Μια από τις αναντίλεκτες (όπως θα έλεγε και η Γεωργία Αδειλίνη) δεξιότητες του «επιτελικού κράτους» είναι τα ακαριαία αντανακλαστικά στη χρήση και επίκληση όρων που καλούνται να προσδώσουν επιστημονικό υπόβαθρο στις κρίσεις που αδυνατεί να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση. Οποτε πιάνουν φωτιά τα μπατζάκια των ενοίκων του Μεγάρου Μαξίμου, είτε υπουργικά στελέχη είτε επιστήμονες, οι οποίοι έχουν αποδείξει εδώ και χρόνια ότι πρόθυμα εκχωρούν την επιστημοσύνη τους για την εξυπηρέτηση πότε κομματικών και πότε κυβερνητικών επιδιώξεων, αραδιάζουν στον δημόσιο διάλογο ευρηματικά σχήματα, με σκοπό να καταστήσουν πρωτοφανή, νομοτελειακά και ανυπέρβλητα τα φαινόμενα που απειλούν τους πολίτες ακόμη και εντός αστικού ιστού. «Πυροκλαστικό φαινόμενο», «πυροσωλήνας», «επιθετικά πεύκα» ή «άνεμοι σεσουάρ», οι οποίοι λέγονται και «άνεμοι Chinook», είναιχαρακτηριστικά παραδείγματα.
Οχι, κανείς δεν αμφισβητεί τις έκτακτες συνθήκες που προκαλεί η κλιματική κρίση, όπως επίσης δεν τίθεται υπό αίρεση πως όσο το ρυπογόνο αποτύπωμα του ανθρώπου παραμένει αμείωτο τόσο τα φυσικά φαινόμενα θα γίνονται όλο και πιο ακραία. Ωστόσο «σε μια χώρα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε μετά βεβαιότητας σεισμούς, φωτιές και πλημμύρες θα είμαστε ασυγχώρητοι εάν δεν είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε αυτά που ξέρουμε ότι θα γίνουν κάποια στιγμή». Αυτά τα λόγια δεν ανήκουν ούτε στον Αλέξη Τσίπρα ούτε στον διάδοχό του. Με την ιδιότητα του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο Κυριάκος Μητσοτάκης καθιστούσε ήδη από το 2017 τον εαυτό του ασυγχώρητο για όσα αδυνατούν δύο διαδοχικές κυβερνήσεις του να διαχειριστούν στο πεδίο. Σίγουρα όχι το επικοινωνιακό. Σε κάθε περίπτωση, η βολική επιστημονική πλαισίωση της επιτελικής ανεπάρκειας, κάτι που παρατηρήθηκε έντονα και στην περίπτωση της πανδημίας, μόνο αρνητικό κοινωνικό αντίκτυπο μπορεί να έχει. Διότι όταν οι πολίτες χάσουν την πίστη τους απέναντι στην επιστήμη, θεριεύουν οι θεωρίες συνωμοσίας, ο ανορθολογισμός και οι προλήψεις.
Μάθαμε και τις χαοτικές κηλιδώσεις
Με τη φωτιά που ξεκίνησε από τον Βαρνάβα και κατέληξε στο Πάτημα Βριλησσίων και Χαλανδρίου αλλά και στην Πεντέλη, καίγοντας σπίτια, επιχειρήσεις και περίπου 100.000 στρέμματα πρασίνου, με τον τραγικό απολογισμό να συμπεριλαμβάνει και τον θάνατο μιας 62άχρονης εργάτριας, οι τηλεθεατές ήρθαν αντιμέτωποι για πρώτη φορά με τις χαοτικές κηλιδώσεις. «Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο όταν η βλάστηση καίγεται ούσα ξερή, παράγει καύτρα η οποία με τον άνεμο μεταφέρεται και οδηγεί σε μια νέα εστία. Αυτό μπορεί να επιταχύνει πάρα πολύ σε ορισμένες περιπτώσεις τον ρυθμό με τον οποίο αναπτύσσεται μια δασική πυρκαγιά, ενώ μπορεί να παγιδεύσει ανθρώπους στο έδαφος» εξήγησε στην ΕΡΤ ο πυρομετεωρολόγος Θεόδωρος Γιανναρός, με το ερώτημα να είναι αν παρουσιάζεται για πρώτη φορά το συγκεκριμένο φαινόμενο. Κι αν όχι, πώς επεκτείνονταν τα πύρινα μέτωπα στις μεγάλες πυρκαγιές των προηγούμενων ετών;
Φωτιά wildland urban interface
Από τη συζήτηση που φούντωσε τις τελευταίες μέρες δεν θα μπορούσε να λείπει ο Κώστας Συνολάκης. Ο πρόεδρος της Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής για την Αντιμετώπιση της Κλιματικής Κρίσης, ο οποίος έχει ταυτιστεί με την 20λεπτη εκκένωση στο Μάτι, έδωσε τη δική του ερμηνεία. Μίλησε για φωτιά WUI (Wildland urban interface), διευκρινίζοντας πως πρόκειται για πυρκαγιές που ξεσπούν σε περιαστικά δάση. Γούι βαφτίστηκε στα social media, με πολλούς να στηλιτεύουν το χούι του Κ. Συνολάκη στην κυβερνητική αβάντα. Βέβαια, ο καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης και βαφτισιμιός του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη αδυνατούσε να εξηγήσει γιατί το μέτωπο απέκτησε έκταση περίπου 40 χλμ., ενώ για το γεγονός ότι κάηκαν σπίτια και επιχειρήσεις απέδωσε τις ευθύνες στο ότι «ο αστικός ιστός έχει εισφρύσει και πολλές φορές ανεξέλεγκτα στα περιαστικά δάση».
«Η χειμερία ζέστη στην Ανταρκτική»
Παίρνοντας τη σκυτάλη, η Σοφία Βούλτεψη αποφάσισε να ενημερώσει την κοινή γνώμη για «μικρο-mega πυρκαγιά» και τη «χειμερία ζέστη στην Ανταρκτική». Τι κι αν φέρει την ιδιότητα της υφυπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου, είπε στον αέρα του Σκάι: «Η ανομβρία έχει δημιουργήσει ειδικές συνθήκες για τις μέγα πυρκαγιές, την προηγούμενη εβδομάδα καιγόταν όλη η κεντρική Ισπανία, οι φωτιές μπήκαν μέσα στο Τολέδο. Αυτές οι μέγα πυρκαγιές έχουν μια τρομερά δική τους συμπεριφορά, γιατί τροφοδοτούνται από το πολύ ξηραμένο έδαφος, δημιουργούν γλώσσες που σβήνουν οι πυροσβέστες την αρχή και μέχρι να πάνε στην ουρά επιστρέφουν γιατί ανάβει ξανά η αρχή…».
Οταν ο θαρραλέος παρουσιαστής τη διέκοψε για να επισημάνει πως οι ειδικοί επισημαίνουν πως δεν πρόκειται για «mega πυρκαγιά», η… υποπυραγός με υπουργική ιδιότητα αντέτεινε: «Αν κάποιος που είναι πολύ ειδικός τη λέει mega και εγώ τη λέω micromega, αυτό δεν παίζει ρόλο. Εγώ τη θεωρώ mega πάντως, με βάση τα δεδομένα…». Παράλληλα, αλησμόνητη θα μείνει και η επιστημονική της επισήμανση για «το ρεκόρ χειμερίας ζέστης στην Ανταρκτική».
Ενα ακόμη «σπάνιο φαινόμενο»
Σε αυτό το σουρεαλιστικό πλαίσιο, ανώνυμοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι από κοινού με στελέχη της πολιτικής προστασίας απάντησαν σε δέκα ερωτήματα ενός εξίσου ανώνυμου συντάκτη της «Καθημερινής», με την εφημερίδα να ιεραρχεί το συγκεκριμένο θέμα ως το σημαντικότερο στο πρωτοσέλιδο της Τετάρτης. Ενδιαφέρον προκαλεί ότι οι αξιωματούχοι που ήθελαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους (!) έκριναν ως «σπάνιο φαινόμενο τη νύχτα να μην έχουμε μείωση των σφοδρών ανέμων, όπως κατά κανόνα συμβαίνει». Ετσι, οι ανώνυμοι αξιωματούχοι συμπέραναν πως αυτό το «σπάνιο φαινόμενο» έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην επέκταση της πυρκαγιάς στη ΒΑ Αττική, αφού «δεν άνοιξε “παράθυρο ευκαιρίας” ώστε να επιχειρήσουν μέσα στις εστίες οι επίγειες δυνάμεις μέχρι να ξημερώσει να σηκωθούν τα εναέρια».
Πάντως η συγκεκριμένη διαπίστωση θυμίζει έντονα τα λόγια του ικανοποιημένου από την αντίδραση του κρατικού μηχανισμού Κυρ. Μητσοτάκη σε μια ακόμη περίπτωση που τα επιτελικά κενά ήταν οφθαλμοφανή. «Το χιόνι έπεσε μέρα μεσημέρι, συνήθως πέφτει βράδυ» είχε πει ο πρωθυπουργός τον Ιανουάριο του 2022 στην ολομέλεια της Βουλής με φόντο τον πολύωρο εγκλωβισμό πολιτών εξαιτίας του χιονιά τόσο στο κέντρο της Αθήνας όσο και στην Αττική oδό.
Τα «φλεγόμενα πτηνά» και ο… μπακλαβάς
Στις αρχές του μήνα μία ακόμη μεγάλη φωτιά είχε ξεσπάσει στην Εύβοια, καίγοντας σχεδόν ό,τι είχε απομείνει από το παρανάλωμα του 2021. Τότε το θεώρημα του «φλεγόμενου πτηνού» επανήλθε
στο προσκήνιο. Ειδικότερα, τα αίτια της φωτιάς αποδόθηκαν «σε ένα μεγαλόσωμο πτηνό –πιθανότατα γεράκι– που στάθηκε σε καλώδια υψηλής τάσης, με αποτέλεσμα να προκληθεί βραχυκύκλωμα». Τον Ιούνιο του 2022, όταν περιοχές της Ανω Βούλας και της Γλυφάδας είχαν παραδοθεί στις φλόγες, ο τότε πρόεδρος των τεχνικών του ΔΕΔΔΗΕ Κώστας Μανιάτης είχε υποστηρίξει πως η φωτιά είχε προκληθεί από «εξωγενή παράγοντα» και συγκεκριμένα «από ένα πουλί που μετέφερε τη φωτιά έξω από τον υποσταθμό της ΔΕΔΔΗΕ». Μην ξεχνάμε ότι για την εν λόγω πυρκαγιά ακούστηκε και το αμίμητο σε απευθείας μετάδοση του Σκάι: «Μιλούν για μια φωτιά που δεν έχει οριοθετηθεί, κάνουν λόγο μάλιστα για το πόσο τρελός είναι ο Υμηττός διότι είναι σαν μπακλαβάς».
Το αξεπέραστο «πυρονέφος της νύχτας»
Στα τέλη Αυγούστου του 2023 ο Εβρος καιγόταν επί σχεδόν δύο εβδομάδες, με τον τότε αρμόδιο υπουργό Χρήστο Στυλιανίδη να δείχνει πως είχε χάσει εντελώς τον έλεγχο μπροστά σε μια από τις μεγαλύτερες πυρκαγιές που έχουν καταγραφεί επί ευρωπαϊκού εδάφους. Σε ακόμη μια κοινοβουλευτική εμφάνιση που δεν θα ξεχαστεί, ο πρωθυπουργός έκρινε σκόπιμο να αναφερθεί στο «πυρονέφος της νύχτας». «Στην Αλεξανδρούπολη παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το φαινόμενο του πυρονέφους της νύχτας. Αυτή η πυρκαγιά θα μελετάται για πολλά χρόνια από τους επιστήμονες…» ανέφερε ο Κυρ. Μητσοτάκης.
Λίγες μέρες νωρίτερα οι πολίτες…συστήθηκαν με έναν ακόμη βαρύγδουπο όρο που χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο ανάλυσης μίας ακόμη καταστροφικής πυρκαγιάς στη ΒΑ Αττική και συγκεκριμένα στην Πάρνηθα. Το «φαινόμενο της καμινάδας», όπως εξήγησε ο καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών Ευθύμης Λέκκας «είναι αυτό που διαμορφώνει το ηφαιστειακό έδαφος. Δηλαδή οι αλλεπάλληλες ροές λάβας οι οποίες δημιουργούν χαραδρώσεις. Οταν μπει η φωτιά μέσα σε αυτήν τη χαράδρα αναπτύσσεται, αυτό το φαινόμενο δηλαδή είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν μπορεί να σταματήσει κανένας γιατί αφενός είναι δύσβατη περιοχή, αφετέρου είναι σαν να έχουμε ένα τζάκι στο σπίτι και πάει να σβήσει κάποιος τη φωτιά στην καμινάδα». Συν τοις άλλοις, τότε πρωτοεμφανίστηκαν και οι ερμηνείες περί «φαινομένου του πλυντηρίου», το οποίο κάνει τη φωτιά να περιστρέφεται, αλλά και αυτό της «οπισθοδρομούσας πυρκαγιάς», η οποία κινείται ανάποδα από τη φορά του ανέμου.
Το μικροκλίμα και το φαινόμενο της χοάνης
Πλανάστε αν νομίζατε πως η αναδρομή στο επιστημονικοφανές «παλμαρέ» ολοκληρώθηκε. Για τη φωτιά στη Βαρυμπόμπη το 2021 υπαίτιο ήταν σύμφωνα με την κυβέρνηση το «μικροκλίμα» και τα «6 μποφόρ», κάτι που διαψεύστηκε από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, τους κατοίκους, τους εθελοντές και τον δήμαρχο Αχαρνών. Ισως εδώ να εντοπίζεται μια από τις αιτίες της καθεστωτικής υπαγωγής του Εθνικού Αστεροσκοπείου και της ΕΜΥ στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Επιπλέον, «μαχαίρια» είχαν βγει ανάμεσα στον Ευθ. Λέκκα και τον μετεωρολόγο και διευθυντή Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών Κώστα Λαγουβάρδο για το αν επικράτησε το «φαινόμενο της χοάνης». Ο Κ. Λαγουβάρδος είχε διαψεύσει τον Ευθ. Λέκκα, λέγοντας πως «δεν υπήρχαν οι συνθήκες για να δημιουργηθεί το φαινόμενο της “χοάνης”».
Και για να προσθέσουμε μία ακόμη πινελιά του επιτελικού παραλογισμού που επικρατούσε, ο τότε αρμόδιος υπουργός Μιχάλης Χρυσοχοΐδης απαντώντας στην κριτική της αξιωματικής αντιπολίτευσης για την αδυναμία αντιμετώπισης των παράλληλων μετώπων αποφάσισε να δηλώσει τα εξής: «Προς ενημέρωση του ΣΥΡΙΖΑ. Αρχαία Ολυμπία την κρίσιμη νύχτα με τη μάνικα στο χέρι. Πάρνηθα από κάτω χαμηλά έως το Πυροφυλάκιο στο Κατσιμίδι, όλες αυτές τις μέρες και νύχτες. Και στο ενδιάμεσο στο Συντονιστικό Κέντρο της Πυροσβεστικής στο Χαλάνδρι. Και πυροσβέστης και επιτελικός. Συνεχώς παρών».
«Κάποια στιγμή θα καεί…»
Ολοκληρώνοντας αυτό το «οδοιπορικό» πάνω σε αποκαΐδια, είναι αδύνατον να μη συμπεριληφθεί η «προφητεία» του Κυρ. Μητσοτάκη. Το καλοκαίρι του 2020 ο διορατικός πρωθυπουργός είχε προβλέψει πως το δάσος της Κέρκυρας «κάποια στιγμή θα καεί». Ε, τέσσερα χρόνια μετά επιβεβαιώθηκε.
