολιτισμού. Και τα δύο παραδείγματα ήταν πολύ πιο επιζήμια για τον πολιτισμό από τα γυρίσματα του BBC. Αλλά κανένας τους δεν έβγαλε άχνα. Είναι κι αυτό ένδειξη πολιτισμού.