Ζήσαµε µια Ελλάδα που προόδευε σιγά σιγά από τη δεκαετία του ’60. Φάγαµε και µια επταετία χούντας και την κατάπιαµε.
Πανηγυρική επιστροφή του «εθνάρχη», γινόµαστε Ευρωπαίοι, ανάπτυξη και ανάταση εθνική, Αντρέας και χρήµα και πανελλήνια ανεµελιά. 2008-10. Το σκηνικό αλλάζει. Βροµοελληνίδα και βροµοέλληνα, δέκα χρόνια κρίση εθνική θα ζήσεις. Οι εκδροµείς προσγειωνόµαστε µε αναταράξεις. Και µε ανυποψίαστα θύµατα. 2015. Η Αριστερά παραλαµβάνει ένα κράτος διαλυµένο από την οικονοµική κρίση και βάλλεται πανταχόθεν. 2019. Κάτι τρέχει στη µακρινή Κίνα. 2020. Covid-19. Επιδηµία. Και σύντοµα παγκόσµια πανδηµία. Οι εξελίξεις καταιγιστικές.
Και ερχόµαστε στο εδώ και τώρα. Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις παραπαίουν στο δίληµµα «να σώσουµε την οικονοµία µέσω της φυσικής επιλογής (αγέλης!) ή να προασπίσουµε την ανθρώπινη ζωή (και τα ψηφαλάκια µας µαζί);». Για µας µάλλον καθόρισε την κατάσταση η γειτονική Ιταλία· δεν υπήρξαν αµφιταλαντεύσεις τέτοιου είδους. Κυβερνώντες και απλοί πολίτες πατήσαµε τη φατσούλα µε το δάκρυ στο Fb και αρχίσαµε να παίρνουµε µέτρα προστασίας.
Ξεχάσαµε όµως κάτι. Το πρώτο µέτρο άµυνας του καθενός µας είναι η ψυχική µας άµυνα. Ολα αυτά για να καταλήξω στην προσωπική – ατοµική µας αντίδραση στον αόρατο ιό, αυτόν µε την κορόνα του θανάτου.
Tο φοβικό σύνδροµο, η παράνοια και οι «γενναίοι»
Η δουλειά µου έχει να κάνει µε τους περίπλοκους δρόµους που ακολουθεί η ανθρώπινη σκέψη. Είµαι ψυχίατρος. Με άλλα λόγια, η παράνοια είναι µέρος της καθηµερινότητάς µου. Παρά ταύτα, για δεύτερη φορά (η πρώτη ήταν στην οικονοµική κρίση) εξεπλάγην. Με µια κουβέντα να διευκρινίσω ότι παράνοια είναι η ακλόνητη πίστη σε µία µόνο εξωπραγµατική ιδέα ενώ όλη η υπόλοιπη σκέψη παραµένει µέσα στην κοινή λογική. Ε λοιπόν, δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να προσέξεις πόσοι γνωστοί, άγνωστοι, φίλοι είναι πεισµένοι ότι υπάρχει µια συνωµοσία άγνωστης προέλευσης, ότι κάποιοι που έχουν συµφέροντα δηµιούργησαν τον κορονοϊό.
«Ολα είναι προµελετηµένα, µας κρύβουν πολλά, οι πολιτικοί είναι πιόνια, κάποιος το θέλησε αυτό». Και βέβαια πάνω απ’ όλους οι κακοί Κινέζοι: «Τρώνε ωµά ποντίκια, χταπόδια και ό,τι άλλο υπάρχει. Είναι υπεύθυνοι της κατάστασης. Μήπως πρέπει να αποζηµιώσουν όλο τον πλανήτη; Οσο για την κινεζική βοήθεια στην Ελλάδα, “να σε κάψω, Γιάννη, να σε αλείψω µέλι”».
Υπάρχει λοιπόν µια εξήγηση: πάντα ο άνθρωπος έψαχνε µια ερµηνεία του κόσµου και των φαινοµένων του. Το άγνωστο είναι ό,τι πιο επικίνδυνο για την ψυχή. Η λογική του παράλογου: η παράνοια σώζει ψυχές µε τον ίδιο τρόπο που σώζει και η πίστη.
Ακολουθεί η κατηγορία των «δεν θα πεθάνουµε ποτέ, κουφάλα νεκροθάφτη». Η άρνηση του θανάτου είναι από τους πιο σηµαντικούς ψυχικούς µηχανισµούς άµυνας. Κανείς µας δεν πιστεύει πραγµατικά ότι θα βρεθεί στο απόλυτο τίποτε. Ο θάνατος δεν υπάρχει στο ασυνείδητο, λέει ο Φρόιντ. Οταν όµως η αίσθηση της παντοδυναµίας κατακλύζει και τη συνειδητή µας σκέψη, τη λογική µας… ουπς! Κάτι τρέχει. Αγνοούµε τον κίνδυνο – ω, είναι κάτι που δεν µας αφορά. Θα µπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για µια υπεραντίδραση απέναντι στον φόβο.
Κυκλοφορούσαν ανέµελα, κυκλοφορούσαν µα, αχ, δεν οπλοφορούσαν και εξακολουθούν να µην παίρνουν µέτρα προστασίας. Παιδιά, ακούστε τι σας λένε, γιατί αν δεν ακούσετε θα είµαστε όλοι τυχεροί αν προλάβουµε να αποχαιρετήσουµε και τους δικούς µας αλλά και τον νεκροθάφτη. Βάλτε λίγη σκέψη στη θέση της αέναης δράσης σας. Οι «γενναίοι του νότου» παρά την πρόσφατη καραντίνα πιθανότατα θα επιµείνουν στην άποψη «δε µε σκιάζει φοβέρα καµιά».
Επόµενη οµάδα: οι φοβικοί, οι ψυχαναγκαστικοί. «∆εν αγγίζω τίποτε, φτάσαµε στ’ ανείπωτα». Ολοι γνωρίζουµε έστω και έναν άνθρωπο που έπλενε συνέχεια τα χέρια του ώσπου να βγάλει πληγές. Ε ήρθε η ώρα της δικαίωσης. Σίγουρος τώρα ότι κάνει το σωστό, έχει γεµίσει το σφραγισµένο σπίτι του µε χλωρίνες και Dettol. Ακριβά χαλιά και ξύλινα πατώµατα σφουγγαρίζονται µε χλωρίνη. Πλύσιµο χεριών. Ολα τα ρούχα κατευθείαν στο πλυντήριο. Πλύσιµο χεριών. Ξέχασα να απολυµάνω τη λάµπα στο ταβάνι. Πλύσιµο χεριών. Λες όµως να κυκλοφορεί στον αέρα; Η σωστή απάντηση είναι «δεν ξέρουµε» (αλήθεια), όχι «δεν υπάρχει αυτοµόλυνση» (επίσης αλήθεια). Ο φόβος τούς τρέφει, διατηρεί µια ανισόρροπη ψυχική ισορροπία, ενδεχοµένως χρήσιµη για την παρούσα φάση. Η ψυχική οργάνωση του ψυχαναγκαστικού είναι απίστευτα εύθραυστη. Νιώθει πως µέσα του υπάρχει κάτι φριχτά βρόµικο, κάτι πολύ χυδαίο. Και καθώς αυτό δεν αντέχεται, η συνειδητή σκέψη είναι «όλα γύρω µου είναι βρόµικα και µολυσµένα». Τώρα που η µόλυνση είναι πραγµατικότητα ίσως νιώθει κάποια προσωρινή ανακούφιση.
Μόνοι στο σπίτι δακρύζουν µε τον «άγιό» τους
Πάµε στους «τι θα κάνω home alone;». Τα social media ξεχειλίζουν από συµβουλές. «∆ιαβάστε, κρατήστε ένα πρόγραµµα, διαβάστε, µη µένετε µε τις πιτζάµες στο σπίτι, διαβάστε, εργαστείτε διαδικτυακά, διαβάστε, επικοινωνήστε µε χαµένους φίλους, διαβάστε, κάντε γυµναστική κ.λπ.». Φίλτατοι συµβουλάτορες, οι home alone δεν µπορούν να διαβάσουν παρά µόνο τις συµβουλές σας – είναι µια παρηγοριά κι αυτή. Υποµονή, home aloners, είµαστε ακόµη στην αρχή.
Υπάρχουν άνθρωποι ηλικιωµένοι, καθηλωµένοι εδώ και χρόνια, χωρίς ίντερνετ, δίχως τίποτε. Καλά, διαβάστε το «Ηµερολόγιο της Αννας Φρανκ», δεν σας ειρωνεύοµαι, φίλοι µου, αλλά ας µην είµαστε προκαταβολικά αγανακτισµένοι. «Ελευθερία ή θάνατος»; Σκεφτείτε το αντίστροφα από την αρχική του έννοια. Για να µη µακρηγορήσω, πηγαίνω στα SM (στα social media, όχι στα σουπερµάρκετ, γιατί θα εκφραστώ ως κάπτεν Χάντοκ – iconoclastes! για τη χυδαιότατη στάση τους: ο κόσµος υποφέρει και πονά κι εσύ Β., Α.Β., Γ., ∆., τα ίδια παραµύθια).
Social media λοιπόν. Ζούµε παρέα εδώ και καιρό. Τώρα όµως γινόµαστε σοβαροί και παθιασµένοι Social-ιστές. Εκ µέρους όλων αναφωνώ: σ’ ευχαριστώ, ω Μαρκ Ζουκ! Υπάρχουν φίλοι που ανησυχούν µήπως «πέσει» το Fb. Οχι, µη φοβάστε, ο Μαρκ είναι ακόµη εδώ κι αυτό το καλοκαίρι, φρέσκα δολάρια κρατάει στο χέρι.
Ας αναφερθώ και στο χιούµορ. Αστείες εικόνες, γελοιογραφίες, βιντεάκια βλέπεις παντού. Ισως και να γίνονται λίγο κουραστικά στο τέλος, όµως το χιούµορ σώζει, κρατάει την ψυχή και το ηθικό µας ζωντανά. Ενα αστείο την ηµέρα τον ψυχίατρο κάνει πέρα. Είναι η πιο ώριµη άµυνα για όλους.
Μέσα σε όλη αυτή την τραγική κατάσταση που ζούµε παλεύουµε µε τον εαυτό µας, µε όλα µας τα προβλήµατα, αυτά που ανέφερα παραπάνω αλλά και πολλά άλλα. Μίλησα νοµίζω αρκετά για το εγώ του καθενός µας, ώρα να πω και δυο λόγια για το ΕΣΥ, τη δηµόσια περίθαλψη.
Για όσους δεν το ξέρουν: είναι ανύπαρκτη. Ανύπαρκτη, διαλυµένη, σε πλήρη σύγχυση. Οχι, φίλοι µου, δεν υπάρχει κανένα σχέδιο. Καµιά οργάνωση. Η προσπάθεια που βλέπετε από τον πρωθυπουργό και τον άγιο – αγιοποιηµένο κ. ειδικό –αυτόν που είµαστε τυχεροί να έχουµε– είναι µία: να µην αρρωστήσουµε όλοι µαζί. Γιατί δεν υπάρχουν ΜΕΘ, δεν υπάρχουν γιατροί, νοσηλευτές, υλικό. Γιατί κανείς δεν σκέφτηκε –ή δεν θέλησε– να κάνει γρήγορες προσλήψεις, να απαιτήσει από τους υπερέχοντες οικονοµική βοήθεια σοβαρή, να επιτάξει τις ιδιωτικές σούπερ κλινικές.
Ενα διαλυµένο ΕΣΥ προσπαθεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Ιδιωτικοποίηση λοιπόν. Ας βγούµε στα µπαλκόνια να χειροκροτήσουµε τα ιδιωτικά νοσοκοµεία κολοσσούς. Λόγω ιδιότητας είµαι σε θέση να γνωρίζω ότι υπάρχουν οδηγίες στους γιατρούς των ιδιωτικών να παραπέµπουν «διακριτικά» τους ασθενείς που χρειάζονται ΜΕΘ στα δηµόσια νοσοκοµεία ή και στο σπίτι για κατ’ οίκον παρακολούθηση από τον γιατρό τους. Ο µέσος όρος ηλικίας γιατρών – νοσηλευτών στο ΕΣΥ είναι περίπου τα 50 έτη· γιατροί 65 και 67 χρόνων εφηµερεύουν. Ε φυσικά, τι ιδιωτικοποίηση θα γίνει αν κάνουµε προσλήψεις νέων ανθρώπων; Ακούνε οι αρµόδιοι; Μάλλον δεν χρειάζεται. Τα ξέρουν. Το κόστος µεγάλο.
Ας βγούµε στα µπαλκόνια να χειροκροτήσουµε τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς και τους αγίους πάσης φύσεως. Κι έπειτα ας µπούµε στα σπίτια µας να κλάψουµε ιδιωτικά και µόνοι χωρίς καµία κάµερα να µας βιντεοσκοπεί. ∆υστυχώς αυτό το δηµόσιο κλάµα, ο πολυδιαφηµισµένος λυγµός που µας συγκίνησε, δεν εισακούστηκε από κανέναν κορονοϊό, από κανέναν θεό. Βοήθειά µας!
*Η Μάνια Φιλοπούλου είναι ψυχίατρος – διευθύντρια Κέντρου Ψυχικής Υγείας Χαλανδρίου
