Άλλη μία μεγάλη προσφορά του Documento καθώς την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου μπορείτε να αποκτήσετε στην τιμή του ενός δύο τόμους του HotDoc.History για δύο μείζονα ιστορικά θέματα, την ενεργειακή μετάβαση και τις μεγαλουπόλεις-μητροπόλεις.
Ενεργειακές ανατροπές
Ο κόσμος στο μεγάλο σταυροδρόμι
Ο κόσμος στο μεγάλο σταυροδρόμι
Όταν η Ιστορία επανέρχεται στην επικαιρότητα με τρόπο οδυνηρό. Η ενεργειακή κρίση που ενέσκηψε τους τελευταίους μήνες και ξετίναξε κάθε οικονομικό σχεδιασμό –κρατικό ή ατομικό– δεν είναι η πρώτη αλλά είναι ίσως η πιο απροσδόκητη και αχρείαστη.
Το βιβλίο ανατρέχει στον ρόλο που έπαιξε η ενέργεια στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Στην ουσία πρόκειται για «βίους παράλληλους». Κάθε εποχή έχει το δικό της καύσιμο, δηλαδή τη δική της τεχνολογία και κατά συνέπεια τον ιδιαίτερο πολιτισμό της.
Οι ενεργειακές μεταβάσεις προϋποθέτουν ένα διαφορετικό τρόπο οργάνωσης του συνόλου των οικονομικών σχέσεων που διέπουν την ανάπτυξη της κοινωνικής ζωής. Από την εποχή του καυσόξυλου και του χαλκού στην εποχή του κάρβουνου και του σιδήρου. Η βιομηχανική επανάσταση που αναπτύχθηκε στη Βρετανία βασίστηκε στα εκτεταμένα και σχεδόν επιφανειακά πεδία του γαιάνθρακα.
Όπως έγραφε ο Μαρξ, «ο χειρόμυλος δίνει μια κοινωνία με φεουδάρχες, ο ατμόμυλος μια κοινωνία με βιομηχανικούς καπιταλιστές». Η «επανάσταση του άνθρακα» ήταν η μήτρα ριζικών αλλαγών που οδήγησαν στη χρήση του ηλεκτρισμού και του πετρελαίου, των καυσίμων της «δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης» που με τη σειρά της σήμανε την έναρξη του μονοπωλιακού καπιταλισμού.
Στην εποχή του πετρελαίου ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές αναβαθμίστηκαν ενώ άλλες κατακρημνίστηκαν. Η Ευρώπη ξαφνικά βρέθηκε ενεργειακά εξαρτημένη ενώ σύντομα ξεκίνησε ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών για την πρόσβαση σε πετρελαϊκές πηγές του Καύκασου, της Μέσης Ανατολής και της Άπω Ανατολής.
Πάνω στις σφαίρες επιρροής της Περσίας, για παράδειγμα, οικοδομήθηκε η Αντάντ ενώ οι Βρετανοί αξιοποίησαν τους υδρογονάνθρακες την ως εργαλείο παρεμπόδισης της ενίσχυσης των αντιπάλων τους και στους δύο μεγάλους πολέμους.
Οι διαδικασίες είναι αργόσυρτες και κάποτε απαιτούν μέχρι και έναν αιώνα. Όπως σήμερα που η πολυσυζητημένη «πράσινη ενέργεια» δείχνει να υποτάσσεται στους πολεμικούς σχεδιασμούς.
Για την κατανόηση της σημερινής κατάστασης πραγμάτων έχουμε συμπεριλάβει ένα άρθρο του καθηγητή Νικόλαου Φαραντούρη που εξηγεί τους μηχανισμούς που επέβαλαν τις θηριώδεις ανατιμήσεις του ηλεκτρικού ρεύματος που βιώνουν οι Έλληνες. Γράφουν επίσης Βασιλική Λάζου, Σταύρος Παναγιωτίδης, Κωνσταντίνος Βενάκης, Δημήτρης Κοιλάκος και Τάκης Κατσιμάρδος.
Το βιβλίο ανατρέχει στον ρόλο που έπαιξε η ενέργεια στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Στην ουσία πρόκειται για «βίους παράλληλους». Κάθε εποχή έχει το δικό της καύσιμο, δηλαδή τη δική της τεχνολογία και κατά συνέπεια τον ιδιαίτερο πολιτισμό της.
Οι ενεργειακές μεταβάσεις προϋποθέτουν ένα διαφορετικό τρόπο οργάνωσης του συνόλου των οικονομικών σχέσεων που διέπουν την ανάπτυξη της κοινωνικής ζωής. Από την εποχή του καυσόξυλου και του χαλκού στην εποχή του κάρβουνου και του σιδήρου. Η βιομηχανική επανάσταση που αναπτύχθηκε στη Βρετανία βασίστηκε στα εκτεταμένα και σχεδόν επιφανειακά πεδία του γαιάνθρακα.
Όπως έγραφε ο Μαρξ, «ο χειρόμυλος δίνει μια κοινωνία με φεουδάρχες, ο ατμόμυλος μια κοινωνία με βιομηχανικούς καπιταλιστές». Η «επανάσταση του άνθρακα» ήταν η μήτρα ριζικών αλλαγών που οδήγησαν στη χρήση του ηλεκτρισμού και του πετρελαίου, των καυσίμων της «δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης» που με τη σειρά της σήμανε την έναρξη του μονοπωλιακού καπιταλισμού.
Στην εποχή του πετρελαίου ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές αναβαθμίστηκαν ενώ άλλες κατακρημνίστηκαν. Η Ευρώπη ξαφνικά βρέθηκε ενεργειακά εξαρτημένη ενώ σύντομα ξεκίνησε ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών για την πρόσβαση σε πετρελαϊκές πηγές του Καύκασου, της Μέσης Ανατολής και της Άπω Ανατολής.
Πάνω στις σφαίρες επιρροής της Περσίας, για παράδειγμα, οικοδομήθηκε η Αντάντ ενώ οι Βρετανοί αξιοποίησαν τους υδρογονάνθρακες την ως εργαλείο παρεμπόδισης της ενίσχυσης των αντιπάλων τους και στους δύο μεγάλους πολέμους.
Οι διαδικασίες είναι αργόσυρτες και κάποτε απαιτούν μέχρι και έναν αιώνα. Όπως σήμερα που η πολυσυζητημένη «πράσινη ενέργεια» δείχνει να υποτάσσεται στους πολεμικούς σχεδιασμούς.
Για την κατανόηση της σημερινής κατάστασης πραγμάτων έχουμε συμπεριλάβει ένα άρθρο του καθηγητή Νικόλαου Φαραντούρη που εξηγεί τους μηχανισμούς που επέβαλαν τις θηριώδεις ανατιμήσεις του ηλεκτρικού ρεύματος που βιώνουν οι Έλληνες. Γράφουν επίσης Βασιλική Λάζου, Σταύρος Παναγιωτίδης, Κωνσταντίνος Βενάκης, Δημήτρης Κοιλάκος και Τάκης Κατσιμάρδος.
&
Megacities
Παγκόσμιες μητροπόλεις – αποθήκες πληθυσμών
Παγκόσμιες μητροπόλεις – αποθήκες πληθυσμών
Η ζωή στις μεγαλουπόλεις αποτελεί ένα μωσαϊκό που το βιώνουμε με κεκτημένη ταχύτητα αλλά αδυνατούμε να το κατανοήσουμε και να το αναλύσουμε μέσα στον ίλιγγο της καθημερινότητας.
Πολύ περισσότερο στις Megacities, ή Μεγαπόλεις επί το ελληνικότερον, η ζωή του πολίτη /καταναλωτή προσλαμβάνει ασύλληπτες διαστάσεις. Γιγαντιαίες πόλεις, που υπερβαίνουν σε πληθυσμό μεσαία κράτη, απλώνονται από τη μια άκρη του πλανήτη στην άλλη. Οι πόλεις με πληθυσμό άνω του 1.000.000 ήταν 554 όταν άρχισε να γράφεται αυτό το βιβλίο και ήδη ίσως να ξεπέρασαν τις 556. Η πιο μεγάλη πλησιάζει τα 40 εκατομμύρια κατοίκους. Οι 23 μεγαλύτερες παράγουν το 14% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Το βιβλίο έρχεται να στοιχειοθετήσει και να ερμηνεύσει –με τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων– την παγκόσμια αυτή τάση. Να φωτίσει τις αιτίες, τις διαδικασίες και τα αποτελέσματα της δημιουργίας των Megacities. Ιχνηλατείται ένα εν πολλοίς άδηλο μέλλον.
Τη ζωή ποτέ δεν άλλαξε τόσο δραματικά όσο τα τελευταία 100, 150 χρόνια. Το παραγωγικό πλεόνασμα ζητούσε διέξοδο σε καινούργιες καπιταλιστικές δραστηριότητες και η καταστροφή-ανοικοδόμηση ήταν η ιδανική λύση. Στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική η ροή των ανθρώπων της υπαίθρου, προς τις μητροπόλεις εντάθηκαν στα τέλη του 20ού αιώνα. Μετακινήθηκε από την ύπαιθρο στις πόλεις το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Και μέχρι το 2050 εκεί θα ζει το 70%!
Τα μοντέρνα δομικά υλικά έδιναν τη δυνατότητα ανέγερσης κτιρίων που ξεπερνούν τα σύννεφα. Το Internet γίνεται οι νευρώνες του οργανισμού της ανθρωπότητας. Ένας πλανήτης υλικών και άυλων δικτύων ζώνει την υδρόγειο με σιδηροδρομικό δίκτυο ξεπερνά 25 φορές την περίμετρο της Γης. Κι ένας στόλος από σχεδόν 1,4 δισ. αυτοκίνητα μεταφέρουν ανθρώπους και αγαθά.
Καραβάνια προσφύγων από Ασία, Αφρική, Λατινική Αμερική αναζητούν μια θέση στον ήλιο, εντούτοις οι μεγαλουπόλεις του παγκόσμιου Νότου αυξάνονται ταχύτερα από τις μητροπολιτικές. Ζούμε σε έναν πλανήτη που έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο σύμπλεγμα όπου παράγεται και αναπαράγεται ο πλούτος και η φτώχεια.
Πολύ περισσότερο στις Megacities, ή Μεγαπόλεις επί το ελληνικότερον, η ζωή του πολίτη /καταναλωτή προσλαμβάνει ασύλληπτες διαστάσεις. Γιγαντιαίες πόλεις, που υπερβαίνουν σε πληθυσμό μεσαία κράτη, απλώνονται από τη μια άκρη του πλανήτη στην άλλη. Οι πόλεις με πληθυσμό άνω του 1.000.000 ήταν 554 όταν άρχισε να γράφεται αυτό το βιβλίο και ήδη ίσως να ξεπέρασαν τις 556. Η πιο μεγάλη πλησιάζει τα 40 εκατομμύρια κατοίκους. Οι 23 μεγαλύτερες παράγουν το 14% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Το βιβλίο έρχεται να στοιχειοθετήσει και να ερμηνεύσει –με τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων– την παγκόσμια αυτή τάση. Να φωτίσει τις αιτίες, τις διαδικασίες και τα αποτελέσματα της δημιουργίας των Megacities. Ιχνηλατείται ένα εν πολλοίς άδηλο μέλλον.
Τη ζωή ποτέ δεν άλλαξε τόσο δραματικά όσο τα τελευταία 100, 150 χρόνια. Το παραγωγικό πλεόνασμα ζητούσε διέξοδο σε καινούργιες καπιταλιστικές δραστηριότητες και η καταστροφή-ανοικοδόμηση ήταν η ιδανική λύση. Στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική η ροή των ανθρώπων της υπαίθρου, προς τις μητροπόλεις εντάθηκαν στα τέλη του 20ού αιώνα. Μετακινήθηκε από την ύπαιθρο στις πόλεις το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Και μέχρι το 2050 εκεί θα ζει το 70%!
Τα μοντέρνα δομικά υλικά έδιναν τη δυνατότητα ανέγερσης κτιρίων που ξεπερνούν τα σύννεφα. Το Internet γίνεται οι νευρώνες του οργανισμού της ανθρωπότητας. Ένας πλανήτης υλικών και άυλων δικτύων ζώνει την υδρόγειο με σιδηροδρομικό δίκτυο ξεπερνά 25 φορές την περίμετρο της Γης. Κι ένας στόλος από σχεδόν 1,4 δισ. αυτοκίνητα μεταφέρουν ανθρώπους και αγαθά.
Καραβάνια προσφύγων από Ασία, Αφρική, Λατινική Αμερική αναζητούν μια θέση στον ήλιο, εντούτοις οι μεγαλουπόλεις του παγκόσμιου Νότου αυξάνονται ταχύτερα από τις μητροπολιτικές. Ζούμε σε έναν πλανήτη που έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο σύμπλεγμα όπου παράγεται και αναπαράγεται ο πλούτος και η φτώχεια.