Το Ιράκ βρίσκεται εν μέσω της χειρότερης και μεγαλύτερης πολιτικής κρίσης εδώ και χρόνια. Στο επίκεντρο αυτής της θερμής αντιπαράθεσης βρίσκονται ο «βασιλοποιός» Μοκτάντα αλ Σαντρ και ένα αντίπαλο μπλοκ κομμάτων με ισχυρούς δεσμούς με το γειτονικό Ιράν. Αυτή η πολιτική κρίση που απειλεί να ρίξει στο χάος και πάλι τη χώρα –και ενδεχομένως σε μια εμφύλια σύγκρουση– είναι εν πολλοίς αποτέλεσμα της επέμβασης των Αμερικανών, που επέβαλαν το φατριαστικό σύστημα εκπροσώπησης στην εκτελεστική εξουσία.
Πώς φτάσαμε ως εδώ
Σε μια επίδειξη δύναμης, υποστηρικτές του σιίτη κληρικού Σαντρ την περασμένη εβδομάδα εισέβαλαν δύο φορές στη βαριά οχυρωμένη Πράσινη Ζώνη της Βαγδάτης, όπου στεγάζονται κυβερνητικά κτίρια και δυτικές πρεσβείες, και την περασμένη Κυριακή οργάνωσαν καθιστική διαμαρτυρία εντός του κοινοβουλίου.
Ενώ οι υποστηρικτές του Σαντρ συγκεντρώνονται ενάντια στον διορισμό νέου πρωθυπουργού, αυτές οι διαμαρτυρίες αντιπροσωπεύουν επίσης ένα βαθύ πολιτικό ρήγμα που φουντώνει μεταξύ των αντίπαλων σιιτικών μπλοκ του Ιράκ και του ισχυρού συμμάχου τους από το εξωτερικό, ρόλο τον οποίο οι διεθνείς αναλυτές αποδίδουν στο Ιράν.
Το σιιτικό μπλοκ Συντονιστικό Πλαίσιο, που είναι ευθυγραμμισμένο με το Ιράν και αντιτίθεται στον Σαντρ, έχει πολιτικούς δεσμούς με την Τεχεράνη, ενώ μέλος του είναι και ο πρώην πρωθυπουργός Νούρι αλΜαλίκι. Περιλαμβάνει επίσης παραστρατιωτικές ομάδες βαριά εξοπλισμένες από το Ιράν. Η Τεχεράνη με την κεκαλυμμένη υποστήριξή της στη νίκη επί του ισλαμικού κράτους αύξησε το κύρος των σιιτικών πολιτοφυλακών, εντείνοντας τις διαφορές εντός του σιιτικού στρατοπέδου.
Η πρόσφατη αναταραχή είναι το τελευταίο επεισόδιο σε μια σειρά πολιτικών αδιεξόδων που κρατoύν εννέα μήνες, αφού διαμάχες και κατηγορίες εμπόδισαν τον σχηματισμό κυβέρνησης μετά την ανάδειξη του Σαντρ ως μεγαλύτερου νικητή στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου. Η νίκη του Σαντρ απείλησε να παραγκωνίσει τα σιιτικά μπλοκ που είναι ευθυγραμμισμένα με το Ιράν και κυριαρχούν στην πολιτική του Ιράκ για δεκαετίες.
Σε αυτό που περιγράφηκε ως «τεκτονική αλλαγή» στην πολιτική του Ιράκ, ο Σαντρ τον Ιούνιο ζήτησε από το πολιτικό του μπλοκ να παραιτηθεί από το κοινοβούλιο, αφού απέτυχε να συνεργαστεί με τoυς αντιπάλους του. Η κίνηση έδειξε την πραγματική δύναμη του Σαντρ: την ικανότητά του να κινητοποιεί υποστηρικτές στους δρόμους σε μεγάλους αριθμούς και με μεγάλη δύναμη. Ως απάντηση –που θα μπορούσε να κλιμακώσει ακόμη περισσότερο την ένταση–, το Συντονιστικό Πλαίσιο την Κυριακή κάλεσε τους διαδηλωτές να βγουν επίσης στους δρόμους τη Δευτέρα.
Το Ιράν πίσω από τη διαμάχη;
Μιλώντας σε εβδομαδιαία συνέντευξη Τύπου ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών Νάσερ Καναάνι είπε ότι η κατάσταση στο Ιράκ προκλήθηκε από εσωτερικές πολιτικές διαμάχες. Τα σχόλια του Καναάνι φάνηκε να απορρίπτουν τις εικασίες σχετικά με τον ρόλο της Τεχεράνης στην τρέχουσα κρίση της Βαγδάτης. Ενώ ορισμένοι ειδικοί λένε ότι το τρέχον πολιτικό αδιέξοδο είναι βαθιά ριζωμένο στο επίπεδο επιρροής που έχει το Ιράν στη γείτονά του, κάποιοι άλλοι δεν πιστεύουν ότι το Ιράν βρίσκεται πίσω από τη διαμάχη.
Δεν πρέπει να υποτιμηθεί και η πολιτική της «μουχάσασα», δηλαδή η σεχταριστική λογική με την οποία εκλέγεται η εκτελεστική εξουσία, η οποία βρίσκεται στον πυρήνα της πολιτικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα εδώ και χρόνια. Η πολιτική αυτή επιβλήθηκε μετά την αμερικανική εισβολή το 2003 ως μέσο κατευνασμού των τριβών ανάμεσα σε εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες (σουνίτες, σιίτες, Κούρδοι κ.ά.) όταν πρόκειται για τη νομή της εξουσίας. Αυτή η λογική όμως οδήγησε τη διαφθορά του κράτους στα ύψη, ενώ οι πολίτες έχουν εκφράσει αρκετές φορές στον δρόμο την απέχθειά τους γι’ αυτό το σύστημα.
Διαφθορά στο Ιράκ
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της ΜΚΟ Διεθνής Διαφάνεια, το Ιράκ βρίσκεται στην 160ή θέση στην κατάταξη των 180 πιο διεφθαρμένων χωρών του κόσμου. Ο δείκτης διαφθοράς της κάθε χώρας καθορίζεται από μια σειρά από δεδομένα για διαφθορά στον δημόσιο τομέα, στις νομοθετικές διαδικασίες, στο πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον κ.ά. Οι δωροδοκίες, η κατάχρηση δημόσιου χρήματος, η εκμετάλλευση δημόσιων αξιωμάτων για προσωπικό όφελος χωρίς συνέπειες, η ύπαρξη μεγάλης γραφειοκρατίας στην οποία υπάρχουν οι προϋποθέσεις να ανθήσει η διαφθορά είναι μερικοί από τους δείκτες που παρακολουθούνται.
Η πιο συνηθισμένη μορφή διαφθοράς είναι η κρατική, αφού το ιρακινό καθεστώς είναι θεμελιωμένο σε σεχταριστικές και κομματικές ποσοστώσεις. Αυτό σημαίνει ότι το κάθε εμπλεκόμενο μέρος στη δημόσια διοίκηση διορίζει σε θέσεις-κλειδιά «δικούς του» ανθρώπους, με αποτέλεσμα να κατασπαταλάται δημόσιο χρήμα που θα μπορούσε να κατευθυνθεί στην παιδεία, την υγεία κ.ο.κ.
Παράλληλα, οι παραστρατιωτικές ομάδες με τα πολιτικά παρακλάδια τους ελέγχουν τους οικονομικούς πόρους της χώρας, από αεροδρόμια και λιμάνια μέχρι και πηγές πετρελαίου και θείου. Οι ομάδες αυτές εξάγουν παράνομα ποσότητες σε τιμές χαμηλότερες απ’ αυτές που επικρατούν στην παγκόσμια αγορά, ενώ έχουν τη δύναμη να εκβιάζουν την πολιτική ηγεσία ώστε να μην τους τιμωρεί.
Επίσης, στο Ιράκ ανθεί και η διαφθορά με θρησκευτικό μανδύα. Οι μεταφορές χρημάτων σε θρησκευτικά ιδρύματα με πρόσχημα την προσφορά σε σχέδια σχετικά με τη θρησκεία έχουν εκτιναχτεί στα ύψη. Η διεκπεραίωση των σχεδίων αυτών γίνεται με την απαραίτητη μίζα σε δημόσιους αξιωματούχους, που το μερίδιο από τα κέρδη τους κατατίθεται σε καταπιστεύματα θρησκευτικών οργανισμών.