Ενα από τα τραγικότερα στοιχεία της επίθεσης της προπερασμένης Παρασκευής σε κατάμεστο τέμενος στη Νέα Ζηλανδία ήταν η ζωντανή μετάδοσή της μέσω live streaming και η εκτεταμένη αναπαραγωγή της στο διαδίκτυο. Ο δράστης υπολόγιζε –δυστυχώς σωστά, όπως αποδείχθηκε– ότι το ίντερνετ θα διέσπειρε το μήνυμα της φρίκης και της μισαλλοδοξίας σε κάθε σημείο του πλανήτη. «Μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο;» ρωτήσαμε τον Αμερικανό πολιτολόγο Μάικλ Μποσέτα, αναλυτή στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης.
«Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν ρόλο στη διάδοση της ακροδεξιάς ρητορικής, αλλά όχι από μόνα τους. Αποτελούν τμήμα ενός μεγαλύτερου διαδικτυακού οικοσυστήματος το οποίο η ακροδεξιά –και όχι μόνο– χρησιμοποιεί κατά κόρον. Μεγάλο μέρος των συζητήσεων των πολιτικών εξτρεμιστών λαμβάνει χώρα σε σημεία του παγκόσμιου ιστού που προωθούν την ανωνυμία, όπως το 4chan και το 8chan. Αυτές οι σκοτεινές γωνίες του ίντερνετ είναι στο απυρόβλητο. Πιστεύω ότι εκεί πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας καθώς στερούνται οποιασδήποτε ρύθμισης και ελέγχου. Μετά οι ανώνυμοι χρήστες τους εργαλειοποιούν τα γνωστά μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να προωθήσουν ακραίες ιδεολογίες.
Ο δράστης του μακελειού στο Κράισττσερτς δεν ριζοσπαστικοποιήθηκε απλώς χαζεύοντας στα social media. Στόχος του ήταν η προσέλκυση της προσοχής των παραδοσιακών ΜΜΕ. Γι’ αυτό λίγο πριν από την επίθεση ανάρτησε το “μανιφέστο” του. Ηταν μια κίνηση στρατηγικής. Συμπεριέλαβε ορισμένα γελοία σημεία ελπίζοντας ότι τα παραδοσιακά ΜΜΕ θα τα μετέδιδαν. Είπε για παράδειγμα ότι ο ίδιος “ριζοσπαστικοποιήθηκε παίζοντας βιντεοπαιχνίδια”. Αυτό είναι κάτι με το οποίο οι ακροδεξιοί σπάνε πλάκα κατά κάποιον τρόπο, καθώς ξέρουν ότι δεν είναι αλήθεια. Στόχος τους είναι να το ψαρέψουν τα μίντια για να μπορέσουν μετά να πουν: “Δείτε πόσο εύκολο είναι να χρησιμοποιήσουμε τα ΜΜΕ προς όφελός μας, δείτε πόσο εύκολα μπορούμε να προωθήσουμε εκεί ένα αφήγημά μας”. Και αυτό βοηθά στην ενίσχυση του μηνύματός τους ότι τα παραδοσιακά ΜΜΕ είναι αναξιόπιστα.
Εχτισε τη στρατηγική του γύρω από το ζητούμενο της ευρείας αναπαραγωγής του live streaming των αποτρόπαιων πράξεών του. Παράλληλα συμπεριέλαβε στο “μανιφέστο” του κωδικοποιημένα μηνύματα τα οποία θα ενίσχυαν το βεληνεκές της εξτρεμιστικής ρητορικής του. Τέτοιο μήνυμα είναι η αναφορά στο δημοφιλές διαδικτυακό κανάλι PiewDiePie (σ.σ.: το οποίο δεν είναι ακροδεξιό)».
Παρά το κυνήγι που εξαπέλυσαν εταιρείες όπως το Facebook και το Twitter για να αφαιρέσουν τα βίντεο αναπαραγωγής του μακελειού, απέτυχαν στην προσπάθειά τους. Πιστεύετε ότι φάνηκε η αδυναμία των εταιρειών να ελέγξουν τις ίδιες τους τις πλατφόρμες;
Πιστεύω ότι πάνω απ’ όλα φάνηκε η έκταση των δυνατοτήτων που έχουν αυτές οι πλατφόρμες. Η ιδέα ότι αυτές οι εταιρείες μπορούν να ελέγξουν ό,τι ανεβαίνει στις πλατφόρμες τους είναι, αυτήν τη στιγμή, μη ρεαλιστική. Παρότι αναπτύσσουν λογισμικό μηχανικής μάθησης και εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης τα οποία συμβάλλουν στον έλεγχο του περιεχομένου των social media, πολύ απλά δεν μπορούν να ελέγξουν τα πάντα.
Ο πλήρης έλεγχος είναι προς το παρόν ανέφικτος από τεχνολογική άποψη, αλλά και για έναν ακόμη λόγο. Διότι σε αυτή την περίπτωση οι πλατφόρμες θα δέχονταν πλήγμα στη δημοτικότητά τους.
Για να είμαστε ακριβείς, η επιβολή ορίων μπορεί να γίνει μόνο με αυτοματοποιημένο τρόπο. Το πρόβλημα όμως είναι ότι οι χρήστες μπορούν να αποθηκεύσουν ένα επίμαχο βίντεο, να κάνουν μικρές αλλαγές (π.χ. στην ανάλυση, στα φίλτρα, τα χρώματα) και να το δημοσιεύσουν ξανά αποφεύγοντας να εντοπιστούν. Μπορούν πολύ εύκολα να φτιάξουν νέους λογαριασμούς και να συνεχίσουν να το κοινοποιούν.
Σε αυτό το κυνήγι γάτας – ποντικού μεταξύ εταιρειών κοινωνικής δικτύωσης και χρηστών οι χρήστες θα έχουν πάντα το πάνω χέρι.
Επομένως το πολιτικό αίτημα για την επιβολή ορίων στο περιεχόμενο και ιδιαίτερα στη ζωντανή αναμετάδοση είναι καταδικασμένο να παραμείνει στη σφαίρα της θεωρίας;
Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη κι αν οι ρυθμιστικές αρχές έθεταν όρια, δεν θα ήξεραν τι όρια πρέπει να είναι αυτά και πώς να τα εφαρμόσουν, καθώς δεν κατανοούν την τεχνολογία που έχουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Επομένως η μοναδική επιλογή τώρα είναι να βάζουν τις εταιρείες να ελέγχουν τον εαυτό τους, καθώς είναι οι μοναδικές που έχουν την τεχνογνωσία. Τα χέρια των ρυθμιστικών αρχών είναι ως επί το πλείστον δεμένα.
Οσον αφορά τις εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης, λένε ότι καταβάλλουν προσπάθειες έχοντας ενισχύσει τη μεταξύ τους συνεργασία. Και είναι αλήθεια ότι είναι προς το συμφέρον τους, από άποψη μάρκετινγκ και δημόσιων σχέσεων, να αποφύγουν την ενδεχόμενη κοινοποίηση παρόμοιων φονικών επιθέσεων σε ζωντανή μετάδοση. Ωστόσο δεν ξέρω πώς θα μπορούσαν να θέσουν σε εφαρμογή συστήματα έγκαιρης ανίχνευσης τα οποία θα απέτρεπαν τη δημοσίευση βίαιου περιεχομένου χωρίς να προκύψουν παράπλευρες απώλειες.
Θα μπαίναμε και σε συζήτηση για το ποιος θα καθορίσει τι θα επιτρέπεται.
Σε αυτό ακριβώς το ζήτημα τα social media έχουν μια κάποια δύναμη και πάνω σε αυτό μπορούν να πατήσουν οι ρυθμιστικές αρχές. Ομως ένα ζήτημα που προκύπτει, όπως έδειξε η περίπτωση του Twitter το οποίο υποτίθεται ότι λογοκρίνει τις υπερσυντηρητικές απόψεις, είναι ότι ο οποιοσδήποτε έλεγχος τρέφει το αφήγημα της ακροδεξιάς ότι οι κυβερνήσεις προσπαθούν να «πνίξουν» ορισμένες απόψεις. Επομένως εκτιμώ ότι πρόκειται για πολύ λεπτή ισορροπία, καθώς το ενδεχόμενο κρατικής παρέμβασης θα κινητοποιήσει τους οπαδούς της ακροδεξιάς, οι οποίοι θα το εκμεταλλευτούν για να στηρίξουν τη ρητορική τους.
Στη μαύρη μήτρα του 4chan και του 8chan
Οι ιστότοποι 4chan (ιδρύθηκε το 2003) και 8chan (ιδρύθηκε το 2013) είναι διαδικτυακά φόρουμ στα οποία αναρτώνται εικόνες, αρχεία και σχόλια χωρίς κανέναν απολύτως έλεγχο. Αυτοσυστήνονται ως ιστότοποι που προωθούν την «ελευθερία του λόγου» ως αντίδραση στην «ολοένα αυξανόμενη εποπτεία που κυριαρχεί στο διαδίκτυο». Οι χρήστες δεν είναι υποχρεωμένοι να δημιουργήσουν προσωπικό λογαριασμό και αναρτούν διατηρώντας την ανωνυμία τους. Υλικό παιδικής πορνογραφίας, γυμνές φωτογραφίες διάσημων και άσημων, εικόνες κακοποιημένων ζώων, ακόμη και ανθρώπων που δολοφονήθηκαν, και αρχεία προώθησης του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας δημοσιεύονται κατά καιρούς. Με τα φόρουμ αυτά έχουν συνδέσει το όνομά τους εξτρεμιστικές ομάδες όπως οι υπέρμαχοι της «λευκής υπεροχής» στις ΗΠΑ και αλλού, αλλά και οι χάκερ Anonymous.
