Ο Άρνε Νταλ (Arne Dahl) είναι ένας από τους καλύτερους, και πιο γνωστούς διεθνώς, Σκανδιναβούς συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας, ιδιαίτερα δημοφιλής στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «Πέντε συν τρία» (μτφ. Γρηγόρης Κονδύλης, εκδόσεις Μεταίχμιο) ο Νταλ έδωσε μία συνέντευξη στο ιστολόγιο Nordic Crime Fiction, το μοναδικό στη χώρα μας που ασχολείται αποκλειστικά με τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία.
– Πρέπει, καταρχάς, να ομολογήσω ότι είμαι μεγάλος θαυμαστής του έργου σου. Η πρώτη φορά που σε συνάντησα ήταν το 2012 όταν είχα αναθέσει σε μαθητές μου ένα πρότζεκτ σχετικά με τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία και είχαμε κανονίσει να σου πάρουμε συνέντευξη. Από τότε έχω παρακολουθήσει σχεδόν όλες τις παρουσιάσεις των βιβλίων σου στην Αθήνα και τελευταία φορά που συναντηθήκαμε ήταν το 2018 μετά την εκδήλωση «Σκανδιναβικό αστυνομικό: Μια ματιά στη σκανδιναβική κοινωνία;» που διοργανώθηκε από τις πρεσβείες και τα ινστιτούτα των Βόρειων Χωρών στην Ελλάδα. Έτσι, λοιπόν, είναι μεγάλη μου ευχαρίστηση που έχω την ευκαιρία να «μιλήσω» πάλι με τον Jan Arnald και να του κάνω λίγες ερωτήσεις.
Σε ευχαριστώ πάρα πολύ! Σε θυμάμαι από παρουσιάσεις μου στην Ελλάδα, και από την εκδήλωση του 2018 (όταν ήμουν στο ακροατήριο). Θα χαρώ πολύ να απαντήσω στις ερωτήσεις σου.
– Το 2016 εκδόθηκε στη Σουηδία το Utmarker (Επτά μείον ένα), το πρώτο βιβλίο της νέας σου σειράς. Καινούρια σειρά, νέα οπτική γωνία και νέοι χαρακτήρες (θα επανέλθουμε σε αυτό το θέμα). Θα μας πεις λίγα πράγματα για τον Σαμ Μπέργερ και τη Μόλυ Μπλουμ;
Ο Σαμ και η Μόλυ είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας αλλαγής. Πάντα δούλευα με πολλούς πρωταγωνιστές, ένα είδος συλλογικής αφήγησης. Αισθάνθηκα την ανάγκη να δοκιμάσω κάτι νέο, εντελώς διαφορετικό από τα προηγούμενα βιβλία μου. Χρειαζόμουν να έρθω πιο κοντά με χαρακτήρες οι οποίοι μπορεί να μην μου άρεσαν απαραίτητα, αλλά ήταν λίγο πιο προβληματικοί από αυτούς της Ομάδας Άλφα. Έτσι λοιπόν, ο Σαμ είναι ένας ξεροκέφαλος αστυνομικός που νομίζει ότι έχει πάντα δίκιο, ο οποίος αναγκάζεται να κοιτάξει βαθιά μέσα στην ψυχή του για να λύσει μια δραματική υπόθεση. Και η Μόλυ είναι το είδος της γυναίκας που του ξεφεύγει, την οποία, προς μεγάλη του έκπληξη, δεν μπορεί να «διαβάσει» στο δωμάτιο ανάκρισης. Αλλά πρέπει να δουλέψουν μαζί. Αυτό δημιουργεί μία ειδική σχέση και η παράξενη δυναμική μεταξύ τους κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον μου, συνεχώς.
– Στις 29 Οκτωβρίου κυκλοφορεί στην Ελλάδα το Mittvaten (Πέντε συν τρία), το τρίτο βιβλίο της σειράς. Στο τέλος του Inland (Έξι επί δύο), ο Σαμ θεωρείται ύποπτος για έναν φόνο που δεν έχει κάνει και η Μόλυ είναι σε κώμα από τότε που διασώθηκε, ενώ η Αΐσα Πασάτσι που είχε απαχθεί (βλ. Επτά μείον ένα) αγνοείται ακόμη. Ακόμη, ο επικεφαλής του Τμήματος Πληροφοριών της σουηδικής Υπηρεσίας Ασφάλειας πληροφορεί τον Σαμ ότι η χώρα απειλείται από μία μεγάλη τρομοκρατική επίθεση του Ισλαμικού Κράτους. Θα μπορούσες να μας πεις μερικά πράγματα για το τι συμβαίνει σε αυτό το πολυαναμενόμενο βιβλίο;
Κατά έναν τρόπο σε αυτό το βιβλίο ενώνονται όλα τα κομμάτια από τα δύο πρώτα. Μπορείς να πεις ότι αποτελούν μια τριλογία, και αυτό είναι το μεγάλο τέλος. Μπορεί κάποιος βέβαια να το διαβάσει και πρώτο, αλλά τότε μάλλον θα είναι αναγκαίο να επιστρέψει και να διαβάσει τα δύο προηγούμενα. Γιατί έτσι η αναγνωστική εμπειρία θα είναι πολύ καλύτερη.
Ναι, και ο Σαμ και η Μόλυ βρίσκονται σε μεγάλους μπελάδες όταν αρχίζει το βιβλίο. Ο Σαμ είναι σε πολύ άσχημη θέση και πρέπει να κινείται απαρατήρητος. Όμως ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της Ασφάλειας θέλει να τον χρησιμοποιήσει και ενώ εκείνος δεν ξέρει γιατί τον βοηθούν, τον τοποθετούν σε ένα κρησφύγετο σε ένα έρημο νησί στο αρχιπέλαγος της Στοκχόλμης. Και η Μόλυ συνέρχεται εντελώς αναπάντεχα από το κώμα στο νοσοκομείο, και καταφέρνει να αποδράσει. Αποκαλύπτεται ότι έχει αναλάβει μία αποστολή, την οποία κρατάει κρυφή από τον εξαφανισμένο τώρα συνεργάτη της, τον Σαμ. Και οι δρόμοι τους θα συναντηθούν με έναν πολύ απρόσμενο τρόπο…
Φαίνεται ότι κάποιος τους κυνηγά. Και τους δύο. Και αυτό δεν θα είναι καθόλου καλό.
– Το 1998 πήρες την απόφαση, όπως έχεις δηλώσει, «να κάνεις το μεγάλο βήμα στον κόσμο της αστυνομικής λογοτεχνίας» επειδή ήθελες «να μελετήσεις με έναν συναρπαστικό τρόπο τα αποτελέσματα της κρίσης [της δεκαετίας του 1990] στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων». Από τότε έχεις γίνει διάσημος ως ένας από τους καλύτερους και πιο πολιτικούς Σκανδιναβούς συγγραφείς. Έχεις δώσει μεγάλη προσοχή στα σύγχρονα κοινωνικά και πολιτικά θέματα και έχεις εισαγάγει, ιδιαίτερα με τη σειρά Opcop, μία ευρωπαϊκή και παγκόσμια οπτική στη σουηδική (και γενικότερα στη σκανδιναβική) αστυνομική λογοτεχνία. Παράλληλα, τα βιβλία σου είναι έξοχα παραδείγματα του υποείδους police procedural. Τα μυθιστορήματα με τη Μόλυ και τον Σαμ σηματοδοτούν μία στροφή στη γραφή σου αφού το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στην έρευνα μικρής κλίμακας και σε ψυχολογικά θέματα, είναι λιγότερο πολιτικά και οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι λιγότερο «σταθεροί» από αυτούς στις άλλες σειρές κλπ. Θα μπορούσες να μας μιλήσεις για αυτή την στροφή στο έργο σου;
Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για αυτή την αλλαγή.
Έρχεται μια στιγμή στη ζωή κάθε συγγραφέα που τα πράγματα παραείναι εύκολα. Διατρέχεις τον κίνδυνο να γίνεις απρόσεκτος και να γράφεις συνέχεια περίπου το ίδιο βιβλίο. Έχεις βρει μία φόρμουλα για ένα συγκεκριμένο επιτυχημένο είδος και απλά συνεχίζεις να τη χρησιμοποιείς. Φοβήθηκα ότι μπορεί να χρησιμοποιούσα τα ίδια τεχνάσματα εδώ και 15 χρόνια. Έπρεπε να προσπαθήσω να αλλάξω τα πάντα. Χωρίς, φυσικά, να χάσω την προσωπική μου φωνή.
Επίσης, κουράστηκα λίγο από την πολιτική. Και από τα «μαύρα» χρήματα, το διεθνές οργανωμένο έγκλημα, τη χωρίς τέλος διαφθορά στον κόσμο. Δεν ήθελα πια να διαβάζω και να ερευνώ για τους άπληστους, διεφθαρμένους, βίαιους ανθρώπους του υποκόσμου, όλα αυτά που έρχονται συνέχεια στην επιφάνεια. Ήθελα να κάνω τα πάντα σε πιο μικρή κλίμακα και πιο σφιχτοδεμένα, να εστιάσω την προσοχή μου στην ψυχολογία και στην καθαρή συναρπαστική περιπέτεια και όχι στον εξωτερικό κόσμο, στους εφιάλτες και όχι στα αφεντικά της μαφίας. Αλλά τελικά δεν τα πολυκατάφερα· ο έξω κόσμος, η τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα εμφανίζονται και σε αυτή τη σειρά, όπως θα δείτε στο Πέντε συν τρία.
Μπορεί ακόμη και να συναντήσετε κάποιους φίλους από το παρελθόν που σας έχουν λείψει…
– Η δουλειά σου αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα αστυνομικής λογοτεχνίας που δεν έχει ως σκοπό απλώς τη διασκέδαση αλλά αποτελεί, επίσης, ένα σημαντικό είδος της σύγχρονης λογοτεχνίας. Τα μυθιστορήματά σου βρίσκονται σε διάλογο με την παγκόσμια λογοτεχνία (ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι το Τζοϋσικό όνομα της Μόλυ στη νέα σειρά) ενώ, παράλληλα, έχεις χαρακτηριστεί ως δεξιοτέχνης στη δημιουργία ευφυούς πλοκής και συναρπαστικών χαρακτήρων, καθώς και στην πολυεπίπεδη αφήγηση. Ποια θεωρείς ότι είναι τα βασικά στοιχεία της συγγραφής αστυνομικής λογοτεχνίας; Ποια είναι τα κύρια συστατικά ενός καλού αστυνομικού μυθιστορήματος;
Νομίζω ότι το κλειδί είναι η ισορροπία των απαραίτητων στοιχείων που πολύ σωστά αναφέρεις. Είναι οι ενδιαφέροντες χαρακτήρες που κρατάνε την προσοχή του αναγνώστη σε ένα βιβλίο, είναι τόσο συναρπαστικό να βλέπεις τι συμβαίνει σε ανθρώπους με τους οποίους έχεις δεθεί όταν βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση. Οι χαρακτήρες είναι το συναισθηματικό στοιχείο των μυθιστορημάτων. Και η πρωτοτυπία της πλοκής είναι αυτό που σε κρατά σε αγωνία σαν αναγνώστη, που σε κάνει να μην μπορείς να διαβάζεις με αργό ρυθμό, που σε προετοιμάζει για ανατροπές και εκπλήξεις· και όλο αυτό πρέπει να σου αρέσει πάρα πολύ. Η πλοκή είναι το διανοητικό στοιχείο των μυθιστορημάτων. (Και οι λογοτεχνικές αναφορές κλπ. είναι απλά ένα bonus για όσους αναγνώστες μπορούν να τις βρουν…)
Αλλά δεν σημαίνει ότι αυτό είναι όλο. Υπάρχουν και άλλα απαραίτητα συστατικά όπως: το στυλ, το περιβάλλον, η οπτική γωνία, ο διάλογος. Όλα αυτά πρέπει να είναι σε ισορροπία για να έχει κάποιος την αίσθηση ότι βρίσκεται σε ένα πραγματικά ΝΕΟ σύμπαν. Τότε είναι που ένα βιβλίο είναι πραγματικά καλό.
– Έχουν περάσει σχεδόν δύο δεκαετίες από τη «μεγάλη έκρηξη» της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που έκαναν αυτή την τοπική αστυνομική λογοτεχνία τόσο δημοφιλή διεθνώς και τι πιστεύεις για το μέλλον της;
Νομίζω ότι αρχικά ήμαστε λίγοι συγγραφείς που απλά ήμαστε καλοί στο να γράφουμε, ανεξάρτητα από το είδος με το οποίο ασχολούμαστε, και που έτυχε να διαλέξουμε την αστυνομική λογοτεχνία επειδή είναι πολύ κοντά στην αυθεντική αφήγηση και στη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. Αυτό που (με κάποιον τρόπο) ανακαλύψαμε ξανά ήταν το πόσο σημαντικές είναι οι συναρπαστικές ιστορίες που σε καθηλώνουν και τις οποίες δεν μπορείς να σταματήσεις να διαβάζεις επειδή είναι ταυτόχρονα και πολύ οικείες (θα μπορούσαν να αφορούν εσένα) και πολύ εξωτικές (αυτά τα πράγματα όντως συμβαίνουν τώρα, έξω από το παράθυρό σου), και θέταμε ερωτήματα που ήταν οπωσδήποτε αναγκαίο να απαντηθούν. Νομίζω ότι η «μεγάλη έκρηξη» της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας είχε σχέση με το να κρατά κάποιος τα μάτια του ανοιχτά. Να μην αποστρέφει το βλέμμα του από τη φρίκη που υπάρχει ακόμη στη σύγχρονη ζωή και που έχει βρει νέους τρόπους να εμφανίζεται. Αυτή η «έκρηξη» είχε σχέση με το να κοιτάζεις την φρίκη κατάματα.
Το μέλλον είναι πιο αβέβαιο. Αυτό το λογοτεχνικό είδος αποδείχτηκε επιτυχημένο· και οι οικονομικοί χρυσοθήρες αυτού του κόσμου (οι «επιχειρηματίες») δεν είχαν φανταστεί ποτέ ότι θα μπορούσαν να βγάλουν χρήματα από τη λογοτεχνία! Τώρα το έχουν καταλάβει και καταφτάνουν σαν αρπακτικά…
– Πριν από λίγους μήνες, εκδόθηκε στη Σουηδία το Friheten, το τέταρτο και τελευταίο βιβλίο της σειράς. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι τι θα ακολουθήσει.
Το Friheten δεν είναι το τελευταίο. Νομίζω ότι τελευταίο θα είναι το βιβλίο που γράφω τώρα, το πέμπτο της σειράς. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις, έτσι δεν είναι;…
Νομίζω ότι η επόμενη δουλειά μου μπορεί να περιλαμβάνει κάποιους χαρακτήρες από τις παλιές σειρές, μαζί με αυτούς από τη νέα. Αλλά και πάλι ποτέ δεν ξέρεις, έτσι δεν είναι;…
Θερμές ευχαριστίες για τον χρόνο που διέθεσες να απαντήσεις στις ερωτήσεις μου.
ΣΗΜ. Οι κάθε είδους επισημάνσεις στις απαντήσεις του συγγραφέα είναι δικές του.
Τη συνέντευξη πήρε ο Νίκος Γεωργιάδης
