Τον Μάρτιο του 1985, η Ελλάδα βρέθηκε μπροστά σε μια από τις πιο ηχηρές πολιτικές ρήξεις της μεταπολίτευσης. Ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, επέλεξε να μην στηρίξει την επανεκλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας, προτείνοντας αντ’ αυτού τον δικαστικό Χρήστο Σαρτζετάκη. Παρά το γεγονός ότι προβεβλημένα στελέχη τότε του ΠΑΣΟΚ δήλωναν πως «δεν πρέπει να χαρίσουμε τον Καραμανλή στην Δεξιά». Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονες πολιτικές αντιδράσεις και διαμόρφωσε νέα δεδομένα στις σχέσεις εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας. Ο Παπανδρέου σε ένα εκλογικό έτος για εκείνον και αναμένοντας την λαϊκή επιδοκιμασία για το εγχείρημα της «Αλλαγής», αναζητούσε εναγωνίως τον τρόπο να απαλλαγεί από τον «εκφραστή της Δεξιάς» όπως ανέφεραν τότε τα φανατικά πασοκικά έντυπα. Και όντως τον είχε βρει.
Η συγκατοίκηση Παπανδρέου – Καραμανλή από το 1981 υπήρξε δύσκολη, καθώς ο Πρόεδρος είχε ισχυρές συνταγματικές αρμοδιότητες(υπερεξουσίες) και ο πρωθυπουργός επεδίωκε τη συγκέντρωση της εξουσίας στην κυβέρνηση. Δεν θα πρέπει να λησμονεί κανείς πως ήδη από το 1975 το ΠΑΣΟΚ είχε εκφράσει ισχυρότατες επιφυλάξεις για το πρώτο μεταπολιτευτικό Σύνταγμα. Το 1985 πλησίαζε η διαδικασία εκλογής Προέδρου, και η προσδοκία ήταν ότι ο Παπανδρέου θα στήριζε την επανεκλογή Καραμανλή. Όμως, αιφνιδιαστικά, στις 9 Μαρτίου 1985, το ΠΑΣΟΚ ανακοίνωσε πως υποψήφιος θα ήταν ο Χρήστος Σαρτζετάκης, ένας δικαστικός με έντονο συμβολισμό λόγω του ρόλου του στην υπόθεση Λαμπράκη. Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε ως μια ευθεία αμφισβήτηση του Καραμανλή και των πολιτικών ισορροπιών που είχαν διαμορφωθεί στη μεταπολίτευση.
Μάλιστα, πολλοί μίλησαν τότε για επαναφορά του Καραμανλή στην πρώτη γραμμή, η αλήθεια είναι όμως πως κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να υπήρξε ως ενδεχόμενο. Ακόμα και η ΝΔ του «σώγαμπρου» Μητσοτάκη έδειχνε, παρά τις αντιδράσεις της δημοσίως, να προτιμάει την απόσυρση από την δημόσια ζωή της ισχυρής πατερναλιστικής φιγούρας του Καραμανλή.
Η ρήξη του 1985 ανέδειξε τη στρατηγική του Παπανδρέου να εδραιώσει πλήρως την κυριαρχία του, αποδυναμώνοντας τον ρόλο του Προέδρου. Με τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986, η Ελλάδα εδραιώθηκε ως πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα. Παράλληλα, σηματοδότησε την απομάκρυνση από το πνεύμα συναίνεσης της μεταπολίτευσης, καθώς η εκλογή Καραμανλή στην Προεδρία το 1980 και η πρωθυπουργία του Παπανδρέου το 1981 συμβόλιζαν έναν άτυπο συμβιβασμό μεταξύ του παλαιού και του νέου πολιτικού κατεστημένου. Η ρήξη του 1985 κατέρριψε αυτό το μοντέλο συναίνεσης και όξυνε τον διπολισμό ΠΑΣΟΚ-ΝΔ. Συνακόλουθα, η θητεία του ιδρυτή της ΝΔ ήταν πολύ δύσκολο να ανανεωθεί στα 1985. Το ΠΑΣΟΚ δεν επιθυμούσε μια νέα θητεία του Καραμανλή με αυξημένες εξουσίες, ούτε αυτός επιθυμούσε να είναι πρόεδρος χωρίς αυτές. Τουλάχιστον μέχρι το 1990…
Η επιλογή του Σαρτζετάκη είχε επίσης βαθιά συμβολική αξία, συνδέοντας την κυβέρνηση Παπανδρέου με την υπόθεση Λαμπράκη και το αίτημα απονομής δικαιοσύνης απέναντι στο παρακράτος. Ωστόσο, η θητεία του ως Προέδρου χαρακτηρίστηκε από ακραία τυπολατρία και συγκρούσεις με την κυβέρνηση. Ο Σαρτζετάκης δεν υπήρξε ποτέ ο σταυροφόρος που αντιτάχθηκε στο «παρακράτος». Λειτούργησε απλά με την συνείδησή του δημιουργώντας ένα υπερεκτιμημένο μύθο. Ήταν όμως ο κατάλληλος άνθρωπος για να εξυπηρετηθούν τα σχέδια του ΠΑΣΟΚ.
*Ο Διονύσης Γ. Γράψας είναι ιστορικός.
