Οι δημοσιογράφοι από τους Reporters United Νίκος Λεοντόπουλος και Μυρτώ Μπούτση και ο Πορτογάλος δημοσιογράφος Micael Pereira από την εφημερίδα «Expresso» μιλούν για το ντοκιμαντέρ «Μαύρα φουγάρα», για το αποτύπωμα της ναυτιλίας στην κλιματική αλλαγή και για τις δηλώσεις του Πάνου Λασκαρίδη που έγιναν viral.
Το διεθνές ντοκιµαντέρ του δικτύου EIC (European Investigations Collaborations) σε παραγωγή Expresso, SIC, TheBlackSea και Reporters United για το αποτύπωµα της ναυτιλιακής βιοµηχανίας στην κλιµατική αλλαγή είναι µια εξαιρετική απόπειρα να ανοίξει η συζήτηση για ένα θέµα το οποίο παραµένει σε θολά και αχαρτογράφητα πεδία, εξαφανισµένο από την ατζέντα των µίντια και από τις κυβερνητικές εξαγγελίες. Οι δηλώσεις του Πάνου Λασκαρίδη ότι «οι εφοπλιστές δεν χρειάζονται την κυβέρνηση, το υπουργείο και έχουν χ…µένο τον πρωθυπουργό» προκάλεσαν αναστάτωση στα κοινωνικά δίκτυα και τα κυβερνητικά επιτελεία, όπως και η αµηχανία του υπουργού Ναυτιλίας Γιάννη Πλακιωτάκη, που απέφυγε να κάνει το παραµικρό σχόλιο γι’ αυτές. Οπως όµως σωστά επισηµαίνουν στο Documento οι δηµοσιογράφοι από τους Reporters United Νίκος Λεοντόπουλος και Μυρτώ Μπούτση οι οποίοι συµµετείχαν στην έρευνα, υπάρχουν ζητήµατα εξαιρετικής σηµασίας που αξίζει να αναδυθούν στον δηµόσιο λόγο µε αφορµή τα «Μαύρα φουγάρα»: οι εξωφρενικές φοροαπαλλαγές για τη ναυτιλία, η άρνηση των εφοπλιστών να µπουν στη συζήτηση για το κλίµα, η σύνδεση του ΙΜΟ µε συµφέροντα και κυβερνήσεις.
«Η κλιµατική αλλαγή είναι το πιο σηµαντικό θέµα που έχουµε να σκεφτούµε και να αντιµετωπίσουµε µετά την πανδηµία της Covid-19. Το συναρπαστικό για τη δική µας έρευνα ήταν ότι είχαµε µπροστά µας ένα θέµα που δεν έχει απασχολήσει καθόλου τη δηµόσια συζήτηση, δηλαδή την επίπτωση της ναυτιλίας στην κλιµατική αλλαγή. Πρόκειται για µια οικονοµική δραστηριότητα ουσιαστικά “offshore” γιατί δεν κινείται ακριβώς µες στα κράτη, ενώ οι παράγοντες της ναυτιλίας για πολλές δεκαετίες είχαν υιοθετήσει τακτική καθυστέρησης λήψης µέτρων για το περιβάλλον. Οι κυβερνήσεις από την πλευρά τους υποτίµησαν το πρόβληµα ή θεώρησαν ότι δεν µπορούν να ελέγξουν τη ναυτιλία καθώς οι δραστηριότητές της δεν υπάγονταν στη δικαιοδοσία τους. Παρ’ όλα αυτά, όλες οι υπόλοιπες οικονοµικές δραστηριότητες (βιοµηχανία, αυτοκίνητα, αεροπλοΐα) παίρνουν µέτρα και συµµορφώνονται µε τις δεσµεύσεις για το περιβάλλον. Η ναυτιλία είναι ο µόνος κλάδος που βρίσκεται σε άρνηση» λέει στο Documento ο δηµοσιογράφος Νίκος Λεοντόπουλος από τους Reporters United.
Ο εφοπλιστής και ο αµήχανος Πλακιωτάκης
Η συνέντευξη µε τον υπουργό Ναυτιλίας Γιάννη Πλακιωτάκη προκάλεσε αίσθηση κυρίως για τον αµήχανο τρόπο µε τον οποίο αντέδρασε στις δηλώσεις του Πάνου Λασκαρίδη. «Παρότι άκουσε τους ισχυρισµούς του Λασκαρίδη και φάνηκε ότι σοκαρίστηκε και ενώ του ζήτησα πολλές φορές να τις ξανασκεφτεί για να κάνει κάποιο σχόλιο, αρνήθηκε. Μου έκανε εντύπωση ότι δεν θέλησε να αναφερθεί καθόλου σε µια τόσο σκληρή δήλωση» σχολιάζει ο Νίκος Λεοντόπουλος.
Μετά τη viral διάσταση που πήρε η συνέντευξη και τη δυσαρέσκεια που προκλήθηκε στο εσωτερικό της Νέας ∆ηµοκρατίας, ο εφοπλιστής δήλωσε ότι «τις τελευταίες δύο ηµέρες δηµοσιεύτηκαν σε διάφορα social media δηλώσεις µου που έγιναν σε δίκτυο ανεκδιήγητων Πορτογάλων δηµοσιογράφων που τις χρησιµοποίησαν βάναυσα εκτός θέµατος και ειρµού». Ο Νίκος Λεοντόπουλος σχολίασε στο Documento ότι πρόκειται για ανακρίβεια, αφού «µιλάµε για µια συνεργασία δηµοσιογράφων από πολλές χώρες. Το EIC είναι ένα από τα πιο έγκυρα δίκτυα ερευνητικής δηµοσιογραφίας στον κόσµο και αποτελείται από ΜΜΕ µεγάλου κύρους όπως είναι το “Spiegel” στη Γερµανία, η ελβετική δηµόσια ραδιοτηλεόραση κ.ά.». Επιπλέον, επισήµανε ότι δεν υπάρχει καµία προκατάληψη της έρευνας απέναντι στην ελληνική ναυτιλία. «Πρόκειται για διεθνές ντοκιµαντέρ στο οποίο ασκείται κριτική σε πολύ µεγάλες εταιρείες του εξωτερικού. Εξάλλου µεγάλο κοµµάτι του σχετίζεται µε τον τοµέα της κρουαζιέρας που δεν είναι το δυνατό σηµείο της ελληνικής ναυτιλίας. Για παράδειγµα, σε ένα σηµείο σκιαγραφούµε τον τρόπο µε τον οποίο φορολογείται ένα κρουαζιερόπλοιο που ανήκει σε µεγάλη ελβετική και ιταλική εταιρεία. Με απλά νούµερα δείχνουµε πόσα κέρδη έχει αυτό το κρουαζιερόπλοιο, πόσους φόρους θα πλήρωνε αν ήταν άλλη εταιρεία ή πολίτης και πόσους φόρους πληρώνει τελικά. Το ποσοστό φόρου τείνει προς το µηδέν».
Το µήνυµα που προσπαθεί να περάσει το ντοκιµαντέρ είναι το χάσµα ανάµεσα σε µια γενιά που κατέχει την εξουσία και σε µια άλλη που αγωνιά για την κλιµατική αλλαγή και ζητάει επίµονα ουσιαστικές αλλαγές. «Εκατοµµύρια άνθρωποι ανησυχούν και θεωρούν ότι αυτό είναι το πιο σηµαντικό πρόβληµα που πρέπει να αντιµετωπίσει ο κόσµος µας τις επόµενες δεκαετίες».
Η συνέντευξη Λασκαρίδη που έγινε viral
Η Μυρτώ Μπούτση από τους Reporters United είναι µια από τις δηµοσιογράφους που πήραν την επίµαχη συνέντευξη από τον εφοπλιστή Πάνο Λασκαρίδη. «Εκείνη τη στιγµή δεν περιµέναµε αυτές τις δηλώσεις. Μας άφησε και εµάς άφωνους ως προς τον τρόπο που βλέπει τα πράγµατα. Ελπίζω η φασαρία που δηµιουργήθηκε γύρω από αυτήν τη συνέντευξη να αποτελέσει αφορµή για να αντιµετωπίσουν πιο ουσιαστικά και ο Τύπος και η πολιτεία το θέµα της ρύπανσης. Υπήρξε µία viral συνέντευξη, αλλά σκοπός µας είναι να σκεφτούµε συνολικά τι συµβαίνει. Νοµίζω ότι είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για συνέντευξη και για δηλώσεις που έγιναν on camera σε ένα πλαίσιο πολύ συγκεκριµένο. ∆εν νοµίζω ότι υπάρχει περιθώριο παρανόησης» είπε στο Documento, ενώ για την παρακαταθήκη που αφήνει το ντοκιµαντέρ πρόσθεσε: «Θεωρώ ότι το πιο σηµαντικό κοµµάτι είναι ότι αγγίζει αυτό το θέµα, µε το οποίο ειδικά στην Ελλάδα δεν έχουν ασχοληθεί τα ΜΜΕ. Το ζήτηµα των ρύπων από τα ποντοπόρα πλοία δεν µας αφορά στην Ελλάδα γιατί τα πλοία των Ελλήνων εφοπλιστών –όπως είπε και ο κ. Λασκαρίδης– κυκλοφορούν σε διεθνή ύδατα και στην Ελλάδα δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από τα γραφεία τους. Ωστόσο µας αγγίζει αρκετά σε τοπικό επίπεδο το θέµα της ρύπανσης από τα κρουαζιερόπλοια. Θεωρώ ότι είναι θέµα που αξίζει να ερευνηθεί περαιτέρω, ειδικά σε σχέση µε το λιµάνι του Πειραιά και τη στροφή του τουρισµού».
Ο ΙΜΟ, τα µεγάλα συµφέροντα και τα λόµπι
Σε σχέση µε τη ναυτιλία, κεντρικό ρόλο παίζει ο ΙΜΟ (∆ιεθνής Ναυτιλιακός Οργανισµός) ο οποίος αποτελεί ειδικευµένο οργανισµό του ΟΗΕ και είναι η µόνη διεθνής αρχή που έχει δικαιοδοσία να επιβάλλει δεσµευτικά µέτρα. «Στο ντοκιµαντέρ αναδεικνύουµε ότι αυτός ο οργανισµός επηρεάζεται από ναυτιλιακά συµφέροντα και είτε δεν βλέπει το πρόβληµα είτε καθυστερεί σκόπιµα να το δει. Η συνέντευξη µε τον Γιάννη Πλακιωτάκη, ο οποίος συστήνει τον εαυτό του ως “τον πιο σηµαντικό υπουργό”, είναι αποκαλυπτική γιατί τοποθετείται σαν να εκπροσωπεί τη ναυτιλία στον ΙΜΟ. ∆εν είναι όµως αυτή η δουλειά του. Υποτίθεται ότι εκπροσωπεί την Ελλάδα, τους Ελληνες, αλλά και την ανησυχία τους για το αποτύπωµα στο περιβάλλον. Το παράδειγµα της Ελλάδας αποτελεί και διεθνές παράδειγµα. Ο ΙΜΟ εµπλέκεται απευθείας µε ναυτιλιακά συµφέροντα, ενώ οι κυβερνήσεις που απευθύνονται στον οργανισµό δηµιουργούν λόµπι για λογαριασµό της ναυτιλιακής βιοµηχανίας. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς µας αναζητήσαµε ποιοι είναι οι σύµβουλοι της ελληνικής κυβέρνησης στον ΙΜΟ. Θα περίµενε κανείς να υπάρχουν εκπρόσωποι από τη ναυτιλία αλλά και άνθρωποι από περιβαλλοντικές οργανώσεις και την επιστηµονική κοινότητα. ∆ιαπιστώσαµε ότι όλοι –µε µια µοναδική εξαίρεση– προέρχονται από τον κλάδο της βιοµηχανίας» προσθέτει στο Documento ο Νίκος Λεοντόπουλος.
Ρυπογόνα και αφορολόγητα καύσιµα
Για τις σκανδαλώδεις φοροαπαλλαγές και τα ρυπογόνα καύσιµα που χρησιµοποιούνται στη ναυτιλία ο Νίκος Λεοντόπουλος είπε: «Σε όλο τον κόσµο υιοθετούνται αυστηρά µέτρα προκειµένου να αλλάξει ο χώρος της ενέργειας. Στην Ελλάδα υπάρχει απολιγνιτοποίηση και στροφή προς τις ανανεώσιµες πηγές. Ο µόνος κλάδος που δεν προσαρµόζεται είναι αυτός της ναυτιλίας, ο οποίος χρησιµοποιεί το λεγόµενο µαζούτ, ένα καύσιµο πολύ βρόµικο και ρυπογόνο που πολλοί ειδικοί ονοµάζουν “κατακάθι”. Επειδή είναι αφορολόγητο –ενώ στις υπόλοιπες οικονοµικές δραστηριότητες όταν χρησιµοποιεί κανείς κάτι ρυπογόνο καλείται να πληρώσει παραπάνω– δεν υπάρχει κίνητρο για να αλλάξει. Η ΕΕ έχει επιχειρήσει να λάβει µέτρα για τον έλεγχο και τη βελτίωση των καυσίµων αλλά οι εφοπλιστές αντιστέκονται. Ο Πάνος Λασκαρίδης κατά τη διάρκεια της συνέντευξης ανέφερε ότι µια κυρία, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ζήτησε ξεδιάντροπα περισσότερους φόρους. Αυτή η δήλωση αποτυπώνει τον τρόπο που σκέφτεται ένα κοµµάτι ανθρώπων της ναυτιλίας, αν και κάποιοι έχουν καταλάβει ότι η κατάσταση δεν µπορεί να συνεχιστεί έτσι» σχολιάζει ο δηµοσιογράφος.
«Συνεχίστε να πιέζετε, συνεχίστε…»
Ο Πορτογάλος δημοσιογράφος Micael Pereira από την εφημερίδα «Expresso» κατέθεσε στο Documento τη δική του εμπειρία. «Με αυτό το ντοκιμαντέρ επιδιώξαμε να πραγματοποιήσουμε έρευνα σε βάθος και με ευρωπαϊκή εμβέλεια για τις εκπομπές ρύπων από μια βιομηχανία που δεν πρωταγωνιστεί στα ΜΜΕ. Η ναυτιλία είναι ένας από τους κλάδους που απουσιάζουν από τη Συμφωνία του Παρισιού. Θεωρήσαμε ότι αυτό το γεγονός από μόνο του αποτελούσε ισχυρό κίνητρο για να πραγματοποιηθεί μια εκτενής δημοσιογραφική έρευνα, αλλά υπήρξε και άλλο ένα στοιχείο που μας κίνησε το ενδιαφέρον. Γιατί εξακολουθεί να χρησιμοποιείται στη ναυτιλία ένα από τα πιο βρώμικα καύσιμα όπως το μαζούτ; Το ντοκιμαντέρ σκιαγραφεί την αντιπαράθεση ανάμεσα στη νέα γενιά που απαιτεί επείγοντα μέτρα για να αντιμετωπιστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη –Greta Thunberg, κίνημα Fridays for Future– και τη ναυτιλιακή βιομηχανία που καθυστερεί σκόπιμα να αλλάξει στρατηγική. Ο ΙΜΟ αποτελείται από αντιπροσωπείες από 174 χώρες οι οποίες έχουν την εξουσία να εγκρίνουν ή να απορρίπτουν κανονισμούς που ενδέχεται να είναι πιο φιλικοί προς το περιβάλλον. Και αυτό που διαπιστώσαμε από την έρευνά μας είναι ότι ο οργανισμός παραμένει όμηρος των βιομηχανικών συμφερόντων. Το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε σε επτά χώρες, ωστόσο κάποιοι από τους πιο ισχυρούς εφοπλιστές στον κόσμο βρίσκονται στην Ελλάδα και έτσι μεγάλο μέρος των συνεντεύξεων πραγματοποιήθηκε στον Πειραιά. Το πιο σημαντικό μήνυμα είναι αυτό που στέλνει από την Ευρωβουλή η Γερμανίδα Jutta Paulus και μιλάει απευθείας στη νέα γενιά: “Συνεχίστε να πιέζετε, παρακαλώ συνεχίστε, επιμένετε να βαδίζετε σε αυτό τον δρόμο αν δεν αλλάξει τίποτε”» σχολιάζει στο Documento.
Για τη συνέντευξη με τον Πάνο Λασκαρίδη και την προσπάθεια σπίλωσης της αξιοπιστίας των δημοσιογράφων που συμμετείχαν στο ντοκιμαντέρ λέει: «Αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν το πόσο χαλαρός ήταν ο εφοπλιστής που μας μίλησε χωρίς περιορισμούς. Νομίζω ότι υπάρχουν δύο τύποι ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο σε μια συνέντευξη: οι απερίσκεπτοι και αυτοί που κατέχουν μεγάλη δύναμη. Είναι εύκολο να μαντέψουμε σε ποια από τις δύο κατηγορίες ανήκει ο Πάνος Λασκαρίδης. Δεν μπορούσαμε να προσπεράσουμε αυτές τις δηλώσεις που ήταν τόσο δυνατές και ξεκάθαρες. Πιστεύουμε ότι κάναμε τη δουλειά μας με ειλικρίνεια, ενώ απευθυνθήκαμε και στον υπουργό Ναυτιλίας και αναδείξαμε με αυτό τον τρόπο την αντίθεση ανάμεσα στους ισχυρισμούς τους. Θεωρώ ότι τιμήσαμε το πιο σημαντικό πράγμα που μπορεί να προσφέρει η δημοσιογραφία: να λέει την αλήθεια ακόμη και αν η αλήθεια είναι δύσκολο να βρεθεί».
